Caravaggio Ο άπιστος Θωμάς, 1601-1602, Λάδι σε καμβά, 107×146 εκ., Sanssouci, Potsdam
Η ιστορία της απιστίας του αποστόλου Θωμά αιμοδοτεί γλαφυρά την ένταση της ίδιας της έννοιας ˝απιστία˝ .Ο επονομαζόμενος και Δίδυμος, η μνήμη του εορτάζεται στις 6 Οκτωβρίου. Ο Θωμάς έδρασε ως απόστολος σε Συρία, Περσία, Ινδία, Κίνα. Υπάρχει μάλιστα μια ολόκληρη απόκρυφη φιλολογία σχετικά με αυτόν. Προευαγγέλιον, Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, Πράξεις Θωμά, Αποκάλυψις του Θωμά.
Στην ευαγγελική διήγηση πάντως ο Θωμάς είναι νέος σε ηλικία, ψαράς στο επάγγελμα. Διαθέτει τόλμη και λογική, σε τόσο ισχυρό βαθμό και τα δύο, που θα ξεστομίσει:.˝Εάν δεν δω τα σημάδια από τα καρφιά και δεν ψηλαφήσω τις πληγές, δεν πιστεύω˝. Δηλαδή ανατρέπει το κύρος της αυθεντίας με το να ζητά αποδείξεις. Για την ακρίβεια, η απιστία που εκφράζει, δεν είναι απόρριψη αλλά αμφιβολία. Κάτι που βεβαιώνουν και τα τροπάρια που ψέλνουμε: ˝ οὐ μάτην διστάσας Θωμᾶς ˝.
(σκίτσο: M.A.)
Εκλογικεύοντας το μυστήριο της ύπαρξης, καταλήγεις σαν τον Θωμά, μόνος.
Κι όμως, ενώ ήταν παρών στην ανάσταση του Λαζάρου, η λογική φαίνεται να θολώνει την πίστη του. Είναι άραγε τόσο προβληματικός; Μάλλον όχι αν φέρουμε στη μνήμη μας μια στιχομυθία που είχε με τον Ιησού. Πριν τα γεγονότα της Σταύρωσης, τον ρωτά, σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο εκφράζοντας και τους υπόλοιπους μαθητές: ˝Κύριε, δεν ξέρουμε πού πηγαίνεις, πώς λοιπόν μπορούμε να ξέρουμε την οδό που οδηγεί εκεί ; ˝ ̇ για να λάβει από τον Ιησού την απάντηση. ˝Εγώ είμαι η οδός, η αλήθεια κι η ζωή, κανείς δεν πηγαίνει στον Πατέρα παρά μόνο αν περάσει από μένα˝ (Κατά Ιωάννην 14, 5-6).
Ως εκ τούτου, υπάρχουν πραγματικότητες που ξεπερνούν τη λογική, όπως πχ. το άπειρο, το οποίο το ορίζουμε, δεν γνωρίζουμε ποια είναι η φύση του αλλά μπορούμε να το εννοήσουμε κάπως αφηρημένα.
Ο Θωμάς αμφιβάλλει υπαρξιακά στο άκουσμα για τον αναστημένο Ιησού, όπως κι εμείς σήμερα, στο δικό μας παρόν. Όποιος εντέλει προσπαθεί να εκλογικεύσει το μυστήριο της ύπαρξης, καταλήγει σαν τον Θωμά, μόνος.
