«Από την παιδική μου ηλικία, η καρδιά και η ψυχή μου ήταν γεμάτες ευγενικά αισθήματα και καλή διάθεση, ανυπομονούσα να δημιουργήσω σπουδαία πράγματα» έγραφε, μεταξύ άλλων, ο Μπετόβεν στη Διαθήκη του Χάιλιγκενσταντ το 1802, όταν εξηγούσε στον κόσμο ότι δεν ήταν ένας μισάνθρωπος, αλλά η αντικοινωνική του συμπεριφορά και η απομόνωσή του οφείλονταν στην κώφωση που γινόταν ολοένα και πιο έντονη. «Ω, μου φαινόταν αδύνατον να αφήσω τον κόσμο, πριν βγάλω όλα αυτά που ένοιωθα πως υπήρχαν μέσα μου» συνέχιζε στο ίδιο κείμενο, εξηγώντας αυτή τη φορά γιατί δεν αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή του, αλλά να συνεχίσει να γράφει μουσική αντιμετωπίζοντας έτσι την αναπηρία που του έλαχε στην πιο πολύτιμη (για όλα όσα ήταν) αίσθησή του.
Η συνέχεια είναι γνωστή σε όλους, αφού όσο περισσότερο προχωρούσε η κώφωση, τόσο μεγαλύτερα αριστουργήματα έγραφε, με αποκορύφωμα για πολλούς την τελευταία και απολύτως τέλεια ‘Ενάτη Συμφωνία’ του, μία αψεγάδιαστη συμφωνία που σκορπά απλόχερα το Φως και υμνεί μεγαλοπρεπώς τη Χαρά και τη Συναδέλφωση όλων κάτω από τον κοινό μας Πατέρα.
Στο απέναντι άκρο όμως στέκεται μία επίσης δημοφιλέστατη και επίσης τέλεια συμφωνία, η ‘Πέμπτη’ του Μπετόβεν. Βρίσκεται απέναντι όχι γιατί καταλήγει κάπου αλλού και όχι στο θρίαμβο της ζωής και του ανθρωπίνου πνεύματος, αλλά γιατί σε αντίθεση με την ‘Ενάτη΄ που εξαρχής αναζητά το Φως μέσα από νοητικές και συναισθηματικές διαδρομές, πολεμώντας δηλαδή με τα υψηλότερα όπλα της ανθρώπινης ύπαρξης, η ‘Πέμπτη’ βουτάει άφοβα μέσα στη ψυχή και δεν φοβάται να λερωθεί και να τσαλακωθεί από το Σκοτάδι της φθαρτότητας, των παθών και των λαθών μας και τελικά να χρησιμοποιήσει αυτή την επίπονη εμπειρία ως όπλο στον υπαρξιακό πόλεμο. Ίσως αυτός να είναι τελικά ο λόγος που πολλοί σαν και μένα τη θεωρούν πολύ πιο συναρπαστική και την αγαπούν περισσότερο από όλα τα συμφωνικά έργα που έχουν γραφτεί.
Η ‘Πέμπτη Συμφωνία’ του Μπετόβεν
Δύο μόλις χρόνια μετά τη Διαθήκη του Χάιλιγκενσταντ, ο Μπετόβεν αποφάσισε να ξορκίσει την απόγνωσή του φιλοσοφώντας πάνω στο κακό που τον βρήκε και να αποκαλύψει με τη μουσική του όλο τον εσωτερικό πόλεμο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και να δείξει το δρόμο προς τη λύτρωση. Ξεκίνησε λοιπόν να γράφει τη ‘Συμφωνία αρ.5 σε ντο ελάσσονα, έργο 67’ ή απλά τη ‘Συμφωνία της Μοίρας’, την οποία ολοκλήρωσε τέσσερα χρόνια μετά.
Ι. Allegro con brio
Η συμφωνία ξεκινά με το πλέον αναγνωρίσιμο μοτίβο όλων των εποχών, τα τρία κοφτά σολ και το μακρόσυρτο μι ύφεση να ακολουθεί, που αποτελούν τα χτυπήματα της Μοίρας στην πόρτα μας και έτσι νιώθουμε βαριά και απειλητική τη σκιά της πάνω μας. Το πλέον ανυπέρβλητο μουσικό δράμα έχει μόλις αρχίσει και πλέον βουτάμε άφοβα στην άβυσσο των εσωψύχων μας αντικρύζοντας όλες αυτές τις τρομερές σκιές που απειλούν να μας καταστρέψουν. Η μάχη είναι λυσσαλέα και οδηγεί συχνά σε απελπισία, όμως μία ‘αχτίδα ανεκπλήρωτης επιθυμίας’, όπως τη χαρακτήρισε ο Ε.Τ.Α. Hoffmann, αρκεί για να μας δώσει ώθηση να συνεχίσουμε.
ΙΙ. Andante con moto
Στο δεύτερο μέρος κυριαρχεί μία απόκοσμη ατμόσφαιρα. Με μία μελαγχολική ηρεμία στοχαζόμαστε για το είναι μας, κάπως αποστασιοποιημένα και χωρίς να προβάλλουμε κάποιου είδους αντίδραση ακόμα στον εχθρό. Κάποιες μικρές αναλαμπές δεν αρκούν να αλλάξουν το όλο κλίμα, παρά μόνο στιγμιαία. Η ώρα της μάχης δεν έχει έρθει ακόμη. Είναι απλά η ώρα του στοχασμού.
ΙΙΙ. Scherzo.Allegro
Η μάχη συνεχίζεται στο μυστηριώδες τρίτο μέρος και αυτή τη φορά είναι πιο έντονη και ολοκληρωτική, εξελισσόμενη μέσα σε μία ατμόσφαιρα άγχους και αγωνίας. Θα μπορέσει άραγε να απεμπλακεί η ψυχή από κάθε τι που την κρατάει δέσμια και δεν την αφήνει να πετάξει ψηλά; Θα νικήσει η ζωή ή η φθορά;
IV. Allegro
Οι απαντήσεις δίνονται στο θριαμβευτικό φινάλε. Το δράμα σβήνει και το σκοτάδι χάνεται, με έναν ολόλαμπρο νικητήριο ύμνο που παιανίζει τη νίκη του ανθρωπίνου πνεύματος και τη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης. Ο Μπετόβεν έχει ολοκληρώσει ένα μοναδικό αριστούργημα και έχει δείξει στην πράξη το δρόμο για την τελική νίκη έναντι στη φθορά.
cityculture.gr/ γράφει ο Νίκος Κυριακού