Κρασί, ο καθρέπτης των ανθρώπων, οινική περιήγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Written by

Η ένωση οινοποιών «Οίνοι Βορείου Ελλάδος» σε συνεργασία με το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και το Thessaloniki Food Festival, διοργάνωσαν χθες 11 Σεπτεμβρίου μία άκρως ενδιαφέρουσα περιήγηση σχετικά με την παραγωγή και χρήση του κρασιού στην αρχαία Ελλάδα. Η εκδήλωση εντάσσεται στα πλαίσια των «ΒορΟινών» που διεξάγονται κάθε Σεπτέμβρη.   

σκεύη σχετικά με το κρασί

Τα σχεδόν 50 άτομα που συμμετείχαν χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η περιήγηση μέσα στους χώρους του Αρχαιολογικού Μουσείου διήρκεσε περίπου μία ώρα και η αρχαιολόγος-ξεναγός κυρία Αγγελική Κουκουβού στάθηκε σε εκθέματα που αφορούν αποκλειστικά το κρασί. Μάθαμε ότι η Ανατολική Μακεδονία κατέχει αποδεδειγμένα την παλαιότερη ένδειξη για παραγωγή κρασιού στον κόσμο, περίπου 6.400-6.200 χρόνια π.Χ. Το 2013 ανακοινώθηκε ότι σε ανασκαφή στο Ντικιλί Τας που σημαίνει «όρθια πέτρα», τουρκική ονομασία που προήρθε πιθανώς από ρωμαϊκές στήλες στην περιοχή 2 χιλιόμετρα από τους Φιλίππους στην Καβάλα, βρέθηκαν πατημένα στέμφυλα τα οποία διατηρήθηκαν γιατί απανθρακώθηκαν. Η σχετική έρευνα χρηματοδοτήθηκε και δημοσιεύτηκε στο National Geographic, κατά την άποψή μου αντικρούοντας την πεποίθηση ότι το αρχαιότερο οινοποιείο είναι περίπου 6.100 χρόνων και βρίσκεται στο Ερεβάν της Αρμενίας.

Βέβαια υπάρχουν αποδεδειγμένες ενδείξεις παραγωγής κρασιού και στο βορειοδυτικό Ιράν (5.400 – 5.000 π.Χ.) και στην Κίνα περίπου 5.000 π.Χ., καθώς και σε νεολιθικούς οικισμούς στην Τιφλίδα που βρήκαν ίχνη κρασιού 8.000 ετών παλιά, όπως αναφέρεται στον τίτλο του άρθρου. Το επισημαίνω γιατί στην έρευνά μου για να γράψω αυτό το κείμενο βρήκα πολλά άρθρα με ανακοινώσεις που διατείνονται ότι βρέθηκε το αρχαιότερο κρασί του κόσμου, όχι όμως στην Ελλάδα. Αν διαβάσεις 8.000 χρόνια παλιό δεν μπαίνεις στον κόπο να κάνεις τον υπολογισμό, είμαστε στο 2019 μ.Χ. συνεπώς είναι από το 6.000 π.Χ. Η αλήθεια είναι ότι στο παραπάνω άρθρο αναφέρεται ότι τα ίχνη είναι περίπου από το 5.980 π.Χ., επίσης αναφέρονται και άλλα σημεία με νεολιθικά οινοποιεία, αλλά δεν αναφέρεται πουθενά η ανασκαφή στο Ντικιλί Τας της Καβάλας.

αγγεία συμποσίου

Ας συνεχίσω όμως στην περιήγησή μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Η κυρία Κουκουβού μας εξήγησε όλα τα αγγεία που εμπλέκονταν στην παραγωγή, μεταφορά, ανάμιξη και πόση του κρασιού. Στον τρόπο μεταφοράς τους με πλοία, στη σφραγίδα που έμπαινε στους αμφορείς πιθανώς του οινοπαραγωγού ή της περιοχής παραγωγής. Είχαν δηλαδή από τότε ονομασία προέλευσης. Ακολούθως ανέφερε ότι άκρατο οίνο έπιναν μόνο στην αρχή του συμποσίου ή μετά τις θυσίες στους ναούς, τελώντας τελετουργικές χοές και πίνοντας αυστηρά μία γουλιά. Στα συμπόσια το κρασί ήταν κεκραμένο, δηλαδή αραιωμένο σε αναλογία 1 προς 3, ένα μέρος κρασί τρία νερό, καθώς ήταν ατιμωτικό να μεθύσει κάποιος. Αργότερα έγινε 1 προς 2. Τα σουρωτήρια που υπάρχουν στις προθήκες του μουσείου ήταν απαραίτητα γιατί συχνά αρωμάτιζαν το κρασί με διάφορα μυρωδικά. Φυσικά στα συμπόσια μέρος έπαιρναν μόνο οι άνδρες, οι οποίοι συχνά γυρνούσαν το βράδυ τραγουδώντας και χορεύονται από συμπόσιο σε συμπόσιο. Όπως καθορίζει το όνομα, το συμπόσιο αφορά μόνο την πόση κρασιού. Συνήθως το φαγητό προηγείτο, ήταν σύντομο και ελαφρύ.

