Θεός = άγνωστη η ετυμολογική προέλευση της λέξης. Ως έννοια, δημιούργημα του ανθρώπου από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποίησε τον εαυτό του. Η άγνοια δημιουργεί φόβο. Η έλλειψη αντίληψης της αόρατης αιτίας, παρά μόνο του ορατού αποτελέσματος, οδηγεί στην ιδέα ενός υπερφυσικού όντος, που κυβερνά τον κόσμο. Ο άνθρωπος εναπόθεσε σε Αυτόν την δημιουργία των κανόνων ζωής του. Και την τιμωρία για την υπέρβαση αυτών των κανόνων.
Νους = Λόγος, λογική, νομοτέλεια, νομιμοφροσύνη, συνήθεια, ασφυκτικά όρια, πόνος, μόχθος, τιμωρία, αποποίηση ευθυνών, αυστηρή υπακοή στις πέντε αισθήσεις, χρέος στους προγόνους και στους απογόνους…
Καρδιά = συναίσθημα, περιέργεια, αναρώτηση, περιπέτεια, τόλμη, υπευθυνότητα, ανυπακοή, αναζήτηση, χρέος στον ίδιο μας τον εαυτό, χρέος προς την πλάση ολάκερη, εξονυχιστική διερεύνηση των νόμων, αμφιβολία, πίστη, διαίσθηση, ελευθερία, χαρά, έρωτας….
Η καρδιά και η λογική μάχονται. Τρελαίνουν και διχάζουν τον άνθρωπο. Τι να ακολουθήσει. Τον νου; και να υποταχθεί στο χρέος και στον φόβο; ή την καρδιά; και να ζήσει ελεύθερος. Το χρέος του ανθρώπου είναι να κατευνάσει και να ισορροπήσει αυτές τις φωνές. Να τις κάνει να σιωπήσουν. Μόνο τότε το Εγώ υπερνικείται. Καταστέλλεται. Η θεώρηση των πραγμάτων γίνεται με καθάρια ματιά. Παιδική. Εξερευνώνται εκ νέου όλα.
Μόνο τότε ο άνθρωπος μπορεί να πει:
Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος….
Μετά, αρχίζει η φιλοσοφία. Τι είναι ο άνθρωπος. Γιατί ζει; πως γεννιέται και γιατί πεθαίνει; Τι είναι ο Θεός; Το σύμπαντο; ποιοι είμαστε εμείς και πια η θέση μας σε αυτό; Γιατί εμείς και όχι κάποιο άλλο ζώο;
Χρέος μας είναι να βρούμε τις απαντήσεις. Γιατί εμείς, είμαστε όλα τα ζώα μαζί. Γιατί μαζί ξεκινήσαμε. Γιατί εμείς, είμαστε όλη η γη μαζί. Γιατί μαζί ξεκινήσαμε. Γιατί εμείς, είμαστε όλο το σύμπαντο μαζί. Γιατί μαζί ξεκινήσαμε. Γιατί δεν υπάρχει διαφορά στις ανθρώπινες φυλές, στο χρώμα, στην ράτσα. Γιατί όλοι μαζί ξεκινήσαμε.
Χρέος μας είναι να σώσουμε τον Θεό. Να τον εφεύρουμε ξανά. Γιατί τελικά ο Θεός δεν είναι παντογνώστης, είναι πάνσοφος. Δεν είναι εκδικητικός, τιμωρός. Είναι φιλεύσπλαχνος. Δεν είναι επόπτης, είναι συνοδοιπόρος.
Χρέος μας πάνω σε αυτήν τη Γη, χρέος μας σε αυτή τη ζωή, είναι να ζήσουμε με έναν νέο δεκάλογο και όχι με τις δέκα εντολές. Όμως, αυτός ο δεκάλογος είναι ατομικός, είναι προσωπικός, δεν ακολουθεί νόρμες. Είναι ο προσωπικός διάλογος του καθενός με τον ίδιο τον συνοδοιπόρο, τον υποστηριχτή, το στοργικό άφυλο, υπέρτατο πνεύμα, την Ψυχή.
