«Ποτέ δεν καταφέρνουμε να σιγήσει στ’ αλήθεια και για πάντα η ύλη του παρελθόντος…».
Η Μαρία είναι η αφηγήτρια αυτού του – με μια χροιά αστυνομικού –μυθιστορήματος. Εργάζεται σε εκδοτικό οίκο της Μαδρίτης και παρακολουθεί με ευχαρίστηση κάθε μέρα, την ώρα που παίρνει πρωϊνό σε ένα καφέ κοντά στη δουλειά της, ένα ξεχωριστό ζευγάρι που επίσης συνηθίζει να παίρνει το πρωϊνό του στον ίδιο χώρο. Η αφήγηση, αναδρομικού χαρακτήρα, ξεκινάει με την εξιστόρηση της δολοφονίας του άνδρα του οποίου δεν γνωρίζει ούτε το όνομα. Το μαθαίνει από τις εφημερίδες, ονομάζεται Μιγέλ Ντεσβέρν ή Ντεβέρν. Έτσι ξεκινά την εξιστόρησή της η Μαρία Ντολθ, με αυτή την τελευταία φορά που βλέπει το πρόσωπο ενός ανθρώπου, την τελευταία φορά που είδε το πρόσωπο αυτό η γυναίκα του η Λουίσα και η- άγνωστη για το ζευγάρι- αφηγήτρια. Πάνω σ’ αυτό το πρώτο μοτίβο του θανάτου ενός ανθρώπου που μέχρι πρότινος γελούσε και μιλούσε και αποτελούσε, για τη Μαρία, μαζί με τη γυναίκα του Λουίσα, ένα πρότυπο αρμονίας.
Η γραμμική εξιστόρηση αποφεύγεται με πολλές παρεκβάσεις και παράπλευρες διηγήσεις που ολοκληρώνουν τη δομή αυτής της ιστορίας, η οποία μιλάει για τη σαγήνη του έρωτα που εκδηλώνεται μετά τον βίαιο θάνατο του επιχειρηματία, για ηθικά διλήμματα αποκατάστασης της δικαιοσύνης, διεκδίκησης και ανατροπής της πιθανής πορείας των γεγονότων.Η δολοφονία διαπράττεται από έναν άνθρωπο περιθωριακό, ο οποίος κατηγορεί τον Μιγέλ για συνέργεια και σχέση με το κύκλωμα πορνείας στο οποίο έχουν μπλέξει οι δύο κόρες του. Πριν χτυπήσει θανάσιμα με πολλές μαχαιριές τον ίδιο, έχει επιτεθεί προηγουμένως στον σωφέρ του χτυπώντας τον βίαια. Την ημέρα εκείνη όμως ο Μιγέλ οδηγεί ο ίδιος το αυτοκίνητό του. Την ημέρα των γενεθλίων του.
Στην ιστορία προστίθεται και ο Χαβιέρ Ντίαθ-Βαρέλα, με τον οποίο η Μαρία θα έχει μία ερωτική σχέση χωρίς ορίζοντα προοπτικής, μια ιστορία μονόπλευρης έλξης, κυρίως από την πλευρά της, προς τον Χαβιέρ. Τυχαία θα ακούσει μία συζήτηση ανάμεσα σ’ αυτόν κι ένα ύποπτο πρόσωπο τον Ρουιμπέρριθ, στο σπίτι του, ύστερα από μια συνεύρεσή τους . Όταν αντιλαμβάνεται την αλήθεια της συμμετοχής σ’ εκείνο το φόνο, πυροδοτείται ένας μηχανισμός αντιδράσεων, ως την αποκάλυψη των λεπτομερειών μιας ιστορίας σκοτεινής που έχει ως κίνητρο τον έρωτα του ηθικού αυτουργού Χαβιέρ, προς τη Λουίσα. Ύστερα από τις διαφορετικές εκδοχές αφήγησης από την πλευρά του Ντίαθ-Βαρέλα και με το πρόσχημα της φιλίας, τα γεγονότα εξελίσσονται, η Μαρία απομακρύνεται από την άνιση σχέση, μέχρι που μια τυχαία συνάντηση σε ένα ρεστωράν θα ξυπνήσει κάτι από την οργή μέσα της, την ώρα που βλέπει μαζί το ζευγάρι. Όταν όμως τους πλησιάσει, η ευτυχία στο πρόσωπο της Λουίσας, θα αλλάξει την αρχική κατεύθυνση έκφρασης της έκρηξης, από την πλευρά της διακριτικής -όπως την είχαν αποκαλέσει κάποτε- νέας. Για να ολοκληρωθεί ο έρωτας και η ευτυχία της ζωής, στην αποκατάσταση των πραγμάτων ως έχουν, στο ρεύμα της συνέχειας στο παρόν και στο όνομα της λήθης.
Στο βιβλίο αυτό η ιστορία, που παρουσιάζει μάλιστα κάποια κενά, είναι το πρόσχημα για να ειπωθούν –από την πλευρά του συγγραφέα- όλα τα άλλα που απασχολούν τη σκέψη του. Στο μυθιστόρημα –πραγματεία της ανθρώπινης διάστασης από τη ζωή ως το θάνατο, κυρίαρχη θέση έχει η διακειμενική συνομιλία συγγραφέων, μυθιστορημάτων και μια σχεδόν εφ’ όλης της ύλης, θεώρηση των πραγμάτων.Ζωή και θάνατος, δίκαιο και ηθική, σχέσεις και συναισθήματα, έρωτες και τυχαιότητα, παρελθόν και μέλλον, θραυσματικό παρόν και ακίνητος χρόνος, όλα διαγράφονται με εσωτερικές σκέψεις υπό τη μορφή αγορεύσεων και απαντήσεων σε πλάγιους διαλόγους και με τη λεπτομερή ανάλυση μιας εξασκημένης παρατηρητικότητας.
Με υποδόριο χιούμορ, πολλές τεχνικές αφήγησης, εσωτερικό μονόλογο, γρήγορες και λεπτομερείς σκέψεις από πολλές γωνίες οπτικής, με πλάγιους διαλόγους , ο συγγραφέας διαχειρίζεται ένα υλικό πολυεπίπεδης γνώσης που ανατέμνει με διεισδυτικό βλέμμα, εποχές, αντιλήψεις, συμπεριφορές. Η εξαφάνιση, ο θάνατος, ο χρόνος, η συνείδηση, η δικαιοσύνη, η ζωή και ο έρωτας, τα μυθιστορήματα και η πραγματικότητα, απασχολούν τη σκέψη του με τρόπο ζωηρό που εστιάζει σε λεπτομέρειες. Η ανδρική και γυναικεία ψυχολογία, οι συμπεριφορές των συγγραφέων, οι εκφράσεις, οι ηλικίες και οι εποχές, το παρελθόν, οι επιλογές, καταγράφονται με ειρωνικές πινελιές- ακόμη και στην επιλογή των ονομάτων- και σχόλια μεγάλης εμβάθυνσης. Σκηνές μυθιστορημάτων και μεταφράσεις φράσεων που υποδηλώνουν το διφορούμενο της ερμηνείας, έννοιες όπως ο φθόνος και η ερμηνεία των παλιών λεξικών, σχόλια πάνω στα κοινωνικά και πολιτικά εγκλήματα και μια θεατρικότητα που απορρέει από τις συμπεριφορές, δίνονται με τρόπο γλαφυρό, χωρίς πεσσιμισμό και μεμψιμοιρία.
«Όμως αυτό είναι νουβέλα, όπως μου είχε πει ο Χαβιέρ όταν τον ρώτησα τι είχε συμβεί στον Σαμπέρ: το τι έγινε είναι το λιγότερο, και ό,τι συμβαίνει στις νουβέλες και τα μυθιστορήματα δεν έχει σημασία και λησμονιέται μόλις τα τελειώσει κανείς. Το ενδιαφέρον είναι οι δυνατότητες και οι ιδέες που μας ενσταλάζουν και μας μεταβιβάζουν μέσα από τις φανταστικές τους υποθέσεις, μας μένουν με μεγαλύτερη σαφήνεια απ’ ό,τι τα πραγματικά συμβάντα και τις λαμβάνουμε πιο πολύ υπόψη».
Το παρελθόν και οι μεγάλοι συγγραφείς, μυθιστορήματα που στις σκηνές τους αποτυπώνεται η διδαχή αιώνων σε θέματα ζωής και θανάτου, έρωτα και ξελογιάσματος,σχέσεων και θεσμών, από τον Θερβάντες, τον Σαίξπηρ, τον Μπαλζάκ, τον Δουμά. Ιστορίες και αφήγηση γεγονότων που προέκυψαν από τη φαντασία των δημιουργών και τη φιλοσοφική ενατένιση των πραγμάτων, ακίνητος χρόνος των βιβλίων, σχολιασμός ανάλαφρος και ταυτόχρονα ειρωνικός, της δύναμής τους και της φήμης τους, σε σχέση με το αντίβαρο της αξίας τους.Υπαινικτικότητα και αποκαλυπτική καταδίκη του κόσμου των συγγραφέων,της συγγραφής μυθιστορημάτων ως επάγγελμα και ενασχόληση, από την οπτική της Μαρίας που αποφασίζει να ξεχάσει το όνομα Χαβιέρ, από τη στιγμή που αλλάζει η θέση του στο οπτικό της πεδίο, υπογραμμίζοντας την απόφασή της να θυμάται το πρόσωπο αυτό με το επίθετό του.
