Οι πρώτοι άγιοι των Ρώσων, πρίγκιπες Μπόρις και Γκλέμπ

Written by

Γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης, Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Αγνοί Μπόρις και Γκλέμπ.
Δεν μπορέσατε να αντισταθείτε στις επιθέσεις
του αδελφού σας, του πραγματικού εχθρού.
Όταν σκότωσε το σώμα σας, δεν μπόρεσε να αγγίξει τις ψυχές σας.
Τώρα χαίρεστε μαζί με τους αγγέλους
και στέκεστε μπροστά στην Αγία Τριάδα.
……………………
Σήμερα η ένδοξη μνήμη σας λάμπει,
ευγενικά συμμετέχοντες στο πάθος του Χριστού,
ιεροί Μπόρις και Γκλέμπ, και μας προσκαλείτε
μαζί να ψάλουμε επαίνους για το Χριστό, το Θεό μας!
Προσευχόμαστε σ ‘Αυτόν μπροστά από τις ιερές εικόνες σας,
έχοντας λάβει το χάρισμα της θεραπείας από τις προσευχές σας,
θεϊκοί θεραπευτές!!!

rws

Μικρογραφία με σκηνή βαπτίσματος των Ρως, από την χρονογραφία του Κωνσταντίνου Μανασσή, 1344-1345, Ρώμη, Biblioteca Apostolica Vaticana.

Οι Ρώσοι πρίγκιπες Μπόρις και Γκλέμπ, ήταν οι μικρότεροι από τους δώδεκα γιους του Μεγάλου Πρίγκιπα του Κιέβου, πρωτεύουσα του ρωσικού κράτους, Βλαδίμηρου, που βάφτισε στο όνομα του Ιησού Χριστού τον λαό του το έτος 988. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, μητέρα τους ήταν η πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Άννα, κόρη του βυζαντινού αυτοκράτορα Ρωμανού Β΄ και αδελφή του Βασιλείου Β΄. Τα χριστιανικά ονόματά τους ήταν Ρωμανός και Δαβίδ.

Η «Χρονική του Titmar του Merzeburg» αναφέρει ότι ο άρχοντας Βλαδίμηρος κληροδότησε τον θρόνο στους δυο γιους του, αν και μικρότεροι σε ηλικία, λόγω της πορφυρογέννητης καταγωγής τους και της ιδιαίτερης αγάπης που έτρεφε για αυτούς. Όταν το 1015 ο Βλαδίμηρος πέθανε ο μεγαλύτερος αδελφός τους Σβιατοπόλκ (= καταραμένος), μόλις βγήκε από τη φυλακή όπου τον κρατούσε ο πατέρας του, έδωσε εντολή να σκοτώσουν τα αδέλφια του. Ο Σβιάτοπλοκ έστειλε πρώτα υποτακτικούς του στην Άλτα, όπου βρισκόταν ο Μπόρις, για να τον σκοτώσουν. Όταν έφθασαν τον άκουσαν να ψέλνει και να προσεύχεται μπροστά σε μία εικόνα του Χριστού. Ζήτησε από τον Κύριο να του δώσει δύναμη να μην λυγίσει στα βασανιστήρια, καθώς και να συγχωρέσει τον αδελφό του Σβιατοπόλκ. Στο Βίο των δυο αγίων αναφέρεται ότι οι δολοφόνοι όρμησαν στην σκηνή του Μπόρις τη στιγμή που αυτός έκανε την προσευχή του, προετοιμαζόμενος για το θάνατό του και τον χτύπησαν με κοντάρια.

sviato

Ο Σβιατοπόλκ I του Κιέβου. Μόσχα, Γκαλερί Τρετιάκοφ, 18ος-19ος αι.

 

boris

Το Μαρτύριο του αγίου Μπόρις. Μικρογραφία χειρογράφου (Sylvester Miscelany), Μόσχα, , 14ος αι.

 

 

 

 

 

 

 

Όταν ο Σβιατοπόλκ σκότωσε τον Μπόρις, άρχισε να ψάχνει τρόπους να σκοτώσει και τον άλλον αδελφό του, τον Γκλέμπ. Του έστειλε ένα μήνυμα ότι ο πατέρας τους ήταν πολύ άρρωστος και ότι ζήτησε να τον δει. Όμως ο έτερος αδελφός τους Γιαροσλάβος του μήνυσε, ενώ ήταν στον δρόμο για το σπίτι του πατέρα του, ότι ο πατέρας τους είχε ήδη πεθάνει και ότι ο Σβιατοπόλκ είχε δολοφονήσει τον αδελφό τους Μπόρις. Ο Γκλέμπ έκλαψε για τον πατέρα και τον αδελφό του και την ώρα που θρηνούσε έφθασαν οι δολοφόνοι. Κατέλαβαν τη βάρκα του και τον σκότωσαν με μαχαίρι. Το σώμα του μάρτυρα ρίχτηκε επάνω στην ακτή μεταξύ δύο δέντρων.

Οι αδελφοί έγιναν γνωστοί ως «Φορείς Πάθους», δεδομένου ότι δεν ήθελαν να αντισταθούν στο κακό με τη βία. Τα ιερά λείψανα των Μπόρις και Γκλέμπ, φυλάσσονταν στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου στο Vyshgorod.

gleb

Το Μαρτύριο του αγίου Γκλέμπ. Μικρογραφία χειρογράφου (Sylvester Miscelany), Μόσχα, , 14ος αι.

borisgleb

Όταν οι Μπόρις και Γκλέμπ παρέλαβαν από τον Ιησού Χριστό το στέφανο της δόξης (κορώνα) και πέρασαν στο πάνθεον των αγίων της Εκκλησίας. Η μνήμη τους εορτάζεται την 24η Ιουλίου και την 2α Μαΐου.

