Πια ξέρω
Και ας μην το ‘χα λογαριάσει καλά
Πως
Αυτός ο τόπος μοιάζει ανίκητος
Και όλες οι μέρες
Κυριακές
Και οι Κυριακές
Μαχαίρια
–Δημήτρης Γλυφός: απόσπασμα της ποιητικής σύνθεσης «ΑΠΟΗΧΟΣ».
«Τα μυρμήγκια ποτέ δε βγαίνουν από τη γραμμή τους». Γιατί; Επειδή κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται. Επειδή κάτι τέτοιο δεν είναι μέσα στην προδιαγεγραμμένη / στην προκαθορισμένη πορεία / μέσα στο π ρ ο β λ ε π ό μ ε ν ο π λ ά ν ο. Αυτό το πλάνο—σχέδιο είναι το προμελετημένο πλάνο—σχέδιο—της—ζωής. Ποιος είναι όμως ο δημιουργός αυτού του πλάνου, ο Συγγραφέας—Σκηνοθέτης της ζωής, ο οποίος θέτοντας τη σκηνή της ζωής, χαράζει γραμμές—πορείες—διαδρομές για τα όντα τα προικισμένα με ζωή, γραμμές ανεξίτηλες και κυρίως τόσο βαθιά χαραγμένες και ριζωμένες, ώστε να είναι πλέον αδύνατη ακόμη και η αμφισβήτησή τους. Άραγε, μπορούμε όντως να κάνουμε λόγο για όντα προικισμένα με ζωή; Άνθρωποι—μυρμήγκια = άνθρωποι δούλοι ενός προγραμματισμένου εκ των προτέρων τρόπου ύπαρξης, τον οποίο αποδεικνύονται ανίκανοι να υπερβούν / να αναιρέσουν / να μεταβάλλουν. Η μοίρα της όποιας προσπάθειας παρέμβασης είναι η π ρ ό σ κ ρ ο υ σ η. Η πρόσκρουση πάνω σε έναν τοίχο αδιαπέραστο, σκληρό και άτεγκτο, ο οποίος θα σε συνθλίψει. Αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπου—μυρμηγκιού που θα προσπαθήσει να φύγει από τη γραμμή του, που θα αμφισβητήσει τον ρόλο που του έχει ανατεθεί, τον ρόλο για τον οποίο είναι προορισμένο.
Ίσως
Να γίνεσαι κάτι διαφορετικό από αυτό για το οποίο σε προορίζανε: εδώ βρίσκεται ο ορισμός της ελευθερίας και ταυτόχρονα ο σ χ ε δ ό ν ουτοπικός χαρακτήρας της. Λέω σχεδόν, γιατί μέσα στο αδύνατο του χαρακτήρα της, παραμονεύει πάντα ένα ενδεχόμενο ανατροπής, παραμονεύει πάντα η έννοια του «ί σ ω ς». Η έννοια του «ίσως» είναι αυτή που φέρει πάντα μέσα της το σπέρμα της αμφιβολίας—αμφισβήτησης / υπονόμευσης της κάθε μορφής βεβαιότητας. Μέσα στον κόλπο της βεβαιότητας εισβάλλει το σπέρμα της δ υ ν α τ ό τ η τ α ς ανατροπής της.
Ονοματοθεσία
«Πως είναι δυνατόν να πιστεύει πως μπορεί να ανατρέψει το πεπρωμένο της;» […] «Το σώμα μου καταρρέει. Το σώμα της Ελλάδας καταρρέει». Στο κείμενο του Στέφανου Δάνδολου, ο Δραγούμης δίνει την απάντηση: μπορεί να ανατραπεί μόνο εάν παλεύουμε συνεχώς γι’ αυτό, εάν παλεύουμε καθημερινά γι’ αυτό.
Εάν υπάρξει καθημερινή, ουσιαστική, επίμονη και φυσικά επίπονη πάλη για το ξερίζωμα της ο ν ο μ α τ ο θ ε σ ί α ς [1]. Δεν σου δίνω, δεν σου χαρίζω, δεν σου δωρίζω ένα όνομα. Στο επιβάλλω, σου ασκώ βία, σε ορίζω, σε καθορίζω, σε περιορίζω, σε τοποθετώ, σε κατηγοριοποιώ, σε ταξινομώ, σε ελέγχω, σε φυλακίζω σε έναν ρόλο κλειστό, που έχω αποφασίσει εγώ για σένα. Το όνομα παίρνει πολλές μορφές: το όνομα μιας χώρας, μιας γυναίκας, μιας συζύγου, μιας μητέρας. Το όνομα—ρόλος, το οποίο δεν έρχεται ποτέ μόνο του, αλλά μαζί με τις ανάλογες α π α ι τ ή σ ε ι ς. Το όνομα πάντοτε απαιτητικό / είναι ένα όνομα—διαταγή.
