Ο Γκαίτε (Johann Wolfgang von Goethe 1749-1832) επεξεργαζόταν τον Φάουστ για πάνω από σαράντα χρόνια. Η τελική μορφή του δραματικού ποιήματος κυκλοφόρησε το 1808 με τον τίτλο “Φάουστ.Μία τραγωδία”. Ενταγμένο μέσα στον Γερμανικό κλασικισμό το έργο είναι μία αλληγορία της ανθρώπινης κατάστασης. Η ιστορία τοποθετείται χρονικά στο μεταίχμιο του Μεσαίωνα με την Αναγέννηση. Είναι η περίοδος που η επιστήμη συνυπάρχει με την μεταφυσική και την μαγεία και οι φιλόσοφοι αναρωτιούνται πια από τις τρεις δίνει την καλύτερη απάντηση στην ανθρώπινη υπαρξιακή αγωνία. Ο Φάουστ αποτελεί μία αλληγορία που αφορά ακόμα και τον σύγχρονο άνθρωπο.
Η παράσταση του Δημοτικού Θεάτρου του Πειραιά, είναι καλή.
Ο Νίκος Κουρής στον ομώνυμο ρόλο περνάει από την μαλθακότητα των γηρατειών και την απελπισία ενός επιστήμονα, στην δυναμική ανυπόμονη ενέργεια ενός νέου που θέλει να τα γνωρίσει όλα. Και αυτό χωρίς όρια, με πλήρη ελευθερία από την συμβατικότητα της κοινωνίας. Ο ρόλος είναι εξαιρετικά απαιτητικός και βγαίνει αβίαστα. Η άρθρωση του κυρίου Κουρή εξαιρετική. Ο τόνος της φωνής και τα εναλλασσόμενα συναισθήματα σε συνεπαίρνουν, καθώς το έργο προχωρά προς την κορύφωσή του.
Στον ρόλο του Μεφιστοφελή ο Αργύρης Πανταζάρας. Βρίσκεται πάντα σε εγρήγορση πάνω στην σκηνή, και αφήνει να φανεί καθαρά ότι είναι ο υποκινητής όλων όσων συμβαίνουν. Η φυσική του ομοιότητα με τον Νίκο Κουρή μερικές φορές σε μπερδεύει. Σε βάζει να αναρωτηθείς ή τελικά να διακρίνεις ότι ο Μεφιστοφελής δεν είναι παρά ο κακός εαυτός του ίδιου του Φάουστ. Λείπει όμως η σαγήνη και η γοητεία που έχει η ενσάρκωση του κακού, ενώ δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στην εκπληκτικά ευέλικτη κίνηση του σώματος.
Ο απαιτητικός ρόλος της Μαργαρίτας, που περνά από την πλήρη αθωότητα μέχρι και την δολοφονία του ίδιου της του παιδιού, ανήκει στην Νάνσυ Σιδέρη. Η δική της μεταμόρφωση ίσως είναι και η πιο έντονη. Η τελική σκηνή όπου οδηγείται στην εκτέλεση είναι από τις καλύτερες. Όμως, μερικές φορές μου θύμιζε μαριονέτα και η «αθωότητα» με την παιδιάστικη φωνή, που συνεχίστηκε μέχρι και τον θάνατό της, ήταν εκτός κλίματος.
Τριάντα φοιτητές της Δραματικής Σχολής του Πειραϊκού Συνδέσμου αναπαριστούν την Νύχτα της Βαλπούργης, κατά την διάρκεια της οποίας θεωρείται ότι λάμβαναν μέρος τελετουργίες «μαγισσών» στο δάσος. Τριάντα κορμιά που συγκλονίζονται από σεξουαλικά κυρίως πάθη, οδηγούνται σε έναν παράξενο έντονο χορό. Το κορμιά δονούνται ολόκληρα, τρέχουν, χορεύουν, συμπαρασύρουν τόσο τον Φάουστ όσο και την ίδια την Μαργαρίτα.
