Leptis Magna Πανσεβαστοκοσμοποθοπροσκύνητη πόλις

Written by

Η Λέπτις Μάγκνα (ελληνιστική Νεάπολη) υπήρξε μία εξέχουσα πόλη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τα ερείπια της βρίσκονται στη σημερινή πόλη Χομς της Λιβύης, περίπου 130 χιλιόμετρα ανατολικά από τη σημερινή πρωτεύουσα Τρίπολη. Τα ερείπια της πόλης έχουν προσελκύσει λιγότερη προσοχή από ό,τι της αξίζει, λόγω της πολιτικής κατάστασης που επικρατεί στη Λιβύη και έχει καταστήσει τα ταξίδια και τον τουρισμό στην περιοχή αδύνατα.

Ιδρύθηκε από τους Φοίνικες το 10ο π.Χ. αιώνα. Τον 6ο π.Χ. αι. κατακτήθηκε από τους Έλληνες, το 4ο π.Χ. αι. από τους Καρχηδόνιους και το 2ο π.Χ. αι. καταλήφθηκε από το βασιλιά της Νουμιδίας Μασσανάση. Τελικά, το 23 π.Χ. αποτέλεσε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Αφρικής. Ως ρωμαϊκή πόλη άκμασε με αυτοκράτορα τον Σεπτίμιο Σεβήρο, ο οποίος γεννήθηκε εκεί, γεγονός που τον κατέστησε μέγα ευεργέτη. Το 311 μ.Χ. ιδρύθηκε η επαρχία της Τριπολίτιδας και η Λέπτις έγινε η πρωτεύουσά της. Λεηλατήθηκε από φυλή Βερβερίνων το 523 μ.Χ. Εγκαταλείφθηκε γρήγορα και χάθηκε στην έρημο. Τον Μεσαίωνα το λιμάνι της ήταν καλυμμένο από έναν τεράστιο αμμόλοφο.

Χρυσή προτομή του Σεπτίμιου Σεβήρου, Πλωτινόπολη,Χρυσή προτομή του Σεπτίμιου Σεβήρου, Πλωτινόπολη,
Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής, 3ος αι.

Ο Σεπτίμιος Σεβήρος (Lucius Septimius Severus Augustus, 11 Απριλίου 146 – 4 Φεβρουαρίου 211 μ.Χ, από το Severus = σοβαρός)), ανήκε στην τάξη των ιππέων και υπηρέτησε σε διάφορα ανώτερα αξιώματα της αυτοκρατορίας. Μεταξύ άλλων, έγινε συγκλητικός επί Μάρκου Αυρήλιου, το 173 μ.Χ, και ύπατος επί Κόμμοδου, το 190 μ.Χ. Μετά τη δολοφονία του διαδόχου του Κόμμοδου από τους πραιτοριανούς τον Μάρτιο του 193 μ.Χ. ο Σεβήρος ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας από τα στρατεύματά του.
Αναζητώντας τρόπο να νομιμοποιήσει τη σφετερισμένη εξουσία του και θέλοντας για τον λόγο αυτό να παρουσιάσει τον εαυτό του ως νόμιμο συνεχιστή της δυναστείας των Αντωνίνων, ανακήρυξε εαυτόν θετό γιο του Μάρκου Αυρήλιου, ενώ προσπάθησε να αποδείξει ότι καταγόταν από τον αυτοκράτορα Νέρβα (96-98 μ.Χ.).
Το 208 μ.Χ. αναχώρησε για τη Βρετανία μαζί με τους γιους του, Καρακάλλα και Γέτα, για να καταστείλει της εξεγέρσεις των ορεσίβιων λαών της Σκωτίας. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της, πέθανε στο Εβόρακο (σημερινό Γιορκ), το 211 μ.Χ. Τάφηκε στη Ρώμη και θεοποιήθηκε.
Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι υπήρξε ο ηγεμόνας που μετέτρεψε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε στρατιωτική μοναρχία. Στερούμενος ουσιαστικής νομιμοποίησης, στήριξε την εξουσία στην πραιτοριανή φρουρά και στον στρατό παραχωρώντας της μια σειρά από προνόμια, ενώ στην προσπάθειά του να ελέγξει τον δημόσιο βίο, προώθησε στα δημόσια αξιώματα άτομα από την τάξη των ιππέων, περιορίζοντας έτσι την επιρροή και το κύρος των συγκλητικών. Ωστόσο, παρά το δεσποτισμό του υπήρξε ηγέτης που φρόντισε για την ανακούφιση των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων, ενώ κατάφερε να αναδιοργανώσει τη δημόσια διοίκηση και να ανορθώσει τα δημόσια οικονομικά. Ενδεικτικό της χρηστής του διοίκησης είναι το γεγονός ότι, αν και δαπάνησε σημαντικά ποσά για την ανέγερση μνημείων, τα δημόσια έργα που κατασκεύασε μαρτυρούν τη λαμπρότητα στην οποία έφτασε η Ρώμη επί των ημερών του, για τη διανομή τροφίμων και για τις ανάγκες του στρατού, κατά τον θάνατό του το κρατικό θησαυροφυλάκιο παρουσίαζε πλεόνασμα. Ο Σεβήρος που είχε λάβει λαμπρή ελληνική και λατινική παιδεία, προστάτευσε τα γράμματα και της τέχνες. Σημαντικό ρόλο σε όλη τη διάρκεια της βασιλείας του έπαιξε η δεύτερη σύζυγός του, Δόμνα Ιουλία, μια γυναίκα εξαιρετικά έξυπνη, πνευματώδης και μορφωμένη, η οποία συχνά παρενέβαινε στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων.

