Η πυρκαγιά του 1917 στη Θεσσαλονίκη υπήρξε ένα γεγονός καθοριστικής σημασίας για την πόλη, καθώς με αφορμή την καταστροφή ενός μεγάλου μέρους των κτιρίων του κέντρου, η πόλη ξανακτίστηκε σύμφωνα με σχέδια του Γάλλου Ερνέστ Εμπράρ, ο οποίος έδωσε έμφαση στη διάνοιξη μεγάλων λεωφόρων οριζοντίως και καθέτως του θαλάσσιου μετώπου.
Γυναίκες με τοπικές ενδυμασίες σε συναγωγή της Θεσσαλονίκης
Διαβάζοντας το άρθρο του ιστορικού και συγγραφέα Ευάγγελου Χεκίμογλου, «Οι καμένες συναγωγές της Θεσσαλονίκης: κτηματογραφικός εντοπισμός των γεωγραφικών θέσεών τους (1917)», το οποίο βασίζεται στην έρευνα του Αλμπέρτου Ναρ, επιλέχθηκαν κάποια σημαντικά στοιχεία σχετικά με τις συναγωγές που υπήρχαν στην πόλη και καταστράφηκαν είτε εν μέρει είτε ολοσχερώς.
Η έρευνα λοιπόν εντόπισε τριάντα συναγωγές που βρίσκονταν δυτικά στο ύψος της σημερινής Ίωνος Δραγούμη, ανατολικά στο ύψος της σημερινής Αγίας Σοφίας, βόρεια στην σημερινή οδό Φιλίππου και νότια στο ύψος της Μητροπόλεως. Υπήρξαν βέβαια και άλλες συναγωγές που δεν εντοπίστηκαν από την έρευνα.
Η μεγαλύτερη Συναγωγή στην προ της πυρκαγιάς Θεσσαλονίκη ήταν η Ταλμούδ Τορά με έκταση πάνω από τέσσερα στρέμματα. Περιλάμβανε επίσης το σχολείο, το άσυλο, το εργοστάσιο αζύμων και τις συναγωγές Sicilia, Mograbis και Catalan. Μαζί με όσα προαναφέρθηκαν, η έκταση έφθανε τα 11,5 στρέμματα. Υπήρχαν και άλλες ιδιοκτησίες της Κοινότητας, 17 μαγαζιά, αναγνωστήριο, διώροφο κτίριο με οικίες και το οικόπεδο των σχολών της Alliance, εμβαδού δύο στρεμμάτων στην πλατεία Αριστοτέλους.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι πώς δημιουργήθηκαν οι συναγωγές αυτές. Το πιο πιθανό σενάριο που απαντά στην ερώτηση είναι ότι όταν ήλθαν οι πρώτοι Εβραίοι της Ιβηρικής, εγκαταστάθηκαν νότια της Εγνατίας, σε οικόπεδο που ανήκε στον βυζαντινό Γιάννη Μαύρο Κάλη, στην εντός των τειχών περιοχή, όπου δεν υπήρχε κανένα οθωμανικό τέμενος.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι υπήρχαν συναγωγές πορτογαλικές, Σιτσιλιάνικες, από την Προβηγκία και από άλλα ευρωπαϊκά μέρη (Εσκενάζυ, από την κεντρική Ευρώπη) που κάποια στιγμή συσσωματώθηκαν.
Οι περισσότεροι από μας δεν έχουμε μνήμες από την εποχή εκείνη. Γνωρίζοντας όμως ότι στους δρόμους που περπατούμε εμείς σήμερα περπάτησαν πριν εκατοντάδες χρόνια πρόσφυγες από την Ιβηρική, διωγμένοι για θρησκευτικούς λόγους από άλλες πατρίδες, είναι σαν να συνομιλούμε με τις σκιές αυτών των νεκρών που έτυχε στο διάβα του χρόνου να αγαπήσουμε την ίδια γη και το ίδιο ηλιοβασίλεμα στις βουνοκορφές του Ολύμπου. Η αγάπη μας για την πόλη αυτή ωριμάζει όσο πιο πολύ ανιχνεύουμε το παρελθόν της.
cityculture.gr/ γράφει η Όλγα Λιάρατζη
Πηγή:
Ευάγγελος Χεκίμογλου, «Οι καμένες συναγωγές της Θεσσαλονίκης: κτηματογραφικός εντοπισμός των γεωγραφικών θέσεών τους (1917)». Πρακτικά διεπιστημονικού συμποσίου Η Θεσσαλονίκη τις παραμονές του 1912, Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2015, 159-190.