Εδώ όμως σταματούν τα θετικά της παράστασης και αρχίζουν τα προβλήματα. Πρώτα από όλα, το τεράστιο τετράγωνο που κρεμόταν πάνω από τα κεφάλια των ηθοποιών δεν επέτρεπε την ορατότητα από όλες τις θέσεις του θεάτρου. Ο άνω εξώστης και τα θεωρεία έβλεπαν για αρκετά μεγάλο χρόνο τους ηθοποιούς ακέφαλους. Το ίδιο αυτό τετράγωνο με διαφορετικές κλίσεις άλλαζε χρήση. Δεν με πειράζει η ουσιαστική απουσία σκηνικού, δεν υπήρχε τίποτα άλλο, αλλά η σκηνογραφία αυτή λειτουργεί μόνο για τους θεατές της πλατείας.
Επίσης, ένα λάθος που γίνεται σχεδόν πάντα στον ήχο είναι η υπεροχή της μουσικής έναντι της φωνής. Αποτέλεσμα; Δεν ακούγαμε καθαρά τα λόγια από ολόκληρες σκηνές. Επιπρόσθετα η αλλοίωση της φωνής για λόγους συμβολισμού ή τονισμού κάποιου συναισθήματος ή κατάστασης, δεν βοηθούσε καθόλου. Ολόκληροι μικροί ρόλοι δεν ακούστηκαν, εξαφανίστηκαν μέσα σε «φασαρία». Η φωνή του κυρίου Κουρή ήταν η μόνη ευδιάκριτη σε όλο το έργο. Να σημειώσω ότι παρακολούθησα την παράσταση στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, το οποίο έχει γενικό πρόβλημα ήχου.
Η σκηνή της Νύχτας της Βαλπούργης, παρόλο που ήταν εντυπωσιακή και πολύ δύσκολη σωματικά για τους ηθοποιούς, κράτησε άνευ λόγου πολύ και στο τέλος έγινε λίγο κουραστική. Στην διάρκεια αυτής της σκηνής τοποθετήθηκε και η εκτέλεση της Μαργαρίτας από τους ανθρώπους που έπαιρναν μέρος στις τελετουργίες, ενώ στην ουσία και αυτοί διώκονταν κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα.
Ένα αμήχανο γέλιο που είναι αταίριαστο για το έργο βγήκε από το κοινό σε αρκετά σημεία. Ήταν η αντίδραση στις κινήσεις των ηθοποιών που χρησιμοποιήθηκαν για συμβολικούς λόγους και στην υπερκινητικότητα του Φάουστ που άγγιζε μερικές φορές το κωμικό. Σε αυτά ήρθε να προστεθεί το χωρίς λόγο τρέξιμο των ηθοποιών πάνω κάτω, ένα τραγούδι ροκ που «εκτελέστηκε» από τους δύο πρωταγωνιστές και αρκετές ακόμα υπερβολές σε κινήσεις και φωνές. Η σκηνή της παγοδρομίας είναι όμορφη αλλά άνευ ουσίας.
Οι πρωταγωνιστές χειροκροτήθηκαν έντονα και αυτό οφείλεται κυρίως στο δεύτερο μέρος της παράστασης που ήταν και το πιο μεστό, καθώς και στην συνολικά εξαιρετική απόδοση των δύο πρωταγωνιστών. Ο Φάουστ είναι ένα συγκλονιστικό έργο, πάντα επίκαιρο, που δεν φάνηκε σε αυτήν την παράσταση και είναι κρίμα γιατί θα μπορούσε να απογειωθεί. Η προσπάθεια των ηθοποιών δεν μπορεί να ισοφαρίσει την στείρα μηχανική σκηνοθετική ματιά την Κατερίνας Ευαγγελάτου, η οποία δεν ενσωμάτωσε στο έργο τους προβληματισμούς του πρωταγωνιστή σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη. Επικεντρώθηκε κυρίως στην κίνηση των ηθοποιών, μέσω της οποίας έγινε προσπάθεια απόδοσης των συμβολισμών του έργου. Το βάρος δόθηκε περισσότερο στην απαγορευμένη και καταπιεσμένη σεξουαλικότητα.
