Η Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης

Written by

Γράφει η Αναστασία Αδαμούδη
Η περιοχή της Άνω Πόλης αποτελεί διατηρητέο παραδοσιακό οικισμό. Καταλαμβάνει το βορειότερο και ψηλότερο τμήμα της παλιάς πόλης που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917. Ορίζεται από τις οδούς Αθηνάς και Ολυμπιάδος και από τα βυζαντινά τείχη τα οποία σώζονται σχεδόν ολόκληρα σε αυτή την περιοχή.

Θεωρείται ότι στην ελληνιστική και τη βυζαντινή εποχή η Άνω Πόλη δεν κατοικούνταν συστηματικά. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, δημιουργήθηκαν «μαχαλάδες» (γειτονιές) οι οποίοι τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα άρχισαν να κατοικούνται πυκνότερα. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν στην Άνω Πόλη πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.

Η Άνω Πόλη κηρύχθηκε ως παραδοσιακός οικισμός από το Υπουργείο Δημοσίων Έργων το 1979 και 48 κτίσματά της, λίγα σε πλήθος σε σύγκριση με τη συνολική έκταση της περιοχής, κηρύχθηκαν ως διατηρητέα από το Υπουργείο Πολιτισμού. Παράλληλα δημοσιεύτηκε το Προεδρικό Διάταγμα που περιλαμβάνει τους ειδικούς όρους δόμησης της Άνω Πόλης. Εκείνη την περίοδο ξεκίνησε η λειτουργεία της 4ης Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Παδείας και Πολιστισμού Ελλάδος (ΥΠΠΕ), η οποία ήταν αρμόδια για τα διατηρητέα κτίρια της περιοχής. Το 1985 επανεξετάστηκαν τα κτίρια της Άνω Πόλης και ο αριθμός των διατηρητέων αυξήθηκε σε 50, πολλά από τα οποία παραμένουν ακατοίκητα. Τα περισσότερα από τα χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα κτίρια της Άνω Πόλης βρίσκονται στις οδούς Ηροδότου, Ανδρονίκου, Αχιλλέως, Μουσών, Ακροπόλεως, Θεοφίλου, Επιμενίδου, Κλειούς, Δημητρίου Πολιορκητού, Ακρίτα, Αλεξάνδρου Παπαδόπουλου, Τσαμαδού και Σαχτούρη.

Η μετατροπή των ελεύθερων εκτάσεων μεταξύ των παραδοσιακών κατοικιών σε οικόπεδα, που ξεκίνησε μετά το 1922, φαίνεται στη σημερινή πολεοδομική οργάνωση της περιοχής. Ο παραδοσιακός πολεοδομικός ιστός με τα «καλντερίμια» (στενοί λιθόστρωτοι δρόμοι), τις μικρές πλατείες και τα αδιέξοδα σώζεται ακόμα σε κάποια σημεία. Η περιοχή της Άνω Πόλης είναι χτισμένη σε αμφιθεατρική διάταξη και η θέα που προσφέρει προς το Θερμαϊκό κόλπο είναι μοναδική.

Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Άνω Πόλης χαρακτηρίζεται από κτίσματα Μακεδονίτικης μορφής φτιαγμένα από φθηνά υλικά κακής ποιότητας. Τα «σαχνισιά», οι τριγωνικές προεξοχές οι οποίες είναι μέρος του ορόφου και βλέπουν στο δρόμο, είναι τυπικό γνώρισμα των κτισμάτων αυτών. Η δημιουργία των προεξοχών αυτών αποσκοπούσε στο σωστό προσανατολισμό και τη θέα.  Τα «χαγιάτια», οι στεγασμένοι εξώστες, είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό της ελληνικής λαϊκής Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής.

ano1

Μερικά από τα πιο σημαντικά μνημεία της Θεσσαλονίκης, όπως τα τείχη με την Ακρόπολη και το Επταπύργιο, ο Όσιος Δαβίδ, ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός, οι Ταξιάρχες, η Μονή Βλατάδων, η Αγία Αικατερίνη, ο Προφήτης Ηλίας και το Βυζαντινό Λουτρό βρίσκονται στην περιοχή της Άνω Πόλης.

Οι πιο χαρακτηριστικές και ενδιαφέρουσες περιοχές της Άνω Πόλης είναι το Τσινάρι, το Κουλέ Καφέ, και οι περιοχές Αγίου Νικολάου του Ορφανού και Αγίας Αικατερίνης – Δυτικών Τειχών.

Το Τσινάρι είναι η συνοικία που βρίσκεται πάνω από το Διοικητήριο. Στο κέντρο της συνοικίας υπάρχει μια μικρή πλατεία κι ένα παραδοσιακό καφενείο, το «Τσινάρι». Απέναντι από το καφενείο βρίσκεται η καλύτερα σωζόμενη παλιά κρήνη της πόλης. Η πυρκαγιά του 1917 δεν έφτασε το Τσινάρι, οπότε παρέμεινε άθικτο. Στη συνοικία αυτή διακρίνεται ακόμα ο παραδοσιακός πολεοδομικός ιστός. Σήμερα το παραδοσιακό κτίριο της οδού Αλεξάνδρου Παπαδόπουλου 37 στεγάζει το Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς.

Η συνοικία Κουλέ Καφέ βρίσκεται γύρω από τη σημερινή πλατεία Ρομφέη, στη συμβολή των οδών Αγίας Σοφίας και Θεοφίλου. Το αρχοντικό του 19ου αιώνα στην οδό Κρίσπου είναι το μόνο που έχει μείνει από την παλιά συνοικία. Η οδός Θεοφίλου είναι ένας δρόμος με παραδοσιακό χαρακτήρα. Βρίσκεται σε μια γραφική συνοικία η οποία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ονομαζόταν «Σουλούτσα» και όπου υπήρχαν βρύσες και πηγές. Στην περιοχή αυτή σήμερα σώζονται λίγα παραδοσιακά κτίρια, μερικά από τα οποία έχουν αναστηλωθεί, όπως το πρώην κτίριο Αντιδημαρχίας Πολιτισμού και το κτίριο Συνδέσμου Εκδοτών Βορείου Ελλάδος.

Στην περιοχή του Αγίου Νικολάου του Ορφανού βρίσκεται η βυζαντινή οδός Ηροδότου. Εκεί υπάρχουν δύο αξιόλογα διατηρητέα αρχοντικά, στο ένα από τα οποία στεγάζεται η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας.

 cityculture.gr / Αναστασία Αδαμούδη

Βιβλιογραφία:

  1. Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Απόστολος Παπαγιαννόπουλος, Ρέκος, Θεσσαλονίκη 1995
  2. Θεσσαλονίκης Εγκόλπιον, Χρίστος Ζαφείρης, Εξάντας, Θεσσαλονίκη 1997
  3. Περίπατοι Κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού