Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρακολουθήσαμε μια από τις ομολογουμένως πρωτότυπες θεατρικές προτάσεις του φετινού χειμώνα στη Θεσσαλονίκη, την παράσταση Κάτω Κόσμος από το Θέατρο του Άλλοτε. Μας είχε εκπλήξει ήδη με την πρωτοτυπία της η εν λόγω ομάδα, όταν ανέπτυσσε τις φορμαλιστικές της αναζητήσεις στην παράσταση Φόβος, μια έντεχνη διασκευή κειμένων του Ε. Α. Πόε, τοποθετημένη σε «φυσικό» χώρο. Με τον Κάτω Κόσμο (που θα μπορούσε αδόκιμα να χαρακτηριστεί και Πόε εις το ελληνικότερον), οι φορμαλιστικές αναζητήσεις εξελίσσονται, αναδιπλώνονται και εν τέλει σχηματοποιούνται με τρόπο που ξεκαθαρίζει τα πράγματα για την οραματική απεικόνιση τούτης της κολλεκτίβας.
Η δραματοποίηση παραδοσιακών τραγουδιών εν έτει 2013 ακούγεται και είναι μια πολύ δύσκολη μα συνάμα γοητευτική υπόθεση. Πρέπει ο καλλιτέχνης που θα καταπιαστεί με αυτό το εγχείρημα να εντοπίσει τα πλεονεκτήματα που του προσφέρονται αλλά και να κατανοήσει τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει.
Τα πλεονεκτήματα έχουν να κάνουν με την αυθεντικότητα των ίδιων των παραδοσιακών τραγουδιών, την αναγνωρίσιμη ελληνικότητα που διαχέεται μέσω του συλλογικού ασυνείδητου και επιμερίζεται σε κάθε θεατή χωριστά κάνοντάς τον να νιώθει ότι αντιμετωπίζει κάτι οικείο, και τέλος, με τη μουσικότητα της φόρμας των τραγουδιών, η οποία εντοπίζεται και εγγενώς στο περιεχόμενό τους, αλλά και στη δυνατότητα που προσφέρουν αυτά για χρήση ζωντανής μουσικής από παραδοσιακά (ή και όχι) μουσικά όργανα.
Οι δυσκολίες από την άλλη, έχουν να κάνουν με την μεταφορά των τραγουδιών στο σήμερα έτσι ώστε να ενδιαφέρουν τον θεατή, με την πρόσληψη ενός υλικού ποιητικού αλλά όχι δραματοποιημένου (και εν πάση περιπτώσει μη θεατρικού), και φυσικά με το πιθανό ενδεχόμενο να διολισθήσει μια τέτοια προσπάθεια σε ψευδο-φολκόρ (sic) στα όρια του κιτς ή του ευτελούς.
Στο Θέατρο του Άλλοτε εκμεταλλεύθηκαν τα πλεονεκτήματα και παράκαμψαν, όσο μπορούσαν, τις δυσκολίες. Άφησαν να ακουστεί ο λόγος των τραγουδιών, ενοποίησαν τα σκηνικά και τα κοστούμια με γνώμονα την παράδοση, επένδυσαν στη μουσική χρησιμοποιώντας λαϊκά μουσικά όργανα, ενώ, επέλεξαν την ενότητα περιεχομένου, δραματοποιώντας τρία τραγούδια με θέμα τον κόσμο που υπάρχει μετά από τούτον τον επίγειο.
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον το πώς αυτή η επιλογή που έγινε για λόγους περιεχομένου καθόρισε τελικά με πολύ καθαρό τρόπο την φόρμα της παράστασης, δίνοντας της ξεκάθαρο σχήμα και αποδεικνύοντας στην πράξη την υπόθεση που λέει πως όλη η φόρμα βρίσκεται μέσα στο περιεχόμενο κι όλο το περιεχόμενο μέσα στη φόρμα. Στον Κάτω Κόσμο όλη η ουσία του περιεχομένου βρίσκεται μέσα στη μορφή με τον ίδιο τρόπο που όλη η ουσία της ζωής βρίσκεται μέσα στον θάνατο.
Στο θέατρο του Άλλοτε στήριξαν τη δημιουργία τους στο ανσάμπλ και τελικά κρίνουμε πως καλώς έπραξαν. Άλλωστε το θέατρο είναι ομαδικό σπορ και κάθε προσπάθεια παραστασιακής επιτέλεσης που περιλαμβάνει πολύ κόσμο θα μας βρίσκει πάντα υποστηρικτές.
Ο μέγιστος κίνδυνος να τους «καταπιεί ο χώρος», όπως λέγεται, αποφεύχθηκε και παρά τις όποιες ατέλειες σκηνικού, υποκριτικού ή αναπαραστατικού χαρακτήρα, ατέλειες που εντοπίζονται σε κάθε ημι-επαγγελματική προσπάθεια, οι συντελεστές της παράστασης σίγουρα μπορούν να καυχώνται ότι τόλμησαν και πέτυχαν πολλά. Πιστεύουμε πως αξίζει να δείτε αυτήν την προσπάθεια, να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα και να κρίνετε την πρωτοτυπία και την αυθεντικότητα του εγχειρήματος.