Λίγα λόγια για την υπόθεση του έμμετρου δραματικού ποιήματος…
Η ιστορία αρχίζει με τον Φάουστ κλεισμένο στον δωμάτιό του απελπισμένο γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει τον κόσμο μέσω της φιλοσοφίας ή της επιστήμης. Έτσι αφήνεται στα χέρια της μαγείας. Αισθάνεται αποτυχημένος ως επιστήμονας και βαθιά δυστυχής ως άνθρωπος την στιγμή που παρουσιάζεται μπροστά του ο Μεφιστοφελής και του υπόσχεται να τον απαλλάξει από την διαρκή αγωνία και να τον ξανακάνει νέο. Φυσικά ως αντάλλαγμα του ζητά την ψυχή του. Ο Φάουστ δέχεται και περιπλανάται μέσα στον κόσμο των ανθρώπων και της μαγείας μέχρι την ημέρα που γνωρίζει ένα νεαρό αθώο κορίτσι, την Μαργαρίτα, την οποία διαφθείρει και γεννάει το παιδί του. Η μητέρα της πεθαίνει όταν ανακαλύπτει την σχέση τους και ο αδελφός της δολοφονείται από τον Φάουστ. Η Μαργαρίτα (Γκρέτσεν στο αρχικό) κατηγορείται για πορνεία και το χωριό την καίει στην πυρά. Ο Φάουστ την τελευταία στιγμή καταριέται τη νιότη, επιστρέφει στην πραγματική του ηλικία και ρίχνεται στην πυρά. Η Μαργαρίτα τον αναγνωρίζει και πριν πεθάνουν ανταλλάσουν ένα τελευταίο φιλί. Σε όλη την διαδρομή της ιστορίας είναι ο Μεφιστοφελής που επηρεάζει, καθοδηγεί και διαμορφώνει ανθρώπους και γεγονότα. Είναι πάντα δίπλα στον Φάουστ τα συναισθήματα του οποίου εναλλάσσονται. Απελπισία, έρωτας, μεταμέλεια…. Η αιώνια πάλη του καλού με το κακό και ο τελικός θρίαμβος της αγάπης είναι η στιγμή που τα μάγια λύνονται και η ψυχή του Φάουστ ελευθερώνεται….Η ιστορία είναι παρμένη από ένα λαϊκό γερμανικό παραμύθι.
Η παράσταση δεν ακολούθησε πιστά την πλοκή του ποιήματος, το οποίο αρχίζει ως εξής:
Αχ! σπούδασα φιλοσοφία
και νομική και γιατρική,
και αλί μου και θεολογία
με κόπο και μ’ επιμονή·
και να με δω με τόσα φώτα,
εγώ μωρός, όσο και πρώτα!
Με λένε μάγιστρο, ακόμα δόκτορα,
και σέρνω δέκα χρόνια τώρα
από τη μύτη εδώ κι εκεί
τους μαθητές μου — και το βλέπω δεν μπορεί
κανένας κάτι να γνωρίζει!
Λες την καρδιά μου αυτό φλογίζει.
Ναι, πιότερα ξέρω παρά όλοι μαζί,
γιατροί, δικηγόροι, παπάδες, σοφοί·
δισταγμοί, υποψίες δε με ταράζουν,
κόλασες, διάολοι δε με τρομάζουν —
έτσι όμως κι η χαρά μού είναι φευγάτη,
δεν το φαντάζομαι πως ξέρω κάτι
καλό στον κόσμο να το διδάξω,
να τον φωτίσω, να τον αλλάξω.
Ούτ’ έχω δα καλά και πλούτο,
δόξα, τιμές στον κόσμο τούτο.
Μήτε σκυλί έτσι θα ‘θελα να ζει!
Γι’ αυτό έχω στη μαγεία παραδοθεί,
μήπως το πνεύμα το στόμα ανοίξει
κι η δύναμή του μη μου δείξει
κάποια μυστήρια, ώστε άλλο εδώ
να μην παιδεύουμαι να πω
ό,τι δεν ξέρω, να γνωρίσω τι
βαθιά τον κόσμο συγκρατεί,
κάθε αφορμή και σπόρο ν’ αντικρίσω
και κούφια λόγια πια να μην πουλήσω.
Να ‘βλεπες, φως του φεγγαριού,
τον πόνο μου στερνή φορά,
τις ώρες του μεσονυχτιού,
που εδώ σε πρόσμενα συχνά,
πώς σε βιβλία, χαρτιά σωρό
σύντροφο σ’ είχα θλιβερό:
Αχ! να μπορούσα στις ψηλές
μ’ εσέ ν’ ανέβαινα κορφές,
με στοιχειά στα σπήλαια να πετούσα,
στο θάμπος σου λιβάδια να γυρνώ,
κάθε γνώσης τινάζοντας καπνό
στο δρόσος σου να ξαρρωστούσα!