 

 

 

 

 

 

 

Ο χριστιανικός κόσμος, τόσο της Ανατολικής Ορθόδοξης, όσο και της Δυτικής Καθολικής Εκκλησίας, είχε το προνόμιο να δεχθεί το κήρυγμα του Χριστιανισμού από τους ίδιους τους Μαθητές του Ιησού, σε αντίθεση με τους Σλάβους, οι οποίοι δέχθηκαν το Ευαγγέλιο από τους δυο αδελφούς από τη Θεσσαλονίκη Κύριλλο και Μεθόδιο, οι οποίοι κατόπιν υπήρξαν και οι πρώτοι κατεξοχήν άγιοι για όλο το σλαβικό κόσμο. Όταν όμως ο χριστιανισμός εδραιώθηκε για τα καλά, αμέσως δημιουργήθηκε η ανάγκη νέων δικών τους αγίων.

Η αγιοποίηση των αδελφών Μπόρις και Γκλέμπ, δεν τηρούσε τους κανόνες που επέβαλε η χριστιανική Εκκλησία. Δεν μαρτύρησαν για την πίστη τους στο Χριστό, αλλά δολοφονήθηκαν από το μεγαλύτερο αδελφό τους για το θρόνο. Η αγιοποίησή τους έγινε καθαρά για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, αποβλέποντας στην εδραίωση της αρμονίας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, στην ανάδειξη των ηθικών αρχών στις σχέσεις των πριγκίπων μεταξύ τους, αφενός και των κυρίαρχων και των υποτελών αφετέρου. Γι αυτό και η λατρεία τους στην αρχή έγινε δεκτή μόνο από την άρχουσα τάξη και όχι από το λαό.

Όταν εμφανίστηκε ο Βίος τους, όπως γινόταν ανέκαθεν στη χριστιανική εκκλησία, με τα πάρα πολλά καταγεγραμμένα πλέον θαύματα τους, και με την πίεση του Παλατιού, κατόρθωσαν να γίνουν δεκτοί και από το λαό. Τους δυο αδελφούς αγιοποίησαν πρώτα με τα χριστιανικά τους ονόματα. Ο ηγεμόνας Γιάροσλαβ ο Σοφός έχτισε το 1051 στο Κίεβο την εκκλησία των αγίων Ρωμανού και Δαβίδ. Αργότερα, το 1115 λατρεύονταν πλέον ως Μπόρις και Γκλέμπ, στοιχείο ενισχυτικό του εθνικού χαρακτήρα της νέας ρωσικής εκκλησίας. Από το έτος 1200 οι δύο άγιοι λατρεύονταν και στην Κωνσταντινούπολη. Η εικόνα τους βρισκόταν δεξιά από την Αγία Τράπεζα, κοντά στη θέση των βυζαντινών αυτοκρατόρων.

ekklisies2

ekklisies

Εκκλησίες και μοναστήρια αφιερωμένα στους αγίου Μπόρις και Γκλέμπ σε πόλεις της Ρωσίας, Ουκρανίας, Λετονίας

Στην εικονογραφία των αγίων διακρίνονται τρία βασικά στοιχεία: οι αρχοντικοί σκούφοι στην κεφαλή, σύμβολο της εξουσίας των πριγκίπων, οι σταυροί στο δεξί χέρι, σύμβολο μαρτυρικού θανάτου και τα ογκώδη σπαθιά, σύμβολο των στρατιωτών-προστατών της χώρας. Ο αγιογραφικός κανόνας των αγίων Μπόρις και Γκλέμπ διαμορφώθηκε υπό την επίδραση των βυζαντινών εικόνων των στρατιωτικών αγίων Γεωργίου, Θεοδώρου, Δημητρίου κ.λ.π. Η βυζαντινή λαϊκή παράδοση αφομοίωσε αυτούς τους αγίους με τον παραμυθιακό δρακοντοκτόνο ήρωα σε μορφή ιππότη. Η σλαβική λαϊκή παράδοση ήθελε και αυτή τους δικούς της αγίους να υποτάσσουν τον δράκο του κακού, αλλά ως θεϊκοί πρωτομάστορες σιδεράδες. Στα παραμύθια και στις παραδόσεις των Ρώσων οι Μπόρις και Γκλέμπ γίνονται σιδεράδες που σφυρηλατούν το πρώτο άροτρο για τους ανθρώπους, ζεύουν στο άροτρο το φτερωτό δράκο και οργώνουν με αυτό τη γη, δημιουργώντας από το Δνείπερο μέχρι τη Μαύρη θάλασσα μια αυλακιά, το ονομαζόμενο έως σήμερα «Ανάχωμα του Δράκοντα».

foritesborisgleb

Φορητές εικόνες των αγίων Μπόρις και Γκλέμπ. Μόσχα, Γκαλερί Τρετιάκοφ, 14ος αι.

 

foritiborisgleb

Φορητή εικόνα των αγίων Μπόρις και Γκλέμπ. . Ανάμεσά τους εικονίζεται η Παναγιά του Καζάν η πιο δημοφιλής Παναγία των Ρώσων. Ι. Ναός αγίου Βασιλείου στο Vyshgorod, 18ος αι.

 

Το έτος 2016 ανακηρύχθηκε επίσημα ως έτος Ελληνορωσικής φιλίας.