ΦΡΑΝΤΣ ΚΑΦΚΑ FRANZ KAFKA
ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ –ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΑΛΗΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
«Γράμμα στον πατέρα»: η επιστολή του Κάφκα προς τον πατέρα δεν έφτασε στον παραλήπτη της.
Ο συγγραφέας με την επιστολή αυτή -των 103 σελίδων – γραμμένη τον Νοέμβριο του 1919, απευθύνεται στον πατέρα του Χέρμαν, κατηγορώντας τον ευθέως για την αρνητική επίδραση της παιδαγωγικής μεθόδου του και τα συνεπαγόμενα δεινά της επιρροής στη ζωή των μελών της οικογένειάς του και κυρίως στην ψυχοσύνθεση του ίδιου.
Γραμμένη με τον τυπικό κανόνα της δομής μιας επιστολής, ανασυνθέτει γεγονότα και καταστάσεις της παιδικής ηλικίας και ανακαλεί μνήμες της ενήλικης ζωής του εγκλωβισμένου προσώπου στην απόρριψη, την αντιπαλότητα, την εχθρότητα και απαξίωση, αποκλεισμένου από την εύνοια, την κατανόηση, την ενθάρρυνση, την αποδοχή του πατέρα. Παράλληλα αναφέρεται και στις σχέσεις με τα άλλα άτομα της οικογένειας, τόσο στον στενό όσο και στον ευρύτερο κύκλο, συμπεριλαμβάνοντας κάποιες επαγγελματικές-φιλικές σχέσεις με διάφορα μέλη της κοινότητας και του κοινωνικού περίγυρου.
Με επιθετικό ύφος και με νομική-δικανική επιχειρηματολογία σε μια διάσταση ψυχαναλυτικής τροπής, ο συγγραφέας Φραντς Κάφκα, με την ιδιότητα του γιου, αποκαλύπτει πτυχές της οικογενειακής ζωής και λεπτομέρειες της καθημερινότητας, ιδωμένες στην βαριά σκιά του πατέρα που ελέγχει τα μέλη της οικογένειας σε βαθμό που να τον καθιστά αποκρουστικό και μισητό στα μάτια του γιου.
Η κριτική προς το πρόσωπo του πατέρα, με κάποια αυτοκριτική διάθεση επεξήγησης και της δικής του αντίδρασης, δίνεται με μεγάλες φράσεις και ζωηρό ύφος που έχει και μια διάσταση προφορικότητας.
Δίνεται έτσι μία ενδεικτική εικόνα της εποχής και του αγώνα των ανθρώπων μιας αστικής κοινωνίας, καθώς γίνεται λόγος για κοινωνικά θέματα όπως το εξουσιαστικό πατριαρχικό μοντέλο, ο γάμος και η οικογένεια, οι σχέσεις και οι αντιλήψεις, οι σπουδές και τα επαγγέλματα. Θέματα όπως η θρησκεία, οι ελευθερίες, οι ατομικές επιλογές και τρόποι συμπεριφοράς που δεν έχουν την έγκριση του πατέρα, κηδεμόνα-δυνάστη της ζωής των μελών της οικογένειας, δίνονται άμεσα με μια τάση λεπτομερούς νοητικής επεξεργασίας έως εξαντλήσεως. Η αντιπαράθεση της κριτικής, με παράθεση αυτούσιων φράσεων του πατέρα, τροφοδοτείται με σκηνές και με παραδείγματα συμπεριφορών στα οποία επιχειρείται μια αναδιατύπωση της σχέσης πατέρα-γιου από την οπτική γωνία του συγγραφέα.
Μελαγχολική ειρωνεία, ανασύνθεση αναμνήσεων, συζητήσεις και προσωπικές εκφράσεις, καθημερινές σκηνές, δίνονται με θέρμη ειλικρίνειας ως προς το βάρος τους και ανιχνεύονται ως λυτρωτική διαδικασία ξεσπάσματος δια της γραφής, αποκαλύπτοντας έναν υπερευαίσθητο, ανήσυχο και εμμονικό-ενοχικό τρόπο εσωτερικευμένης αντίδρασης.