«Ονομάζομαι σημαίνει με ονομάζουν, για να με αναγνωρίσουν, να με ορίσουν. Γι’ αυτό η δική μας ιστορία παρέμεινε ανώνυμη. Γιατί κανείς δεν αρνήθηκε το όνομά του […] γεννήθηκε και πέθανε στο σκοτάδι, στη σιωπή».
Ερείπιο
Γι’ αυτό και η Κυριακή δεν αποτέλεσε τη μέρα—γέφυρα σε μια άλλη ζωή. Η γέφυρα έμεινε μετέωρη, χάνοντας έτσι την ίδια την ιδιότητά της. Καθώς δεν είναι πλέον πέρασμα, δεν είναι μετάβαση, αλλά ένα ε ρ ε ί π ι ο , καθώς είναι πλέον σ π α σ μ έ ν η και άρα ανίκανη να γνωρίσει την άλλη πλευρά, να μεταβεί στην απέναντι όχθη που ονειρεύτηκε. Το ίδιο το σώμα της Πηνελόπης καταλήγει ένα ερείπιο / «Με στέλνουν από κλινική σε κλινική […] τα νεύρα μου είναι σπασμένα» /. Ένα ερείπιο: ένα φάντασμα: ούτε ζωή, ούτε μη ζωή, αλλά κάτι ενδιάμεσο [2] –να συγκρατείται η ζωή εντός του θανάτου και να υπάρχει μέσα στον θάνατο κάποιο ίχνος ζωής.
Το σώμα—ερείπιο ως η κατάληξη της βίαιης επιβολής των κοινωνικών ρόλων, της προσχεδιασμένης -από κάποιον Άλλο- πορεία ζωής και της λιποψυχίας ενός μυρμηγκιού που ονειρεύτηκε να δραπετεύσει από τις προδιαγεγραμμένες, χαραγμένες γραμμές και να χαράξει δικά του άναρχα λαγούμια φυγής [3].
Αλλά εν τέλει: εσύ «είσαι γεννημένη σκλάβα, είσαι ίδια η Ελλάδα, ανίκανη να ζήσεις ελεύθερη».
Κήπος
Στην παράσταση ο Κωνσταντίνος Ζαμάνης προτείνει ένα πολύ δυνατό σκηνικό: μέσα σε έναν κήπο γεμάτο τριαντάφυλλα είναι τοποθετημένα δύο βάραθρα πάνω σε δύο μεγάλες πλάκες: δύο βάραθρα—δύο πόλοι, το ένα το βάραθρο της χαραγμένων γραμμών και το άλλο των άναρχων λαγουμιών φυγής. Από τη μία πλευρά το βάραθρο του καθήκοντος, του χρέους, από την άλλη ο έρωτας. Η ήρεμη, χωρίς εκπλήξεις ζωή και η «ζωή γεμάτη θορύβους». Οι πρωταγωνιστές αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στα δύο βάραθρα, τα οποία οπτικά είναι πανομοιότυπα. Καθώς τόσο το ένα, όσο και το άλλο βάραθρο μοιάζουν με ταφόπλακες. Ο τάφος, η πλέον άμεση παραπομπή στον θάνατο δεν κάνει διακρίσεις και είναι το πιο δικό μου, απαράκαμπτο τέλος, ανεξάρτητα από την διαδρομή ζωής που έχουμε εν τέλει επιλέξει.
Τα βάραθρα είναι τοποθετημένα πάνω στον κήπο με τα τριαντάφυλλα, τα οποία κατακλύζουν τη σκηνή. Τα τριαντάφυλλα που είναι ανθισμένα, τα τριαντάφυλλα που κυκλώνουν τους ήρωες, που ορίζουν και φορτίζουν τον χώρο, που είναι τα σύμβολα του έρωτα στην ρομαντική και εξιδανικευμένη του μορφή, στο τέλος της παράστασης καταλήγουν τσαλαπατημένα λουλούδια. Ο κήπος, ο «χθόνιος προορισμός μας», η «σχετική και περιορισμένη ασφάλειά μας [4], φαντάζει πλέον θλιβερός, φέρει πάνω του σημάδια φθοράς, σημάδια βίας και κυρίως αντίθεσης ανάμεσα σε αυτό που υπήρξε κάποτε και στην κατάληξή του. Η Πηνελόπη «έκοβε τα κεφάλια απ’ τις τριανταφυλλιές» και είναι πολύ δυνατή η επιλογή της λέξης «κεφάλια»: τα τριαντάφυλλα ως οι ζωντανοί οργανισμοί που αποκεφαλίζονται με βία από έναν δήμιο, στερώντας τους δίχως λόγο το δικαίωμά τους στη ζωή, τους αφαιρεί βίαια την πνοή, ασκεί την ίδια εξουσία που η ίδια υφίσταται.