Η παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος είναι συγκλονιστική. Μέσα σε μία ώρα, έξι ηθοποιοί αποδίδουν την Ασκητική του Καζαντζάκη, απλά, κατανοητά. Το κοινό νιώθει ότι μυείται σιγά-σιγά στα μυστικά του σύμπαντου (όπως αναφέρεται στο κείμενο το σύμπαν), στα μυστικά της πραγματικής ζωής. Φεύγει με φιλοσοφικά ερωτήματα. Ωθείται στο να διαρρήξει την αποχαύνωση του Νου, να βγει από τον λήθαργο, την συνήθεια και να ψάξει να βρει τον δικό του, προσωπικό, μυστικιστικό δρόμο. Το δρόμο προς την Φώτιση.
Η σκηνογραφία της παράστασης ευρηματική. Οι ηθοποιοί κινούνται πάνω σε ένα στρόβιλο, που αναπαριστά το σύμπαν. Μοιάζει με τον σπειροειδή Γαλαξία μας. Στο κέντρο, η ράβδος του Ασκληπιού, τυλιγμένη με ένα φίδι. Πάνω της μία χορδή, που πάλλεται με δοξάρι σε συγκεκριμένες στιγμές. Οι αναφορές σε όλες τις θρησκείες είναι εμφανείς καθώς μουσικά όργανα κάθε λογής ηχούν στα χέρια των ηθοποιών. Τραγούδι όπως των σαμάνων της Αμερικής, τελετουργίες όπως το βάπτισμα με το νερό ή η κοινωνία με το κρασί, χρησιμοποιήθηκαν επίσης. Το αρχαίο θέατρο του Δίου προσέδωσε στην παράσταση την αίσθηση μυσταγωγίας.
Δεν έχω διαβάσει την Ασκητική του Καζαντζάκη, αν και τόσο χρόνια το είχα πάντα στο μυαλό μου. Έτσι, δεν γνωρίζω αν στην παράσταση ακούστηκε το κείμενο ως έχει. Μου έχουν πει ότι είναι δύσκολο, ακατανόητο, το κείμενο. Και το βαριέσαι. Δεν καταλαβαίνεις το βαθύτερο νόημά του. Ίσως η κατανόηση έρχεται με την ωριμότητα, με την ηλικία και την πείρα της ζωής. Τώρα νιώθω την επιτακτική ανάγκη να το διαβάσω. Και ας μην το καταλάβω σε βάθος. Θα κάνω όμως την αρχή.
Ο ίδιος ο Νίκος Καζαντζάκης υποστήριζε ότι : « η “Ασκητική” είναι μια Κραυγή και όλο το έργο ένα σχόλιο που μεταφέρει την αγωνία του να ξεπεράσει τα σύνορα του νου, τα φαινόμενα και να λύσει το μυστήριο της ύπαρξης». Ενώ σε ένα γράμμα του το 1922 στην Γαλάτεια αναφέρει : «Γράφω τώρα την Ασκητική, ένα βιβλίο mythique, όπου διαγράφω τη μέθοδο ν’ ανέβει η ψυχή από κύκλο σε κύκλο ωσότου φτάσει στην ανώτατη Επαφή. Είναι πέντε κύκλοι: Εγώ, ανθρωπότητα, Γης, Σύμπαντο, Θεός. Πώς ν’ ανέβουμε όλα τούτα τα σκαλοπάτια κι όταν φτάσομε στο ανώτατο να ζήσομε όλους τους προηγούμενους κύκλους. Το γράφω επίτηδες χωρίς ποίηση, με στεγνή, επιταχτική φόρμα».
Συντελεστές της παράστασης:
Σκηνοθετική επιμέλεια: Ανδρέας Κουτσουρέλης
Επιμέλεια σκηνογραφίας-κοστουμιών: Μαρία Μυλωνά
Βοηθός σκηνοθέτη: Στάθης Βούτος
Οργάνωση παραγωγής: Ναταλία Λαμπροπούλου
Παίζουν οι ηθοποιοί: Στάθης Βούτος, Ανδρέας Κουτσουρέλης, Νίκος Νικολάου, Δημήτρης Παλαιοχωρίτης, Κώστας Ίτσιος, Τάσος Ροδοβίτης