Σεπτίμιος Σεβήρος με τους γιούς του Γέτα και ΚαρακάλαΟ Σεπτίμιος Σεβήρος με τους γιούς του Γέτα και Καρακάλα, συνάπτουν Ομόνοια, 3ος αι.

Στα 1686 ο Γάλλος Κλωντ Λεμαίρ πρόξενος στην Τριπολίτιδα επισκέφθηκε την περιοχή και άρπαξε ότι είχε απομείνει ορατό και ότι ήταν δυνατόν να μεταφερθεί, όπως αγάλματα, κίονες και αρχιτεκτονικά μέλη που χρησιμοποιήθηκαν στην ανέγερση του Ανακτόρου των Βερσαλλιών, σε βωμούς στο Σαιν Ζερμαίν ντε Πρε και στον καθολικό ναό της Ρουέν.
Ευτυχώς που η πόλη με την πάροδο των ετών καλύφτηκε από την άμμο και δεν κτίστηκε επάνω της κάποια νεώτερη, έτσι ώστε σήμερα να μπορούμε να βλέπουμε σχεδόν ακέραια την δομή της με τα οικοδομήματα και τους δρόμους της.
Στην πόλη εισερχόμαστε περνώντας από την μεγαλοπρεπή και σε μεγάλο βαθμό αναστηλωμένη, Αψίδα Θριάμβου του Σεπτίμιου Σεβήρου, που βρίσκεται στο σταυροδρόμι του κεντρικού δρόμου (cardo maximus), σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα που χωρίζει την πόλη σε 4 μέρη. Στο βάθος του decumanous maximous διακρίνεται η Αψίδα του αυτοκράτορα Τραϊανού.
Δεξιά από τον κεντρικό δρόμο είναι η παλαίστρα ή γυμνάσιο σε οβάλ σχήμα, με κορινθιακές κιονοστοιχίες στις σκεπαστές της στοές και στο βάθος οι Θέρμες ή Λουτρά του Αδριανού.
Στην βόρεια πλευρά τους βρίσκεται η υπαίθρια πισίνα (natatio) και στη συνέχεια τα δύο στεγασμένα ψυχρά λουτρά (frigidarium) με κολόνες από γρανίτη που είχε εισαχθεί από την Αίγυπτο. Ενδιάμεσα υπάρχει μια αίθουσα 35×15μ. με 8 κορινθιακές κολώνες από μάρμαρο cipollino από την Κάρυστο. Ακολουθούν τα χλιαρά λουτρά (tepidarium) και μετά βρίσκονται τα θερμά λουτρά (caldarium) και δίπλα από αυτά οι αντίστοιχες σημερινές σάουνες, τα 4 λακωνικά λουτρά, ατμόλουτρα με υπόκαυστους χώρους, στα οποία οι ατμοί διαχέονταν κάτω από το πάτωμα μέσω κοίλων τούβλων στους τοίχους. Τα λουτρά ήσαν χώροι συναναστροφών και συζητήσεων που φαίνεται πως συνεχίζονταν και στις δημόσιες τουαλέτες που υπήρχαν και διέθεταν τρεχούμενο νερό για να φεύγουν τα λύματα από κάτω, αλλά και νερό για πλύσιμο από το αυλάκι μπροστά.
Τα λουτρά ήσαν διακοσμημένα με πολλά αγάλματα τα οποία έχουν μεταφερθεί στο τοπικό μουσείο, όπως του Ασκληπιού, αλλά και στο μουσείο της Τρίπολης όπως του Μαρσύα ή της Αφροδίτης. Το τελευταίο, βρέθηκε στις ανασκαφές του 1920 και είναι αντίγραφο της Αφροδίτης του Καπιτωλίου της Ρώμης, που και αυτό βασίστηκε στην περίφημη Αφροδίτη της Κνίδου του Πραξιτέλη. Ο Μουσολίνι το χάρισε στον Hermann Göring και αυτός διακόσμησε την κρεβατοκάμαρα της εξοχικής του κατοικίας Carinhall. Επέστρεψε στην Λιβύη το 1999.
Απέναντι από τα λουτρά και στην αρχή της οδού των κιόνων είναι το Νυμφαίο στο οποίο έτρεχε νερό από 7 κρουνούς. Είχε δύο επίπεδα με μαρμάρινες και γρανιτένιες κολόνες, ενώ ανάμεσά τους υπήρχαν αγάλματα.