Ένα βιβλίο ενδιαφέρον, που ο συγγραφέας του είναι πανταχού παρών ανάμεσα στις σελίδες του με εκείνο το στυλ που κρατάει τον αναγνώστη σε εγρήγορση και τον αφήνει να θαυμάσει το ακατάλυτο χιούμορ που διανθίζει τα γεγονότα, ακόμη και τις σκληρές πράξεις με την αποκάλυψη της ευάλωτης πλευράς της ζωής των ανθρώπων. Βιβλίο που αν και χωρίς δράση και πλοκή, μιλάει με την ένταση εσωτερικών σκέψεων για πολλά ζητήματα, ουσιαστικά και όχι φλύαρα, με κατανόηση της αντιφατικής ανθρώπινης μοίρας. Βιβλίο λήθης και αποδοχής της ροής των πραγμάτων στην προβολή της ευτυχίας των ανθρώπων . Ευτυχία που πολλές φορές προκύπτει από τον πόνο και τις δοκιμασίες, από την απώλεια και το θάνατο προσώπων που υπήρξαν μέρος της ζωής μας.Της ζωής των ανθρώπων που συνεχίζει το τρελλό της βήμα σε πολλές παραλλαγές.
«Είχε φέρει έναν ογκώδη πράσινο τόμο και μου είχε διαβάσει μέρος του ορισμού της λέξης «φθόνος», στα 1611 αν αγαπάς, ο Σαίξπηρ και ο Θερβάντες ήταν ακόμα εν ζωή, έχουν περάσει τετρακόσια χρόνια κι ακόμα ισχύει, είναι οδυνηρό που ορισμένα πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ στην ουσία τους, αν και από την άλλη είναι παρηγορητικό να διαρκεί κάτι, να μην κλονίζεται ούτε χιλιοστό ούτε λέξη».
«Δε μου πέρασε από το μυαλό ούτε για μια στιγμή να συνδυάσω εκείνη την είδηση που προσπέρασα βιαστικά με τον ευχάριστο και χαρωπό άντρα που έβλεπα καθημερινά να παίρνει το πρωϊνό του, και που μαζί με τη γυναίκα του, δίχως να το συνειδητοποιεί, είχε την απέραντη καλοσύνη να μου ανεβάζει το ηθικό».
«Πόσο περιττό είναι να επιστρέφεις στο παρελθόν, πόσο βαριέμαι στην ιδέα να ξαναδώ τον Χαβιέρ. Πόσο βαριέμαι ακόμα και να τον αναπολώ. Ξορκισμένος εκείνος ο καιρός, ο ανεξήγητος, ένα κακό όνειρο ήταν. Δε φαίνεται τελικά και τόσο δύσκολο, εφόσον δεν είμαι πια αυτή που ήμουν. Το μόνο κώλυμα είναι ότι, αν και δεν είμαι πια αυτή που ήμουν, πολλές φορές δεν μπορώ να ξεχάσω αυτό που ήμουν, και τότε πολύ απλά το όνομά μου μου φέρνει δυσφορία και θα ‘θελα να μην ήμουν εγώ».
«Ας είναι βουβή η ύλη του παρελθόντος, κι ας διαλύονται ή ας κρύβονται τα πράγματα, ας σιγήσουν, ας μην εξιστορούν κιας μη φέρουν άλλες συμφορές. Δε θέλω να είμαι ούτε σαν τα καταραμένα βιβλία που ανάμεσά τους περνώ τη ζωή μου, που ο χρόνος τους είναι ακίνητος και καραδοκεί πάντα εκεί κλεισμένος, παρακαλώντας να τον ξεσκεπάσουν για να κυλήσει πάλι και να διηγηθεί για άλλη μια φορά την παλιά του, επαναλαμβανόμενη, ιστορία. Δε θέλω να είμαι σαν αυτές τις γραμμένες φωνές που συχνά μοιάζουν πνιχτοί στεναγμοί, βογκητά βγαλμένα από έναν κόσμο άψυχων κορμιών, στη μέση του οποίου κειτόμαστε όλοι μόλις πάψει η εγρήγορσή μας».
«Στο κάτω κάτω κανείς δεν πρόκειται να με κρίνει, ούτε υπάρχουν μάρτυρες των σκέψεών μου».
«Η εποχή μας είναι παράξενη, σκέφτηκα. Για όλα επιτρέπεται να μιλάμε και ακούμε όλο τον κόσμο, ό,τι κιαν έχει κάνει, όχι μόνο για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, αλλά σαν η αφήγηση των φρικαλεοτήτων του να είχε ενδιαφέρον αυτή καθαυτή. Και ήρθε να προστεθεί άλλη μια σκέψη, που παραξένεψε κι εμένα την ίδια:Αυτό είναι βασική δική μας αδυναμία. Όμως δεν είναι στο χέρι μου να πάω κόντρα σ’ αυτήν, γιατί κι εγώ ανήκω σ’ αυτή την εποχή και δεν είμαι παρά ένα πιόνι».
ΧΑΒΙΕΡ ΜΑΡΙΑΣ
Ερωτοτροπίες
Los Ena moramientos
Μυθιστόρημα
Μετάφραση από τα Ισπανικά: Χριστίνα Θεοδωροπούλου
Εκδόσεις Πατάκη