οι αμφορείς καλύπτονταν με σφουγγάρι

Οι αναπαραστάσεις στα αγγεία του κρασιού αφορούν σκηνές συμποσίου ή αναπαραστάσεις της ζωής του θεού Διόνυσου. Σταθήκαμε σε ένα εκπληκτικό ψηφιδωτό δάπεδο το οποίο απεικονίζει την στιγμή που ο θεός συναντά και ερωτεύεται την γυναίκα του Αριάδνη στη Νάξο. Ξέρετε την Αριάδνη με τον μίτο που βοήθησε τον Θησέα με τον Μινώταυρο, ο οποίος την πήρε από την Κρήτη και μέχρι την Νάξο την βαρέθηκε και την παράτησε. Βέβαια ο μύθος λέει ότι ο Θησέας την άφησε στην Νάξο κατόπιν εντολής του ίδιου του Διόνυσου μέσα από ένα όνειρο.  Το ψηφιδωτό μαρτυρά την πολυτέλεια των κατοικιών στο α’ μισό του 3ου αι. μ.Χ. στην Θεσσαλονίκη και αποκαλύφθηκε στην οδό Σωκράτους 45. Επίσης οι διάσημες μαγεμένες την πόλης, εκμαγεία των οποίων βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο, περιλαμβάνουν τον Διόνυσο, την Αριάδνη και μία Μαινάδα.

το ψηφιδωτό δάπεδο με τη συνάντηση του θεού Διόνυσου με την Αριάδνη στη Νάξο
λεπτομέρεια από τον κρατήρα του Δερβενίου, Μαινάδα σε κατάσταση μέθης

Η ενδιαφέρουσα μύησή μας στην αρχαία οινική κουλτούρα ολοκληρώθηκε με τον εξαιρετικό κρατήρα του Δερβενίου και τον τεράστιο αμφορέα δίπλα στην είσοδο του μουσείου. Ο κρατήρας του Δερβενίου βρέθηκε στην Αρχαία Λητή τη δεκαετία του 1970, κατά τις εργασίες διάνοιξης του δρόμου στο Δερβένι. Στην αρχή θεώρησαν ότι είναι επίχρυσος λόγω της λάμψης του, αναλύσεις όμως έδειξαν ότι περιέχεται σημαντικό ποσοστό κασσίτερου μέσα στον μπρούντζο γεγονός που του δίνει τη χαρακτηριστική λάμψη και τον προστατεύει από την πράσινη οξείδωση του μπρούντζου. Δεν μπορώ πραγματικά να σας περιγράψω την ομορφιά του και την δεξιοτεχνία των τεχνιτών που τον δημιούργησαν. Πρέπει να τον δείτε. Στο κυρίως σώμα του κρατήρα η ανάγλυφη αναπαράσταση αφορά το γάμο του Διόνυσου με την Αριάδνη ενώ πλαισιώνονται από Μαινάδες. Ο κρατήρας αποτέλεσε το 2015 την πρώτη ελληνική εγγραφή στην κατηγορία «Μνήμη του κόσμου» της Unesco και περιλαμβάνεται στην έκθεση «ο χρυσός των Μακεδόνων» του Μουσείου. Τέλος, ο αμφορέας στην είσοδο του έχει κοντά τρία μέτρα ύψος εκ των οποίων τα δύο ήταν χωμένα μέσα στο έδαφος. Η πρακτική αυτή αφορούσε τόσο τη διατήρηση σταθερής θερμοκρασίας κατά τη ζύμωση αλλά και τη διατήρηση του οίνου.

ο κρατήρας του Δερβενίου
Αριάδνη και Διόνυσος, αναπαράσταση του γάμου τους στον κρατήρα του Δερβενίου

Την όμορφη περιήγηση ακολούθησε γευσιγνωσία κρασιού στο αίθριο του Μουσείου την οποία διοργάνωσε η ένωση οινοπαραγωγών «Οίνοι Βορείου Ελλάδος», με την υποστήριξη του Thessaloniki Food Festival, την εταιρία Minerva που παραχώρησε γραβιέρες 3μηνης, 5μηνης και 7μηνες ωρίμανσης, καθώς και την εξαιρετική της φέτα από τις εγκαταστάσεις της στην Ήπειρο. Η αρτοποιία Κουκουμέρια στην Τούμπα παραχώρησε το πολύ νόστιμο ψωμί. Τα κρασιά διαχωρίστηκαν όχι με το είδος, ροζέ-λευκό-κόκκινο, αλλά αναφορικά με τη γεύση τους, πρακτική που ακολούθησαν αρμονικά και τα εδέσματα. Ήπιες γεύσεις, μέσες και δυνατές ακολουθήθηκαν από τα κρασιά επιδορπίου. Μπορούσες να δοκιμάσεις όλες τις ετικέτες, από όλα τα τραπέζια. Φυσικά το ποτήρι δεν γεμίζει παρά μόνο με λίγες γουλιές ίσα-ίσα να γευτείς το κρασί, παρόλα αυτά μετά το τέταρτο ποτήρι άκρατου οίνου αρχίζεις να νιώθεις όπως οι αρχαίοι ημών πρόγονοι μετά από ένα ολονύχτιο συμπόσιο.

τα κρασιά επιδορπίου στην οινική γευσιγνωσία στο αίθριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης

Κλείνοντας να αναφέρω ότι όποιος θέλει να έχει μία παρόμοια εμπειρία σε μεγαλύτερο μέγεθος «Τα ΒορΟινά» της ένωσης οινοπαραγωγών «Οίνοι Βορείου Ελλάδος» θα πραγματοποιηθούν το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου στην Προβλήτα 1 του Λιμένα Θεσσαλονίκης. Είναι μία πολύ όμορφη εμπειρία με θέα την μαγευτική μας πόλη.

ο αμφορέας στην είσοδο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης