« Πρέπει να ξέρουμε να παραδινόμαστε στο όνειρο, όταν το όνειρο μάς παραδίνεται»
Αλμπέρ Καμύ
( Η έρημος )
Στην καρδιά μιας άψυχης εποχή σαν κι αυτή που βιώνουμε τελευταία, όπου οι περισσότεροι κλειδαμπαρωμένοι καρδιακά λαχταρούν διακαώς μια θέση στο δημόσιο, έναν ήρεμο γάμο κι ένα σπιτάκι, γίνεται αντιληπτό συχνά- πυκνά πως η πραγματικότητα της ζωής μας δεν βρίσκεται μόνον εκεί που είναι ο εαυτός μας, αλλά και στις άλλες ζωές που διαμορφώνουν τις ζωές μας. Η ζωγράφος Ειρήνη Καψάλη φροντίζει να μας παραδώσει την εικόνα ανάλογων ζωών ικανών να μας παρασύρουν σε χαμένα ερωτικά τοπία όπου το βλέμμα είναι πιο γλυκό από το κρασί και πιο απαλό από μια καλοκαιρινή νύχτα, όπου πρωταγωνιστεί η ενδεχόμενη κίνηση του σώματος κι όχι η αποτύπωση του προσώπου. Χρησιμοποιεί χρώματα όχι πολύ ζωηρά , τα οποία με τρόπο ανεπαίσθητο αδιαφορούν για την ύλη, όχι όμως και για την δύναμη με την οποία σε τραβάει το συναίσθημα τόσο έντονα που να σε μετατρέπει σε λεπτό σύρμα, αφήνοντας πάνω στις μορφές εκείνη τη λυγερή τρυφεράδα των βιβλικών μορφών. Πρόκειται για μορφές στις φλέβες των οποίων κυλούν συγκινήσεις σαν αίμα ευγενικό, γι ᾿ αυτό και σε κάθε πίνακα της Καψάλη γινόμαστε μάρτυρες μιας νηφαλιότητας δυναμικής τάξεως που είναι ελαφριά σαν πουλί , όχι σαν πούπουλο. Τονίζοντας τη γυμνότητα των επιλογών στον έρωτα, κάθε φιγούρα της Καψάλη αποτελεί κι ένα βήμα προς τη φωτεινότητα της ζωής , κάθε της μορφή καταδεικνύει και από μια ψυχή ευρύχωρη, μεγαλοπρεπώς σιωπηλή. Μια παραγωγική νηφαλιότητα , σού μεταδίδει το κάθε της έργο, συνοδευόμενη από έναν τόνο νοσταλγικό ικανό να αποδώσει έναν κόσμο αρκούντως τρυφερό. Αποφεύγοντας τυχόν μάσκες και πέπλα, ζωγραφίζει με τρόπο που όσα νομίζεις ότι θα συμβούν σε μια σκηνή, πραγματοποιούνται σε μια άλλη ( επόμενη ή προηγούμενη), σαν να αποζητά ένα παραδοσιακό φιλί και την επαργύρωσή του. Η κάθε πινελιά της Καψάλη φέρνει στο νου τα ίχνη ενός χαμόγελου που επιμένει να ποθεί, με αρχοντιά κοσμοπολίτικη και φινέτσα αριστοκρατική ˙ μια ντελικάτα πινελιά, λοιπόν, που δεν μπορεί να εξατμιστεί όπως το νερό στον ήλιο.
Η Καψάλη συλλαμβάνει την ερωτική διάσταση της ατομικότητας με όρους μη κοινότοπους καθώς αποκαλύπτει – υπό μια ορισμένη οπτική – αυτό που μας κάνει να μην πάμε αλλού εμποδίζοντας τη θέαση άλλων πραγμάτων : με άλλα λόγια, εικονο-γραφεί ένα επίθετο που προτιμούσε ο Φουκώ , τον όρο απαράκαμπτος ( incontournable) ιδωμένο ερωτικά, γι ᾿ αυτό και δεν βγάζουν τα έργα οδύνη ή σπαραγμό, αλλά δίψα για το άλλο σώμα που, από έρωτα και για έρωτα, προφυλάσσει στοργικά από τη δουλεία της μοναχικότητας. Πρεσβεύει μια ζωγραφική προορισμένη να μην καταλήξει σε εμπορεύσιμη ψευδαίσθηση, παρά σε μια έκφραση του ακαταμάχητου μιας αναμφισβήτητης γοητείας – προσέξτε τον πίνακα με το κόκκινο φόρεμα και τις κόκκινες γόβες που διαχέουν ένα ηθελημένα συγκρατημένο πάθος , θυμίζοντας σκηνή από το Μπλε Βελούδο ( Blue Velvet) του Ντέιβιντ Λιντς. Το πινέλο της Καψάλη προσπαθεί να απελευθερωθεί από μια θέση όπου τα πάντα δείχνουν να έχουν ήδη ειπωθεί ˙ ως εκ τούτου, αρνείται να ακινητοποιήσει τη ζωή σε τέχνη που ρευστοποιείται σε ανάμνηση , προτιμά να σχεδιάζει εμβληματικές μορφές που να υποκαθιστούν την κρίση των δικών μας εμπειρίων : ζωγραφίζει μαλακά και αποφασισμένα, μακριά από μεγαλόπνοες ιδέες. Δίχως να επικυρώνει την αυταξία του ατόμου, εκφράζεται μέσα από την κάθαρση του έρωτα ενόσω βολιδοσκοπεί τις απραγματοποίητες βλέψεις αυτού σε τέμπο μιας ανέμελης νωχελικότητας . Για όλα , επομένως , υπεύθυνος είναι ο έρωτας, αυτός που σου δίνει περισσότερα από όσα εσύ στον εαυτό σου : κάτι που το γνωρίζει καλά η Καψάλη καθώς φροντίζει να προσδώσει ερωτική χροιά σε ό,τι μπορεί να γεμίσει από ανία ή μελαγχολία ˙κάθε πίνακας παρέχει το σπίρτο που θα πυρπολήσει τον κόσμο μας με έρωτα, από μας ζητά απλώς το σπιρτόκουτο. Οι πιο πολλοί γευθήκαμε το γλυκόπικρο της ζωής, κι ας μας ανατριχιάζει in fine το σώμα που μας αγγίζει ˙ παρόλα αυτά ζούμε στον καιρό της μη απόφασης όσον αφορά τα ερωτικά μας. Η Καψάλη ατενίζει τον έρωτα ως εμπειρία που λαμβάνει χώρα με σάρκα και οστά μια μοναδικότητα, ή καλύτερα, η εκπλήρωση μιας μοναδικότητας ˙ για την ίδια, το να είσαι ερωτευμένος – σεξουαλικά και ερωτικά – ισοδυναμεί με έναν τρόπο που να έχει ενιαία ρίζα και όραμα, ούτως ώστε η (ερωτική) ζωή να γίνεται και αλήθεια. Άλλωστε, προτιμά να θυμάται τα πράγματα όπως θέλει εκείνη, κι όχι απαραίτητα όπως συνέβησαν, απελευθερωμένη από κάθε κοινωνική δέσμευση. Όταν ‘’νιώθει’’ στη ζωγραφική, βλέπει λιγότερο το αντικείμενο, ενώ όταν ‘’βλέπει’’ το αντικείμενο η Καψάλη νιώθει λιγότερο την εικαστικότητα. Ιδιότυπα ενστερνίζεται τον W.B.Yeats όταν ερωτά ‹‹ πώς μπορεί το σώμα της να αδιαφορήσει στους παλμούς που την καρδιά του δέρνουν ; ›› .
Η καλλιτέχνιδα μας σαν να προσδοκά να προκαλέσει τρικυμία μέσα στο ποτήρι με το νερό της ζωής, απαλά και αβίαστα, καταθέτοντας μέσα από την τέχνη της μια άχρονη διαύγεια ˙ μια διαύγεια αυγουστίνεια μιας και μπορεί να αγαπά την αλήθεια αλλά όταν αγαπά κάτι άλλο εκτός από αυτή, επιθυμεί αυτό που αγαπά να είναι η αλήθεια. Δεν παρουσιάζει στους πίνακες ένα νέο ιδεώδες περί έρωτα, αντιθέτως κομίζει μέσα από αισθήσεις μια άθιχτη ερωτική πληρότητα, η οποία έχει το χαρακτηριστικό ότι μπορεί να είναι διαπραγματεύσιμη ˙ δεν προσπαθεί να καταλάβει τον έρωτα μα να καταληφθεί από κείνον ( τον έρωτα) που δεν έχει εγκατασταθεί σε μια πληκτική και αυστηρή καθημερινότητα. Άρα, η Καψάλη ζωγραφίζει καβαφικά : ‹‹ Χαρά και μύρο της ζωής μου η μνήμη των ωρών / που ηύρα και που κράτηξα την ηδονή ως την ήθελα / Χαρά και μύρο της ζωής μου εμένα, που αποστράφηκα / την κάθε απόλαυσιν ερώτων της ρουτίνας ›› ( ΗΔΟΝΗ, 1917).
ζΙΩΓΑΣ αΠΟΣΤΟΛΟΣ
(βιολόγος)
email: [email protected]
Απρίλιος 2016