«Ευτυχισμένες οικογένειες» – Δημήτρης Στεφανάκης *κριτική βιβλίου

Written by

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
«Οι ευτυχισμένες οικογένειες δεν έχουν μυστικά, αλλιώς δεν είναι ευτυχισμένες». Αυτό ισχυρίζεται ο Άγης Δημητριάδης-Σέραρντ. Ο ίδιος βέβαια συντηρεί δύο σπίτια, δύο γυναίκες, δύο παιδιά, ζει ουσιαστικά δύο ζωές. Στο μεταξύ η οικογένειά του, από τις επιφανέστερες της Αθήνας, περνά δύσκολες ώρες. Ο Ρόμπερτ Σέραρντ, ιδρυτής του ομώνυμου πολυτελούς ξενοδοχείου, βρίσκεται ξαφνικά στο στόχαστρο νεαρού φοιτητή ο οποίος διεξάγει έρευνα για το κρίσιμο διάστημα 1939-1945 και απειλεί να αμαυρώσει τη μνήμη του. Όλοι δηλώνουν θορυβημένοι εκτός από τη Λήδα Δημητριάδη, τη δικηγόρο της οικογένειας, η οποία ενθουσιάζεται με την ιδέα ότι κάποιος αποφάσισε επιτέλους να φωτίσει τη σκοτεινή διαδρομή του….

……………………………………………………………………………………………………………..
Ο  Δημήτρης Στεφανάκης πέρα από πετυχημένος συγγραφέας είναι και ένας διακεκριμένος και έμπειρος μεταφραστής που έχει μεταφράσει Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Σολ Μπέλοου, Ε. Μ. Φόρστερ, Γιόζεφ Μπρόντσκι, Προσπέρ Μεριμέ,  κ.ά. Ένας ικανός μεταφραστής πολλές φορές “ξαναγράφει” το βιβλίο που καλείται να μεταφράσει. Γίνεται το alter ego του συγγραφέα ¨παίζοντας¨ μεν αδιόρατα με το έργο, κρατώντας όμως  σε σαφή περιορισμό τη ελευθερία του. Ακολουθεί τον κανόνα που υποτάσει το συγγραφικό του ταλέντο στα όρια και τις απαιτήσεις του έργου που μεταφράζει

Γιατί αυτός ο πρόλογος;
Η απάντηση είναι πως στις «Ευτυχισμένες οικογένειες» ο  Στεφανάκης με απεριόριστη ελευθερία ως συγγραφέας “παίζει” με το έργο που γράφει βάζοντας ο ίδιος στον εαυτό του κανόνες και προκλήσεις, αυξάνοντας τον βαθμό δυσκολίας στη συγγραφή. Παράλληλα φαίνεται πως επιδίωξε να  παραλάβει ο αναγνώστης στα χέρια του ένα βιβλίο από αυτά που λες, «… θα μπορούσα να το έχω γράψει και εγώ». Και εδώ βέβαια γελάμε με τους αφελείς που θα πιστέψουν κάτι τέτοιο

Το  θέμα του βιβλίου έχει να κάνει με  γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα  και αυτούς που τη περίοδο αυτή κατάφεραν να φτιάξουν περιουσίες.

Ανασκοπώντας ωστόσο έναν αιώνα οικογενειακής ιστορίας, η οποία συχνά εμπλέκεται με τη διαδρομή της χώρας, η Λήδα ανακαλύπτει πως οι πάντες κρύβουν μυστικά: Πάθη ή εγκλήματα, έχθρες ή προδοσίες, όλα όσα συνθέτουν το μέταλλο από το οποίο είναι φτιαγμένες οι «ευτυχισμένες οικογένειες». Κι αυτό είναι μια παρηγοριά…

Έχουμε μια διήγηση που ρέει και που κάνει ευκολοδιάβαστο το βιβλίο, κάτι που απαιτεί ο συγγραφέας να είναι ιδιαίτερα ικανός για να το πετύχει.  Δεν κρύβεται πίσω από σελίδες που δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Ως γνωστόν, υπάρχουν βιβλία που έχουν ενδιαφέρον και βιβλία που πλήττεις. Στα πρώτα ανοίγεις το στόμα για να τα ανασάνεις και στα δεύτερα για να χασμουρηθείς

Διαβάζοντας το  «Ευτυχισμένες οικογένειες» το πρώτο που εντυπωσιάζει είναι η τολμηρή επιλογή-απόφαση του  συγγραφέα να αφηγηθεί το μυθιστόρημα μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας. Ασυνήθιστο και ιδιαίτερα δύσκολο.  Χτίζει τη προσωπικότητα της Λήδα Δημητριάδη ως κάτι διαφορετικό λεπτότατα ανδρογυνικό, εσωστρεφή με παράλληλες σκέψεις και διγλωσσία  στη συμπεριφορά.

Πιθανόν αυτό να έγινε για να πετύχει την αποστασιοποίηση από την διήγηση κρύβοντας παράλληλα και έντεχνα προσωπικά βιώματα ή πτυχές του χαρακτήρα του. Κανείς βέβαια δεν μπορεί να αποκλείσει και το γεγονός να ήταν απλά μια πρόκληση που θα μπορούσε να τον ιντριγκάρει στον μέγιστο βαθμό. Όπως και να έχει, επειδή κάθε τι κρίνεται εκ του αποτελέσματος, το γεγονός είναι πως έχει καταφέρει το σκοπό του.

Η δεύτερη παρατήρηση είναι πως έχουμε συνηθίσει  ο βασικός πρωταγωνιστής  να ¨ντύνεται¨ με συμπάθεια. Ο συγγραφέας σχεδόν πάντα έμμεσα ή άμεσα τον κανακεύει, τον κατανοεί αμβλύνοντας τα ελαττώματα, τα μειονεκτήματά του  και αυξάνοντας τα προτερήματα του. Ο Στεφανάκης όμως παίζοντας με τις καταστάσεις επέλεξε ο ήρωας-αφηγητής να αγγίζει τα όρια της αντιπάθειας του αναγνώστη.  Ακόμη μια πρόκληση που κατάφερε να την αντιμετωπίσει πετυχημένα.

Χρησιμοποιώντας τα μειονεκτήματα του χαρακτήρα της και τις κυνικές συμπεριφορές που κρύβονται  πίσω από το προσωπείο της δικηγόρου  εξαδέλφης, κρυφής ερωμένης και δολοπλόκου, στρέφει τη προσοχή του αναγνώστη και δημιουργεί μια έλξη προς την ιστορία που διηγείται. Ζώντας μέσα από αυτήν και τηρώντας ίσες αποστάσεις ο αναγνώστης φαινομενικά τουλάχιστον δεν καθοδηγείται. Και αυτό είναι στα συν του βιβλίου

Όσοι έχουν διαβάσει τις «Μέρες Αλεξάνδρειας» του Στεφανάκη που απέσπασε σημαντικά διεθνή βραβεία και κάνουν τη σύγκριση  (εκεί βέβαια υπήρχε υποβόσκουσα και η βαριά σκιά των Λόρενς Ντάρελ και Στρατή Τσίρκα) μπορεί να ισχυριστούν πως οι  «Ευτυχισμένες οικογένειες» είναι πιο “εύκολο” ανάγνωσμα. Δεν θα διαφωνήσω, αρκεί όμως να συμφωνήσουμε πως αυτό μετράει στα συν του συγγραφέα. Περισσότερο  ώριμος, κάτι που μεταφέρεται και στη δομή του έργου αλλά και στο τρόπο που διαδραματίζεται η πλοκή. Για τη ροή της ιστορίας ο συγγραφέας χάραξε με μαεστρία ευκολοδιάβατο μονοπάτι.

Σε ένα άλλο σημείο που θα σταθούμε είναι η επάρκεια του συγγραφέα να γράφει μυθιστορήματα. Αυτό ΔΕΝ είναι αυτονόητο. Σήμερα η μισή Ελλάδα γράφει βιβλία με περισσότερο, λιγότερο ή και καθόλου ενδιαφέροντα θέματα. Όμως δεν έχει σημασία τόσο αυτά που συμβαίνουν στην ιστορία που διαδραματίζεται, όσο στον τρόπο που τα αφηγείσαι. Το στοίχημα στη μυθοπλασία είναι να τα περιγράφεις πειστικά κάνοντας συνένοχο τον αναγνώστη.  Αυτό είναι κάτι που ο Στεφανάκης έχει το ταλέντο να το κάνει.
Κάτι άλλο που κερδίζει τον έμπειρο αναγνώστη, πέρα από τη συνέπεια της γραφής, είναι η επιλογή του συγγραφέα να μη ξεπέσει σε εύκολες λύσεις δραματοποίησης της ιστορίας (είχε ευκαιρίες αν ήθελε να κάνει να πέφτει το δάκρυ κορόμηλο) τηρώντας σοφά τις αποστάσεις με την οπτική που μας χαρίζει μέσα από τη ματιά της γυναίκας που  διηγείται την ιστορία μιας οικογένειας και των κρυφών μυστικών που την ακολουθούν. Κάτι που αποτελεί σαφέστατα καθρέφτη των δυνατοτήτων του. Και αυτό ακριβώς έκανε στο  «Ευτυχισμένες οικογένειες».  Και εμείς γίναμε αντίστοιχα ευτυχισμένοι αναγνώστες διαβάζοντας ένα έντιμο βιβλίο.

 Η μέρα χάραζε και εγώ σκεφτόμουν πως είχε δίκιο τελικά ο Τζώρτζης, όπως είχε δίκιο και ο θείος Άγης όταν έλεγε πως είμαστε μια ευτυχισμένη οικογένεια. Κι ας κρύβουμε μυστικά ο ένας από τον άλλον

Δημήτρης Στεφανάκης
«Ευτυχισμένες οικογένειες»
ISBN: 978-618-03-0863-1
Σελίδες: 416
Ημερομηνία έκδοσης: 27/04/2017
Εκδόσεις Μεταίχμιο

cityculture.gr/ γράφει ο Πέτρος Γραμμενίδης