ΓΙΑΛΤΑ ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ, S.M. PLOKHY, ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Written by

Το νέο πόνημα του Ουκρανο-αμερικανού ιστορικού του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ S.M Plokhy προσφέρει έναν σπάνιο συνδυασμό ιστορίας όταν αυτή συναντά τη λογοτεχνία. Ελάχιστες είναι οι φορές που ιστορικοί καταφέρνουν να καθηλώσουν τόσο πολύ τους αναγνώστες μέσω της γραφής τους, προσφέροντας ταυτόχρονα έγκυρες ιστορικές πληροφορίες.

Το “Γιάλτα, το τίμημα της ειρήνης” είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται σε όλους, στους ιστορικούς, σε όσους διαβάζουν ερασιτεχνικά για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και στο ευρύ κοινό.
Η νέα προσέγγιση του Plokhy για την περίφημη Διάσκεψη της Γιάλτας, προσέγγιση που αντλεί την έμπνευσή της σε μεγάλο βαθμό από το πρόσφατο άνοιγμα των σοβιετικών αρχείων, έρχεται να καταρρίψει παγιωμένους μύθους σχετικά με το ιστορικό αυτό γεγονός, αλλά αποσκοπεί και στο να φωτίσει την ιστορία της καθημερινότητας της Διάσκεψης. 

Η Διάσκεψη της Γιάλτας έλαβε χώρα στη Γιάλτα της Κριμαίας από τις 4 έως τις 11 Φεβρουαρίου του 1945, λίγο πριν τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, στις αρχές του Μάη του ίδιου χρόνου. Η συνάντηση ήταν αποτέλεσμα της επιτακτικής ανάγκης των Τριών Μεγάλων Ηγετών του πολέμου, του Στάλιν, του Ρούσβελτ και του Τσόρτσιλ, να συναντηθούν και να αποφασίσουν για μία σειρά ζητημάτων. Ελάσσων εταίρος θεωρούταν ο Τσόρτσιλ, ενώ ο Στάλιν είχε το απαραίτητο προβάδισμα όσον αφορά τις σοβιετικές απαιτήσεις, λόγω των επιτυχιών του Κόκκινου Στρατού στο Ανατολικό Μέτωπο εκείνη την περίοδο. Ο Ρούσβελτ ήταν εκείνος που με την άριστη διπλωματία του κράτησε τις ισορροπίες ανάμεσα στους Συμμάχους με τις τόσο διαφορετικές επιδιώξεις για την Ευρώπη, του κομμουνιστή Στάλιν και του εμφορούμενου από την “αυτοκρατορική ιδεολογία παλαιού τύπου” Τσόρτσιλ. Ο Ρούσβελτ, από την άλλη, ήταν περισσότερο πρόθυμος από τους άλλους δύο εταίρους, οι οποίοι είχαν ήδη μοιράσει τα Βαλκάνια σε ζώνες επιρροής, να υπερασπιστεί τα δημοκρατικά ιδεώδη του πολέμου και την αυτοδιάθεση των λαών, καθώς και την μεταπολεμική ειρήνη, προσπάθεια που δεν στέφθηκε βέβαια πάντοτε από επιτυχία. 
Οι δημοκράτες Ρούσβελτ και Τσόρτσιλ ήταν δέσμιοι του πολιτικού συστήματος, με αποτέλεσμα να υπολογίζουν πάντοτε το πολιτικό κόστος, έννοια που ο Στάλιν, ως δικτάτορας δεν είχε σε καμία περίπτωση. Τους ηγέτες των τριών χωρών πλαισίωνε πληθώρα αξιωματούχων, καθώς και οι υπουργοί των εξωτερικών τους και οι κόρες του Τσόρτσιλ και του Ρούσβελτ.

