«Στεκόμουν μέχρι τη μέση σ’ ένα νερό τόσο διάφανο…ξαφνικά, όχι, όχι ξαφνικά, αλλά με ένα είδος ορμητικής άνωσης, φούσκωσε ολόκληρη η θάλασσα, με ανασήκωσε, κι έπειτα με προσγείωσε πάλι στα πόδια μου, όπως πριν, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Και πράγματι, είχε συμβεί το τίποτα, το μεγαλειώδες τίποτα… Τότε ήρθε μια νοσοκόμα να με φωνάξει και γύρισα και την ακολούθησα μέσα κι ήταν σαν να έμπαινα στη θάλασσα».
Ένας συγγραφέας, ιστορικός τέχνης, ο Μαξ Μόρντεν επιστρέφει ,μετά το θάνατο της γυναίκας του Άννας, σε ένα θέρετρο των παιδικών του χρόνων και αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο μια ιστορία θραυσμάτων μιας εποχής,μιας ηλικίας,ιδωμένης στο πρίσμα της νοσταλγίας για ό,τι υπήρξε, η εποχή των θεών, η εποχή της νεότητας.
«…Το σπίτι έχει το πατροπαράδοτο όνομα οι Κέδροι…Τότε που ερχόμουνα εδώ, πριν από τόσα πολλά χρόνια, την εποχή των θεών, οι Κέδροι ήταν ένα θερινό εξοχικό, που νοικιαζόταν με το δεκαπενθήμερο ή με το μήνα…Ο Αύγουστος ήταν, για μας, ο πιο ενδιαφέρων μήνας στους Κέδρους. Οι ενοικιαστές άλλαζαν κάθε χρόνο…Μέχρι τη χρονιά εκείνη που κατέφθασαν οι Γκρέις».
Ο Μαξ βρίσκεται στο παρόν στο σπίτι των Γκρέιβς,στο δωμάτιο που νοικιάζει από τη δεσποινίδα Βάβασουρ, αγγίζοντας, ακούγοντας, τους ήχους του παρελθόντος και τη σκέψη του διακόπτει το τρανζίστορ του συνταγματάρχη Μπάντεν ενοίκου του απέναντι δωματίου.
«Ένα ρεύμα αέρα χτύπησε την ακτή και τη διένυσε πλαγίως περνώντας ξυστά πάνω από την άμμο κι έπειτα πάνω από το νερό, τεμαχίζοντας την επιφάνειά του σε αμέτρητα, αιχμηρά, αστραφτερά θραύσματα».
Η οικογένεια των Γκρέιβς τραβάει την προσοχή του νεαρού Μαξ που στην αρχή κατασκοπεύει τη διαφορετικότητα της κοινωνικής καταγωγής,όπως αυτή αποτυπώνεται και στον τρόπο-οίκημα του παραθερισμού, ανάμεσα στη δική του οικογένεια και εκείνη των ξένων και η προσέγγισή του περνάει από τη φάση της κοροϊδίας μέχρι την αποδοχή και την φιλία.Ο Μάιλς και η Χλόη είναι δίδυμοι και ο Μάιλς είναι μουγγός.Η μητέρα τους είναι η Κονστάνς και ο Κάρλο, ο πατέρας Γκρέιβς.Έχουν και μια παραμάνα τη Ρόουζ, την κυρία Βάβασουρ στο παρόν του σπιτιού και του συγγραφέα που γυρεύει απαντήσεις.Οι αναμνήσεις εκείνης της εποχής που επιδιώκει να ανασυνθέσει με μεγάλη ακρίβεια στην έκφρασή τους, μπερδεύονται με αναμνήσεις της ενήλικης ζωής του με την Άννα, την ασθένεια και το θάνατό της,την κόρη τους Κλερ, τη μητέρα του, τον πατέρα του που εγκαταλείπει ξαφνικά την οικογένειά του, τα νοικιασμένα σπίτια, το φτωχικό σαλέ(τελευταία επιλογή στην κοινωνική κλίμακα) των οικογενειακών διακοπών στη μακρινή ηλικία της παιδικότητας,όχι και τόσο αθώας,στη μνήμη της ανάμνησης.Ο εντεκάχρονος Μαξ γοητεύεται από την Κόνι και από το δρόμο των ερωτικών φαντασιώσεων προσεγγίζει το ιδανικό του , το απορρίπτει τέλος μέσα του, καλλιεργεί μια ερωτική φιλία με τη Χλόη που διακόπτει βίαια ο πνιγμός της μαζί και του δίδυμου αδελφού της στη θάλασσα της παλίρροιας.Και όλα ανατρέπονται.
«Αποχώρησαν οι θεοί την ημέρα της παράξενης παλίρροιας..Δεν επρόκειτο να κολυμπήσω ξανά, ύστερα από εκείνη τη μέρα».
Γύρω από αυτά τα πρόσωπα ξετυλίγεται η λεπτομερής περιγραφή μιας εποχής, ενός τοπίου,μιας εσωτερικευμένης έντασης, που αποτελεί στα χέρια του Ιρλανδού συγγραφέα δυνατό υλικό αφήγησης στο οποίο κυριαρχεί η ουσιαστική παρατηρητικότητα,το χιούμορ, οι εσωτερικές φωνές, η προφορικότητα, τα λογοπαίγνια, ο σαρκασμός, η μετατόπιση των αξόνων του χρόνου στη σχέση παρελθόν –παρόν.
«Το παρελθόν χτυπάει μέσα μου σαν δεύτερη καρδιά».
«Πόσο παράξενο αυτό.Όλοι τους να είναι νεώτεροί μου, ακόμα και οι πεθαμένοι. Τους βλέπω, να, τους καημένους τους γονιούς μου, να παίζουν με δυσφορία το αντρόγυνο στα παιδικά χρόνια του κόσμου».
«Είναι παράξενο πόσο συχνά οραματίζομαι έτσι τον εαυτό μου τον τελευταίο καιρό, εξ αποστάσεως, να είμαι κάποιος άλλος και να κάνω πράγματα που κάποιος άλλος θα έκανε».
«Ήταν σαν τη συνάντηση με μια παλιά αγαπημένη, πίσω από τα χαρακτηριστικά της οποίας, τα διογκωμένα από το χρόνο, διακρίνονται ακόμα οι λεπτές γραμμές που ο προηγούμενος εαυτός σου τόσο είχε λατρέψει».
«Ζεις στο παρελθόν, μου είπε…το παρελθόν αποτελεί το τέλειο λημέρι για μένα, επιστρέφω σ’ αυτό ανυπόμονα, τρίβοντας τα χέρια και τινάζοντας από πάνω μου το κρύο παρόν και το ακόμα πιο κρύο μέλλον. Όμως, τι είδους υπόσταση έχει το παρελθόν; Στην ουσία, είναι αυτό που υπήρξε άλλοτε το παρόν, το παρόν που έφυγε,τίποτα παραπάνω.Κι όμως».
«Έπειτα πάλι, όταν το καλοεξετάζω, διαπιστώνω πως η εκδοχή του μέλλοντος που οραματιζόμουν ως παιδί, καλυπτόταν από μια παράξενα παλιομοδίτικη πατίνα. Οπότε, αυτό που προφήτευα για το μέλλον ήταν, στην πραγματικότητα, εφόσον μιλάμε για την πραγματικότητα, μια εικόνα αυτού που δεν μπορεί παρά να ήταν το παρελθόν της φαντασίας μου…στους ρεμβασμούς μου αυτό που ήταν να έρθει, είχε, στην ουσία, ήδη παρέλθει.Κι αίφνης, βρίσκω ότι αυτό έχει μια ιδιάζουσα σημασία».
«Θυμάμαι την Άννα, η κόρη μας, η Κλερ, θα θυμάται την Άννα κι εμένα, ύστερα η Κλερ θα αποχωρήσει και θα υπάρχουν άνθρωποι που θα θυμούνται εκείνη, μα όχι εμάς, κι αυτή θα είναι η ύστατή μας διάλυση».
Το παρελθόν ως ανάμνηση,ο εσωτερικός μονόλογος, η θάλασσα ως κυρίαρχο και απροσπέλαστο μοτίβο, οι αναφορές σε ζωγραφικούς πίνακες, η ομορφιά και η μοναξιά των γηρατειών, δίνουν στην αφήγηση ένταση και βάθος. Οι αναφορές σε Ελληνικούς μύθους,σε ποιητές και συγγραφείς αποκαλύπτουν την ευρυμάθεια και τη διεισδυτική ματιά ενός μοντέρνου συγγραφέα εσωτερικών καταγραφών των εκρήξεων που διαμορφώνουν το « είναι» των επινοημένων προσώπων που υπήρξαν κάποτε ο εαυτός του .
«Η Θάλασσα» αποκαλύπτει έναν ευαίσθητο και δυνατό συγγραφέα που οδηγεί τον αναγνώστη στην αρχετυπική ηλικία της νεότητας, στης παιδικής ηλικίας το μάτι που κοιτάζει στην καρδιά του ενηλίκου το πένθος της απώλειας σαν μνήμη.
ΤΖΩΝ ΜΠΑΝΒΙΛ
Η ΘΑΛΑΣΣΑ
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ ΤΟΝΙΑ ΚΟΒΑΛΕΝΚΟ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
JOHN BANVILLE THE SEA