Απέναντι από το Νυμφαίο υπάρχουν τα ερείπια βυζαντινής εκκλησίας και στην συνέχεια η Αγορά (forum). Από αυτό το σημείο αρχίζει η οδός των κιόνων μήκους 400μ. και πλάτους 42μ., η οποία είχε στις δύο πλευρές της 125 αψίδες και η κατάληξη της ήταν στο λιμάνι.
Στη δεξιά πλευρά της ο Σεπτίμιος Σεβήρος κατασκεύασε τη Νέα Αγορά (Septimian forum) και δίπλα της την Βασιλική. Η Νέα Αγορά με διαστάσεις 100×60μ. ήταν επενδυμένη στο έδαφος με πολύχρωμα μάρμαρα. Περιμετρικά υψώνονταν τοίχοι και στοές με κιονοστοιχίες, οι οποίες κοσμούνταν από 70 κεφάλια της Γοργούς ή Μέδουσας. Στο ΝΔ άκρο της ήταν ο ναός του θεοποιημένου Σεβήρου από τον οποίο έχουν μείνει μόνο τα σκαλοπάτια.
Από την Αγορά μπαίνουμε στην μεγαλοπρεπή, μήκους 75μ, Βασιλική του Σεπτίμιου Σεβήρου, η οποία χρησίμευε ως δικαστική αίθουσα. Η κιονοστοιχία στο εσωτερικό της είναι κορινθιακού ρυθμού από ροζ γρανίτη φερμένο από την Αίγυπτο και πιθανώς είχε ξύλινη οροφή. Οι δύο αψίδες στα δύο άκρα έχουν σκαλιστές παραστάδες με τους άθλους του Ηρακλή και την ακολουθία του Βάκχου. Τον 6ο αι. μετατράπηκε από τον Ιουστινιανό σε χριστιανική εκκλησία.
Η περιοχή γύρω από το λιμάνι είναι το παλαιότερο της πόλης κατασκευασμένο από τους Φοίνικες και εκεί βρίσκεται και η ονομαζόμενη Παλαιά Αγορά της πόλης για να διακρίνεται από τη νέα του Σεβήρου. Η Αγορά αυτή ήταν περίστυλη στις 3 πλευρές της και προς το μέρος της θάλασσας υπήρχαν 3 ναοί: του Ηρακλή, της Ρώμης μαζί με του Αυγούστου και του Πατρώου Ελευθερωτού Διονύσου. Η παλαιά Βασιλική που υπήρχε εκεί είναι το μόνο κτήριο που μετατράπηκε σε εκκλησία κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Λίγο πιο πάνω είναι το Σεράπειον που αποτελούσε λατρευτικό κέντρο της αλεξανδρινής παροικίας στην Μεγάλη Λέπτιδα.
Το Θέατρο, 5.000 θέσεων, είναι ίσως το επιβλητικότερο μνημείο της πόλης και μαζί με αυτό της Σαμπράθα, πόλης που βρίσκεται πολύ κοντά της, αποτελούν τα δυο μεγαλύτερα της Αφρικής. Το κοίλο του θεάτρου, σε αντίθεση με τα ελληνικά θέατρα, χωρίζεται από την ορχήστρα με προστατευτικό τοίχο, προφανώς γιατί εκεί γινόταν και μονομαχίες και θηριομαχίες μέχρι να κατασκευαστεί το αμφιθέατρο το 56 μ.Χ. που ήταν αφιερωμένο στον Νέρωνα. Στη σκηνή του, ανάμεσα από τις κολώνες υπήρχαν πολλά αγάλματα. Στην κορυφή μετά τις κερκίδες κατασκευάστηκε το 35-36 μ.Χ. μικρός ναός αφιερωμένος στη θεά Δήμητρα (Ceres Augusta).
Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από την πόλη βρίσκεται το Αμφιθέατρο των 16.000 θεατών σκαμμένο σε φυσικό κοίλωμα. Η αρένα του έχει δύο πύλες. Η μία ήταν η Πύλη της Ζωής γιατί από εκεί έμπαιναν οι μονομάχοι ζωντανοί και η Δυτική ήταν η Πύλη του Θανάτου από όπου έβγαιναν οι πεθαμένοι. Το αμφιθέατρο προς την μεριά της θάλασσας επικοινωνούσε μέσω μιας πύλης με τον Ιππόδρομο, 100×400 μ., όπου γίνονταν αρματοδρομίες.
Πολλά από τα αγάλματα και τα ψηφιδωτά που βρέθηκαν στις ανασκεφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής, εκτίθενται στο τοπικό μουσείο και στο μουσείο της Τρίπολης.