Θωμάς:˝Είσαι ο Κύριος κι ο Θεός μου˝
Αξίζει να αναφερθεί πως ο Ρωμανός ο Μελωδός βάζει σε ένα κοντάκιο τον Θωμά να φθονεί την χαρά των μαθητών που είδαν τον αναστημένο Ιησού και να λέει, ˝οἱ ἰδόντες μὴ κρύπτεσθε, ἀλλὰ βοᾶτε˝. Στην εν λόγω συνάντηση με τον Θωμά, ο Ιησούς τον επιπλήττει επειδή εξαρτά την πίστη του από τα μάτια του λέγοντας ˝μακάριοι όσοι πιστεύουν χωρίς να δουν˝. Μόνο που για να λάβεις το πνεύμα του Θεού , πρώτα οφείλεις να ανοιχτείς προς αυτό. Άμεση η αντίδραση του Θωμά, ο οποίος εξαλείφοντας την όποια λογική μικροψυχία, θα πει : ˝Είσαι ο Κύριος κι ο Θεός μου˝. Ξεπερνά τον διστακτικό εαυτό του, μεταμορφώνεται πνευματικά, αποκτά την πίστη που ζητά ο Ιησούς ̇ μια πίστη ικανή να κοιτά την αναστάσιμη όψη, κι όχι την φθαρτή ύλη, των πραγμάτων.
Τα λειτουργικά κείμενα χαρακτηρίζουν ως καλή την απιστία του Θωμά : ˝Σοῦ ἡ παμμακάριστος , ὑμνεῖται γλῶσσα ᾦ Δίδυμε ̇ πρώτη γὰρ εὐσεβῶς κηρύττει τὸν ζωοδότην Ἰησοῦ ˝ ( από τροπάριο της δ’ ωδής του Όρθρου). Από τα Ευαγγέλια δεν μαθαίνουμε αν τελικά ο Θωμάς ψηλάφησε όντως τον Ιησού, καίτοι τα λειτουργικά κείμενα το ενστερνίζονται. Διαβάζουμε στο εορταστικό συναξάρι : ˝ Ὁ δὲ Θωμᾶς, ἀκριβῶς δειρευνησάμενος , καὶ τὴν πίστην λαβὼν δι ᾽ ἁφῆς, ἔκραξεν˝.
Απέναντι στο εγώ, η ελευθερία βιώνεται ως αγάπη
Σε κάθε περίπτωση, οι φανερώσεις του αναστημένου Ιησού προετοιμάζουν σαφώς τους μαθητές για να γίνουν απόστολοι ˙ γι ᾽ αυτό κι η ομολογία πίστεως του Θωμά προοικονομεί τον μετασχηματισμό της πίστης στην πρώτη Εκκλησία!
Αρχικά ο Θωμάς δεν είναι σε θέση να κατανοήσει την Ανάσταση του Ιησού. Δυσπιστεί. Μονάχα αφότου βγει από τον εαυτό του, κατανοεί και πιστεύει εκουσίως: παύει να πρωτοστατεί η λογική, δίνει προτεραιότητα στην καρδιά. Οπότε, όσο ανοίγει το εγώ, τόσο περισσότερο δυναμώνει η πίστη.
Στοχεύοντας σε έναν ελεύθερο ορίζοντα νοήματος πέραν της λογικής, η πίστη καταφέρνει να κάνει την λογική πιο γόνιμη. Απέναντι στη λογική, η ελευθερία βιώνεται ως πίστη. Ως προς το χρόνο, η ελευθερία βιώνεται ως ελπίδα. Απέναντι στο εγώ , η ελευθερία βιώνεται ως αγάπη. Επομένως ο πιστός, έχοντας αφεθεί σε έναν Χριστό που ζει μέσα στην καρδιά του καθημερινά, (οφείλει να) δρα στον κόσμο ελεύθερα ως αγάπη.
Παραδινόμενος σε αυτό που σε ξεπερνά άνευ όρων, μπορείς να αναστηθείς σαν τον Ιησού ˝σε άλλη μορφή˝, όπως καταθέτει η ευαγγελική διήγηση. Μήπως, η Ανάσταση έχει να κάνει με το ότι ο άνθρωπος μετά θάνατον δύναται να υπάρξει αλλιώς ;
cityculture.gr/ γράφει ο Απόστολος Ζιώγας
(βιολόγος)