Τόποι μνήμης
Αποκεφαλίζει τις τριανταφυλλιές, ξεριζώνει τα κεφάλια τους, καταστρέφοντας τον κήπο—της, γιατί είναι τ ό π ο ς μ ν ή μ η ς [5]. Όπως είναι και ο κάθε τόπος που είναι ποτισμένος με τα προσωπικά βιώματα, με την προσωπική ιστορία, ένας τόπος βιωμένος από εμένα, ένας τόπος που ενεργοποιεί την ανάμνηση, λειτουργώντας έτσι ως ένα επίπονο και επίμονο reminder, λειτουργώντας ως ένας τόπος που είναι πλέον οργανικά δεμένος με το υποκείμενο που τον έχει κατοικήσει, που έχει εισχωρήσει μέσα του, που είναι μέρος της ιστορίας του, της ταυτότητάς του. Ο Δραγούμης αναφέρει χαρακτηριστικά: «Κάθε θύμηση του κάμπου είναι και δική μου θύμηση […] Υπάρχουν και άλλοι κάμποι, μα ποιος είναι τόσο ζωντανός; Τόσο γεμάτος; […] Όταν αγγίζεις κάτι πραγματικά το νιώθεις κομμάτι του εαυτού σου. Όταν αγγίζεις κάτι πραγματικά, το αγαπάς».
Θερμά συγχαρητήρια στον Στέφανο Δάνδολο για τη συγγραφή του βιβλίου, το οποίο όντας τόσο πολυεπίπεδο και πολυδιάστατο, δεν μπορεί να εξαντληθεί στο πλαίσιο μιας κριτικής. Αναδείχθηκε όμως επάξια μέσω της θεατρικής διασκευής των Κώστα Γάκη και Ανθής Φουντά και της σκηνοθεσίας του Κώστα Γάκη, ο οποίος δικαιολογημένα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πολύ δυνατά χαρτιά των σκηνοθετικών προτάσεων.
[1] Για την έννοια της ονοματοθεσίας βλ. Derrida J: L’animal que donc je suis, Galilée, Paris 2006, σσ. 43, 53, 65, 73.
[2] Κων/νος Πρώιμος: «Η αγάπη για τα ερείπια», H πολιτική και ηθική σκέψη του J. Derrida, επιμ. Κακολύρης Γεράσιμος, Πλέθρον, Αθήνα 2015, σ. 507.
[3] Γιώργος Π. Πεφάνης: Θεατρικά Bestiaria. Θεατρικές και φιλοσοφικές σκηνές της ζωικότητας, Παπαζήσης, Αθήνα 2018, σ. 201.
[4] Γιώργος Π. Πεφάνης: «Το κακό, η ζωικότητα και ένας κήπος πάντα άφρακτος. Δοκίμιο για την Επίκληση της γοητείας του Γιάννη Μαυριτσάκη», στο Η φιλοσοφία επί σκηνής. Θεατροφιλοσοφικές Εστιάσεις, επιμ. Γιώργος Π. Πεφάνης, Παπαζήσης, Αθήνα 2019, σ. 365.
[5] Paul Ricoeur: Η μνήμη, η ιστορία, η λήθη, Ίνδικτος, Αθήνα 2013, σ.76 και 240.
Ταυτότητα της παράστασης
Συγγραφέας του έργου «Ιστορία χωρίς Όνομα»: Στέφανος Δάνδολος
Θεατρική Διασκευή: Ανθή Φουντά – Κώστας Γάκης
Σκηνοθεσία: Κώστας Γάκης
Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Ηair and makeup artist: Άννα Μαρία Προκοπίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα – Φαίη Κοσμίδου
Φωτογράφιση: Σταύρος Χαμπάκης
Promo Video: Γιώργος Γεωργόπουλος
Μουσική εκτέλεση: Μιχάλης Κωτσόγιαννης
Παίζουν:
Ίωνας Δραγούμης: Τάσος Νούσιας
Πηνελόπη Δέλτα: Μπέτυ Λιβανού
Νεαρή Πηνελόπη Δέλτα: Μαρία Παπαφωτίου
Στέφανος Δέλτα: Στάθης Μαντζώρος
Γιατρός Φρίντμαν: Αργύρης Γκαγκάνης
Γραμματέας Γιατρού: Στέλιος Γιαννακός
Μαριάνθη: Ανθή Φουντά
Μουσική εκτέλεση: Μιχάλης Κωτσόγιαννης
Διεύθυνση Παραγωγής: Κατερίνα Διακουμοπούλου
Προβολή & Επικοινωνία Παραγωγής: Ίρια Κατσαντώνη
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Performing arts & entertainment
Πρώτη παράσταση: Παρασκευή 17 Ιανουαρίου 2020ΙΔΡΥΜΑ ΜΙΧΑΛΗ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗ
Ημέρες & Ώρες Παραστάσεων:
Τετάρτη – Πέμπτη – Παρασκευή στις 20.30
Σάββατο και Κυριακή στις 18.00
Από το Σάββατο 22/02/2020 έως το Σάββατο 11/04/2020 & βραδινή παράσταση στις 21:00
cityculture.gr/ γράφει η Ιφιγένεια Καφετζοπούλου