Τα μεγαλόφθαλμα ειδώλια της Μεγάλης Μητέρας των Θεών
Τα ειδώλια των ματιών (Eye idols)
Ήταν στα τέλη του 1937 όταν ο Άγγλος αρχαιολόγος Μαξ Μάλοουαν (Max Mallowan), σύζυγος της επιτυχημένης Αγγλίδας συγγραφέως Άγκαθα Κρίστι (Agatha Christie), στις ανασκαφές που διενεργούσε στο Τελ-Μπρακ (Tell Brak) στην ΒΔ Συρία, ανακάλυψε ένα βωμό του 3.000 π.Χ. αφιερωμένο στη Μεγάλη Μητέρα των Θεών και των Ανθρώπων, με χιλιάδες ανθρωπόμορφα ειδώλια-αφιερώματα στη θεά. Τα ειδώλια αυτά είχαν τεράστια σχηματισμένα μάτια, που δεν θύμιζαν άνθρωπο. Αμέσως οργίασαν οι φήμες για ομοιώματα εξωγήινων όντων και η μικρή πόλη του Τελ-Μπρακ βρέθηκε στα πρωτοσέλιδα όλων των εφημερίδων.
Λόγω του τεράστιου αριθμού των ειδωλίων που βρέθηκαν, το μνημειώδες κτίριο με το βωμό, ονομάστηκε «Ναός των ματιών» (Eye Temple). Ο εσωτερικός διάκοσμος ήταν πλούσια διακοσμημένος με ζωφόρο από πολύχρωμες πέτρες, ασημένια καρφιά και χρυσά φύλλα, ενώ το πάτωμα και οι τοίχοι κοσμούνταν με ψηφιδωτά από έγχρωμους πήλινους κώνους. Οι εικόνες και τα σχέδια των ματιών που βρίσκονται στη ζωφόρο και στα γλυπτά του ναού, δηλώνουν ότι το μάτι ήταν ένα ισχυρό μαγικό και θρησκευτικό σύμβολο.
Το μάτι αποτελεί ένα ισχυρό σύμβολο, από την Προϊστορία έως και σήμερα. Οι απεικονίσεις των ματιών εμφανίζονται σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισμούς. Ο προβληματισμός γύρω από τις ποικίλες έννοιες, της δια του βλέμματος επιβολής του κακού, είναι ένα θέμα που απασχόλησε από πολύ νωρίς τον αρχαίο κόσμο. Η έννοια αυτή, μπορεί να πρωτοεμφανίστηκε στην Ανατολή, βρήκε όμως γόνιμο έδαφος στις δοξασίες των λαών της Μεσογείου, με τα έντονα συναισθήματα και την ακόμη εντονότερη τάση εξωτερίκευσής τους.
Η αποτρεπτική ισχύς του ματιού, μεγιστοποιείται στο επίμονο και διεισδυτικό βλέμμα, που λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας και εξοστρακίζει κάθε εχθρό.
Μαξ Μάλοουαν – Άγκαθα Κρίστι
Παρόλο που τα «ειδώλια των ματιών» χρονολογούνται περίπου το 3200 π.Χ., φαίνονται αξιοσημείωτα σύγχρονα. Απλά και αφηρημένα, αντιπροσωπεύουν την ανθρώπινη μορφή με ένα επίπεδο τραπεζοειδές σώμα και μεγάλα μάτια. Τα ειδώλια ποικίλουν σε μέγεθος, από περίπου 3 έως 6 εκατοστά σε ύψος και είναι κατασκευασμένα από διάφορα υλικά, όπως ασβεστίτη, σαπωνόλιθο ή στεατίτη, αλάβαστρο και πηλό.
Στην απλούστερη μορφή τους παρουσιάζονται με επίπεδο τραπεζοειδές σώμα και ένα λεπτό επιμήκη λαιμό, που στηρίζει ουσιαστικά δύο κύκλους, εν είδη ματιών, που είναι δυσανάλογα μεγάλοι σε σχέση με το συνολικό μέγεθος του αντικειμένου.
Τα μάτια είναι άλλοτε ανάγλυφα και άλλοτε χαραγμένα. Ορισμένα ειδώλια έχουν περισσότερα από δυο μάτια, ορισμένες φορές και δυο κεφάλια, δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο τα ζευγάρια (άνδρας-γυναίκα). Σε κάποια παραδείγματα στον κορμό χαράσσονται μικρότερες μορφές, που δηλώνουν τα παιδιά της οικογένειας.
Η διακόσμηση τους ποικίλει. Χαραγμένες γραμμές και ζιγκ-ζαγκ, ομόκεντροι κύκλοι και ταινίες με ψαροκόκαλο στο σώμα τους, δηλώνουν μάλλον τα ενδύματα.
Στην ευρύτερη περιοχή, έχουν βρεθεί οφθαλμοί χαραγμένοι σε ημιπολύτιμους λίθους, οι οποίοι πιθανόν να συνδέονται με τα ειδώλια. Αυτά τα τεχνουργήματα στην αρχαιολογία είναι γνωστά ως «Τα μάτια της Ningal». Η θεά Ningal, σύζυγος του θεού Nanna και μητέρα του θεού του ήλιου Shammash, λατρευόταν από τους Σουμέριους. Η λατρεία της αναπτύχθηκε ανεξάρτητα στη Συρία ήδη από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., όπου το όνομά της άλλαξε σε Nikkal. Έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις ότι ίσως το περίλαμπρο κτήριο με το βωμό των ειδωλίων, να ανήκε σε αυτήν.
Σε κάποια πρώιμα ειδώλια στο πάνω μέρος της κεφαλής σχηματίζεται μια κερατοειδής απόφυση, μάλλον κάποιο είδος σκούφου. Αυτή η μορφή παρατηρείται σε απεικονίσεις των μεγάλων Θεών από την αρχή της τρίτης χιλιετίας π.Χ. και ύστερα. Στον Kudurrus Kassite, μια ενεπίγραφη πέτρινη στήλη που χρονολογείται μεταξύ του 16ου και του 12ου αιώνα π.Χ., εκτός από τις διάφορες συμβολικές εικόνες θεοτήτων, περιέχεται και μια επιγραφή που δηλώνει ότι αυτό το σύμβολο ανήκε στον ανώτατο Θεό Anu (στη σουμεριακή μυθολογία, κι αργότερα στους Ασσύριους και τους Βαβυλώνιους, ο Άνου ή Αν ήταν θεός του ουρανού και των αστερισμών, άρχοντας των θεών, των πνευμάτων και των δαιμόνων).
cityculture.gr / Τα μεγαλόφθαλμα ειδώλια της Μεγάλης Μητέρας των Θεών / Παναγιώτης Καμπάνης*
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης