Ρωμαϊκή Αγορά και ανάδειξη των μνημείων της Θεσσαλονίκης.

Μια πολύ όμορφη εκδήλωση παρακολούθησα χθες το μεσημέρι στην αίθουσα εκδηλώσεων του Μουσείου Ρωμαϊκής Αγοράς.

Ομιλήτρια η κυρία Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, προϊσταμένη της Εφορίας αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης. Μία υπηρεσία που αποκλειστικό της αντικείμενο είναι η συντήρηση και ανάδειξη των γνωστών αλλά και των πολλών αγνώστων ακόμα μνημείων της πόλης. Η κυρία Βελένη συνοπτικά και ουσιαστικά μας έσωσε την ιστορία του χώρου αλλά και τη σημασία της Θεσσαλονίκης ως μιας από τις λίγες πόλεις στον κόσμο που διατηρεί πλήθος μνημείων από όλη την διάρκεια των 2.300 χρόνων ζωής της. Ενώ 15 από αυτά είναι ήδη στη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco. Η κυρία Βελένη επικεντρώθηκε στην ανασκαφική ιστορία της Ρωμαϊκής Αγοράς, στα ευρήματα καθώς και στο μουσείο. Αυτό στεγάζει τα ευρήματα του χώρου μέχρι και το 1830, με εξαίρεση ευρήματα από την πυρκαγιά του 1917. Το μουσείο δεν είναι πολύ γνωστό στο ευρύ κοινό.

Για την ιστορία του χώρου μας οδήγησε αρχικά στο κλείσιμο της αγοράς από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄ τον 4ο αιώνα μ.Χ. Είναι η στιγμή που τα κτίριά της λεηλατούνται για την οικοδόμηση άλλων. Σιγά σιγά η καταχώθηκε ολόκληρο το σύμπλεγμα. Με την πυρκαγιά του 1917 τα σπίτια στην περιοχή κάηκαν ολοσχερώς, έτσι στα σχέδια του Ernest Hebrard ο χώρος προορίζεται για το διοικητικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, με το Δημαρχείο και το Δικαστικό Μέγαρο. Όμως η πραγματοποίηση των σχεδίων καθυστέρησε και μόλις το 1962 ξεκινά η ανέγερση του Δικαστικού μεγάρου Έτσι έρχεται στο φως πρώτο το Ωδείο. Αλλάζοντας την τοποθεσία του μεγάρου, προς το Νότο, ανακαλύπτεται η Κρυπτή Στοά, που βρίσκεται παράλληλα στην οδό Φιλίππου. Το 1965 ο Έφορος-αρχαιολόγος Φώτης Πέτσας αναστυλώνει τον μοναδικό μονόλιθο μαρμάρινο κίονα με κιονόκρανο, που βρέθηκε ακέραιος, με σκοπό να αποτρέψει την ανέγερση του μεγάρου. Με την υποστήριξη τριών εφημερίδων της εποχής και ενός ακόμα αρχαιολόγου, πιέζουν για την εγκατάλειψη του σχεδίου. Μπροστά στα μηχανήματα, και φωνάζοντας «αν ρίξετε τον κίονα θα ρίξετε και εμένα», ο Πέτσας κατορθώνει την ματαίωση της ανέγερσης οποιουδήποτε κτιρίου στο χώρο της αρχαίας Αγοράς, η οποία εν τέλει ανακηρύσσεται αρχαιολογικός χώρος.

Από το 1969-1973 γίνονται ελάχιστες εργασίες που αφορούν κυρίως στήριξη των καθισμάτων του Ωδείου, συντήρηση και προστασία των ψηφιδωτών. Το 1989 δίνεται η πρώτη χρηματοδότηση από τον Δήμο για την Κρυπτή Στοά. Το 1990 υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού εκπονείται μελέτη για την αναστήλωση και ανάδειξη του χώρου. Χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφική εργασία δεν εκτιμήθηκε καλά το μέγεθος του χώρου και τα μνημεία του. Από το 1990-1998 γίνεται συστηματική ανασκαφή. Ο τεράστιος όγκος ευρημάτων προωθεί την ιδέα ανέγερσης κτιρίων στον χώρο για την αποθήκευση, συντήρηση και έκθεση. Για να μην διαταραχθεί το φυσικό τοπίο της Αγοράς τα τρία κτίρια, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, είναι υπόγεια. Το μουσείο, μία αίθουσα πολλαπλών χρήσεων που στο άμεσο μέλλον και για πρώτη φορά θα δοθεί για περιοδικές εκθέσεις, και ο χώρος της αποθήκης και συντήρησης των ευρημάτων.

Το μουσείο είναι χτισμένο με την λογική της τρίκλιτης βασιλικής. Στην συλλογή όμως συμπεριλήφθησαν και αντικείμενα που βρέθηκαν στο χώρο από τα σπίτια που είχαν χτιστεί από πάνω. Κυρίως εβραϊκά από τους σεφαραδίτες που εγκαταστάθηκαν στην πόλη τον 15ο αιώνα, μετά την εκδίωξή τους από την Ισπανία. Η συνοικία κάηκε ολοσχερώς με την πυρκαγιά του 1917, έτσι θεωρώντας ότι αυτή ήταν η αιτία ανακάλυψης της αρχαίας αγοράς αποφασίστηκε να συμπεριληφθούν.

Για την ιστορία του χώρου η κυρία Βελένη δήλωσε ότι η Ρωμαϊκή Αγορά, που χτίστηκε τον 2ο μ.Χ. αιώνα, είναι παρόμοια με την Αγορά των Φιλίππων, η οποία είναι πολύ μικρότερη και χωρά ολόκληρη μέσα στο χώρο της πλατείας. Πιθανόν το σχέδιο να έγινε από τον ίδιο αρχιτέκτονα.

Η Κρυπτή Στοά είναι η μεγαλύτερη σωζόμενη του ρωμαϊκού κόσμου. Έχει μήκος 194 μέτρα, είναι κορινθιακού ρυθμού, διώροφη, και η μεγαλύτερη από τις άλλες δύο πλευρές. Η Αγορά άνοιγε προς τον Βορρά, δηλαδή προς την οδό Ολύμπου, και είχε σχήμα Π. Η δυτική πλευρά είναι κάτω από τα θεμέλια των πολυκατοικιών. Αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της πόλης και όχι το εμπορικό. Στέγαζε το βουλευτήριο (στο Ωδείο), βιβλιοθήκη, κτηματολόγιο, δημοτολόγια και νομισματοκοπείο. Υπήρχε και δεύτερη πλατεία προς το Νότο εκεί που βρίσκεται σήμερα το Μπέη Χαμάμ, το άγαλμα του Βενιζέλου και η Παναγία Χαλκέων. Σε αυτήν την δεύτερη πλατεία ήταν και η στοά με τις Μαγεμένες. Εικάζεται ότι υπήρχε και παλαίστρα κάτω από την οδό Φιλλίπου. Το Ωδείο ήταν στεγασμένο, ενώ στον χώρο υπάρχει ένα τεράστιο ρωμαϊκό λουτρό με 25 λουτήρες σε άριστη κατάσταση. Η περιοχή έχει φυσικές πηγές οι οποίες αναβλύζουν μέχρι σήμερα, και ελέγχονται με αντλίες.

Η μαρμάρινη πύλη επί της οδού Φιλλίπου ήταν η είσοδος για τους υπαλλήλους της Αγοράς. Η Κρυπτή Στοά πιθανόν στην αρχή να χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη τροφίμων, όπου συσσωρευόταν η δεκάτη των πλουσίων για την φροντίδα των φτωχών. Αργότερα κατατμήθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τα καταστήματα που άνοιξαν επί της οδού Φιλλίπου ως αποθήκες. Ο χώρος της Ρωμαϊκής Αγοράς χρησιμοποιήθηκε με πολλούς τρόπους, στους επόμενους αιώνες. Φιλοξενούσε συχνά τσίρκο, ως ανοιχτή πλατεία διαδηλώσεων, ενώ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως στρατόπεδο συγκέντρωσης Πολωνών και Ρώσων.

Η εκδήλωση έγινε με την υποστήριξη του Σωματείου «Φίλοι μνημείων Θεσσαλονίκης», που ιδρύθηκε το 2013. Στόχος του Σωματείου, καθώς και της Εφορίας αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης η ανάδειξη του συνόλου των μνημείων της πόλης, γνωστών και αφανών. Το 2018 η προσπάθεια των δύο θεσμών θα επικεντρωθεί στην ανάδειξη των αφανών ή ελάχιστα γνωστών μνημείων της Θεσσαλονίκης.

Το Σωματείο έχει εκπονήσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Αγαπάμε την πόλη μας, υιοθετούμε τα μνημεία της», το οποίο εγκρίθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και εφαρμόζεται στα σχολεία. Δραστηριοποιείται στον ίδιο χώρο και συνεργάζεται στενά με την Εφορία. Η κυρία Βελένη δήλωσε ότι το μέλλον της Εφορίας αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης και του Σωματείου «Φίλοι Μνημείων Θεσσαλονίκης» είναι κοινό, καθώς ένωσαν τις δυνάμεις τους για την προβολή των μνημείων της πόλης και την προσέλκυση του κοινού σε αυτά.

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την εξαιρετική ξενάγηση στο Μουσείο και στον Αρχαιολογικό χώρο από την κυρία Βελένη.