Οι οικογενειακές σχέσεις και η πατρική επιρροή αποκαλύπτουν πολλά μοτίβα που θα απασχολήσουν τη σκέψη και θα αναπτυχθούν στα παράδοξα γραπτά του συγγραφέα. Και υπό αυτή την έννοια, αυτό το προσωπικό αρχείο-επιστολή, αποκαλύπτει κάποια ψήγματα της βιωματικής εμπειρίας που θα γίνει εν μέρει κατοπτρική ρίζα ύφους και ένας μίτος κατανόησης -επεξήγησης της γραφής του μοντερνιστή συγγραφέα Φραντς Κάφκα.
Αποσπάσματα:
« Σύγκρινε εμάς τους δύο: εγώ, για να μη μακρηγορώ, ένας Λέβι με ένα ορισμένο καφκικό υπόβαθρο, ο οποίος, όμως, δεν κινητοποιείται από την καφκική, ζωτική, επιχειρηματική, κατακτητική βούληση, αλλά από ένα λεβικό κεντρί, του οποίου η επίδραση είναι πιο μυστική, πιο συνεσταλμένη, στρέφεται προς διαφορετικές κατευθύνσεις και συχνά παραιτείται. Εσύ, αντιθέτως,…». Σελ. 9-10
« Όλες μου οι σκέψεις ήταν υποταγμένες στο δικό σου βαρύ αποτύπωμα, ακόμα και οι σκέψεις που δεν συμφωνούσαν με τις δικές σου, και κυρίως εκείνες». Σελ. 18
« Πάντως, ήμασταν τόσο διαφορετικοί και, λόγω αυτής της διαφοράς μας, τόσο επικίνδυνοι ο ένας για τον άλλο, ώστε αν ήθελε κάποιος να κάνει μια πρόβλεψη πώς θα αντιμετωπίζαμε ο ένας τον άλλο, εγώ, το αργά αναπτυσσόμενο παιδί, και εσύ, ο κατασταλαγμένος άντρας, θα μπορούσε εύλογα να υποθέσει ότι εσύ απλώς θα με συνέθλιβες, ώστε να μην απομείνει τίποτα από μένα». Σελ. 11
« …εγώ είχα χάσει την αυτοπεποίθησή μου απέναντί σου και την αντικατέστησα με ένα απέραντο αίσθημα ενοχής». Σελ. 57
« Στα μάτια μου αποκτούσες τις αινιγματικές ιδιότητες που χαρακτηρίζουν όλους τους τυράννους, το δίκιο των οποίων στηρίζεται σε κάτι προσωπικό και όχι στη λογική σκέψη. Έτσι μου φαινόταν εμένα τουλάχιστον». Σελ. 17
«…ό,τι απέμεινε ήταν φυγή, πικρία, θλίψη, αγώνας εσωτερικός». Σελ. 51
«… η δεσποτική σου ιδιοσυγκρασία». Σελ. 24
«…έχω κληρονομήσει πολλά από σένα και διαχειρίστηκα την κληρονομιά με υπερβολική σωφροσύνη, δίχως να έχω από τη φύση μου τα απαραίτητα αντίβαρα, όπως έχεις εσύ». Σελ. 10
«…αυτή τη φοβερή δίκη που βρίσκεται εν εξελίξει ανάμεσα σ’ εμάς και σ’ εσένα, σε όλες τις λεπτομέρειές της, απ’ όλες τις πλευρές, με όλες τις περιστάσεις, από απόσταση και εκ του σύνεγγυς, αυτή τη δίκη, στην οποία εσύ ισχυρίζεσαι ακατάπαυτα ότι είσαι ο δικαστής, ενώ, τουλάχιστον όσον αφορά την ουσία (εδώ θα αφήσω φυσικά ανοιχτές τις πιθανότητες για όλα τα σφάλματα που μπορεί να κάνω), είσαι κι εσύ ένας εξίσου αδύναμος και παραπλανημένος διάδικος όπως εμείς». Σελ. 53
«Πολυαγαπημένε πατέρα,
Κάποια στιγμή, προσφάτως με ρώτησες γιατί ισχυρίζομαι ότι σε φοβάμαι». Σελ. 5
« …η ζωή είναι κάτι περισσότερο από παιχνίδι υπομονής και επίδειξης πνευματικών δεξιοτήτων · όμως, με τη διόρθωση, που προκύπτει μέσα από αυτή την παρέκβαση, (-….-), έχει επιτευχθεί κατά τη γνώμη μου κάτι που πλησιάζει τόσο πολύ στην αλήθεια, ώστε μπορεί να μας γαληνέψει κάπως και να μας κάνει ευκολότερη τη ζωή και τον θάνατο.
Φραντς» Σελ. 99