Η προσκύνηση των ποιμένων (1612-1614) είναι το τελευταίο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου ή του El Greco, προσωνύμιο που του δόθηκε από τους Ιταλούς. Το έργο φιλοτεχνήθηκε από τον διάσημο μανιεριστή καλλιτέχνη για να τοποθετηθεί στην αγία τράπεζα της εκκλησίας του Σάντο Δομίνγκο ελ Αντίγουο και πλέον βρίσκεται στο μουσείο Πράδο στη Μαδρίτη. Ο El Greco είχε καταγωγή από την Κρήτη, ωστόσο τα ταξίδια του στην Ιταλία (Βενετία) και την Ισπανία (Τολέδο) και η μακρά εκεί παραμονή του -ιδιαίτερα στο Τολέδο όπου έμεινε γύρω στα σαράντα χρόνια μέχρι και το τέλος της ζωής του- υπήρξαν καταλυτικά στην περαιτέρω εξέλιξη και διαμόρφωση της καλλιτεχνικής του ταυτότητας. Η τέχνη του Θεοτοκόπουλου ακολουθεί τον μανιερισμό όπως διαμορφώθηκε το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα στη Βενετία. Η αναγνώριση του καλλιτέχνη συνέβη αργότερα τον 20ό αιώνα, αφού τα στοιχεία της τέχνης του μαρτυρούν στοιχεία προδρομικά της μοντέρνας τέχνης.
Το έργο Η προσκύνηση των ποιμένων είναι θρησκευτικό, είναι μια εικόνα παρμένη από την Καινή Διαθήκη (Λκ 2, 15-17). Στο κέντρο της σύνθεσης βρίσκεται η Παναγία που αναπαρίσταται να εκφράζει έντονη αφοσίωση στον νεογέννητο Χριστό. Τα χρώματα που αποδίδουν με ιδιαίτερη ένταση την Παναγία είναι το μπλε και το κόκκινο τονίζοντας την αντίθεση του δέρματός της το οποίο είναι φωτεινό. Με την ίδια και περισσότερη φωτεινότητα αναπαριστάται και το θείο βρέφος ή καλύτερα, η φωτεινότητα του βρέφους είναι αυτή που προκαλεί τη φωτεινότητα της Παναγίας. Υπάρχει έντονη φωτοχυσία που παρατηρείται στα πρόσωπα τον μορφών της σύνθεσης. Πηγή αυτής της φωτοχυσίας είναι ο νεογέννητος Χριστός. Δίπλα στο βρέφος και αριστερά προς τον θεατή του έργου βρίσκεται ο Ιωσήφ φορώντας γκριζογάλαζο ένδυμα. Ο Ιωσήφ έχει ανοιχτά τα χέρια του δίνοντας μια αίσθηση έκπληξης, σεβασμού και ευλάβειας προς το θαύμα της θείας γέννησης. Οι τρεις μορφές που περικλείουν το βρέφος είναι οι ποιμένες, οι βοσκοί που ήρθαν να προσκυνήσουν τον Χριστό. Τα χέρια των ποιμένων σε κάθε περίπτωση είναι σε στάση ευλάβειας ενώ τα ενδύματά τους αποτυπώνονται με έντονες αντιθέσεις του κίτρινου, του μπλε, του πράσινου και του κόκκινου χρώματος. Τη σύνθεση ολοκληρώνουν στο πάνω μέρος της οι άγγελοι μαζί με τη Δόξα (“GLORIA”) ενώ ο χώρος παραπέμπει σε σπήλαιο. Φανερά είναι στην προσκύνηση των ποιμένων τα μανιεριστικά στοιχεία της παραμόρφωσης και της επιμήκυνσης των μορφών μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η αποτύπωση της συναισθηματικής έντασης των προσώπων αλλά και η απόδοση της πνευματικότητας του καινοδιαθηκικού χωρίου.
Info
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος,
Η προσκύνηση των ποιμένων (1612-1614),
(“Adoración de los pastores”)
Museo del Prado, Μαδρίτη
cityculture.gr/ γράφει η Βασιλική Ρούσκα