Ο συγγραφέας δεν διακατέχεται από καμία βιασύνη όταν θέλει να περιγράψει κάτι και αυτό ακριβώς είναι και το δυνατό σημείο του βιβλίου. Αντιθέτως, παίρνει τον χρόνο του για να περιγράψει διεξοδικά τα πάντα, ανθρώπους, κτίρια, ταξίδια, σχέδια, συζητήσεις και κρυφές προθέσεις, όλα με σκοπό να μας κάνει να πιστέψουμε ότι ήμασταν κι εμείς παρόντες στην Διάσκεψη και παρακολουθήσαμε από κοντά τα τεκταινόμενα. 
Αφού ο Plokhy μας διηγηθεί αναλυτικά το χρονικό του ταξιδιού των Ηγετών στην Κριμαία, παραθέτει με χρονολογική σειρά όλα τα επίμαχα ζητήματα που συζητήθηκαν στη Γιάλτα. Συνάμα, στέκεται στις μικρές λεπτομέρειες της συνάντησης, λεπτομέρειες φαινομενικά ανούσιες και αχρείαστες, οι οποίες όμως προκαλούν συχνά το γέλιο και είναι αυτές ακριβώς που προσδίδουν στο ιστορικό αυτό έργο τη λογοτεχνική του διάσταση, μεταφέροντάς μας νοερά εκεί. Έτσι γελάμε κι εμείς με τα χοντροκομμένα αστεία του Στάλιν όταν αυτός πειράζει τον Τσόρτσιλ, πλήττουμε θανάσιμα κι εμείς καμιά φορά μαζί με τους συνδαιτυμόνες με τη φλυαρία του τελευταίου και θαυμάζουμε αλλά και συμπονούμε τον Ρούσβλετ για τις θαυμαστές διπλωματικές ικανότητές που τον διακρίνουν παρά την προχωρημένη του ασθένεια. Παράλληλα γνωρίζουμε τι ακριβώς ειπώθηκε, επισήμως και κάτω από το τραπέζι, πως ήταν ακριβώς τα ανάκτορα που φιλοξενούσαν τους Τρεις Μεγάλους, τι έφαγαν και τι τους δυσαρέστησε κατά τη διάρκεια της παραμονής τους.

Αποτυπώνεται επίσης ολοκάθαρα η νοοτροπία των φιλελεύθερων δυτικών από τη μία και των κρυψίνοων και μυστικοπαθών Σοβιετικών από την άλλη, που παρακολουθούν τα πάντα και τρέμουν την οργή του Γεωργιανού δικτάτορα. Αυτή ακριβώς η διαφορά των νοοτροπιών, μαζί βέβαια με τα αντικρουόμενα συμφέροντα, ήταν που προκάλεσε τελικά και το ξέσπασμα του Ψυχρού Πολέμου.
Στη Γιάλτα συζητήθηκαν θέματα όπως η δημιουργία του Οργανισμού ηνωμένων Εθνών και η είσοδος της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, θέματα που αποτέλεσαν την προτεραιότητα του Ρούσβελτ, η τύχη της Ανατολικής Ευρώπης, της ηττημένης Γερμανίας και το ύψος των πολεμικών αποζημιώσεων που θα πλήρωνε αυτή, καθώς και το ζήτημα αν θα έπρεπε να συμπεριληφθεί η Γαλλία στις Μεγάλες Δυνάμεις, θέματα που απασχολούσαν περισσότερο τον Τσόρτσιλ.
Το μεγάλο  αγκάθι της Γιάλτας δεν ήταν άλλο από το πολωνικό ζήτημα, το οποίο προείχε στην ατζέντα του Στάλιν, καθώς και η επιθυμία του να κυριαρχήσει στην Ανατολική Ευρώπη. Τη επιδίωξη αυτή του Στάλιν δεν έγινε εφικτό να το εμποδίσουν οι δυτικοί, εφόσον ο δικτάτορας είχε την προβάδισμα στον πόλεμο κατά των Γερμανών.

Τελικά η Γιάλτα ήταν μία ήττα των Δυτικών Ηγετών; Ήταν  μια αποτυχημένη Διάσκεψη που παρέδωσε την Ανατολική Ευρώπη στις αδηφάγες ορέξεις του Στάλιν; Μπορούσε τελικά να επιτευχθεί κάτι καλύτερο για την Ανατολική Ευρώπη ή όχι; Γιατί ακόμη και η συμμαχία του Ρούσβλετ με τον Τσόρτσιλ παρουσίαζε ρωγμές; Ποια ήταν η συμβολή της Διάσκεψης στον επακόλουθο Ψυχρό Πόλεμο;
Σε τέτοια ερωτήματα επιχειρεί να δώσει απάντηση ο Plokhy με το βιβλίο του. Ένα βιβλίο που συγκεράσει την Ιστορία σε πολλές παράλληλες ιστορίες. Είναι η Ιστορία του Β’  Παγκοσμίου Πολέμου, η Ιστορία της πολιτικής της εποχής αλλά και της γεωπολιτικής, η Ιστορία της καθημερινότητας της Διάσκεψης και, τέλος, η Ιστορία των απαρχών και των αιτιών του Ψυχρού Πολέμου.

cityculture.gr/ γράφει η Ελευθερία Σαραντινού