Leptis Magna
Σχεδιαστική αναπαράσταση της Leptis Magna την εποχή του Σεπτίμιου Σεβήρου,  3ος αι.

αψιδα θριάμβου ΣεπτίμουΗ Αψίδα του Θριάμβου προς τιμή του Σεπτίμιου Σεβήρου, 3ος αι.

 

αψιδα θριάμβου Σεπτίμου1Αρχιτεκτονικός διάκοσμος από την Αψίδα του Θριάμβου, 3ος αι.

 

Βασιλική του Σεπτίμιου Σεβήρου1
Η Βασιλική του Σεπτίμιου Σεβήρου, 3ος αι.

 

Βασιλική του Σεπτίμιου Σεβήρου ψηφιδωτοΒασιλική, ψηφιδωτό δάπεδο (opus sectilae), 3ος αι.

κεφαλες μεδουσαςΗ Αρχαία Αγορά, με τις αποτροπαϊκές κεφαλές της Μέδουσας 3ος αι.

θεατρο 3οςΤο Θέατρο, 3ος αι.

αμφιθεατρο 3οςΤο Αμφιθέατρο, 3ος αι.

ψηφιδωτό δάπεδοΨηφιδωτό δάπεδο με παράσταση του Ορφέα και σκηνές του καθημερινού βίου, «Βίλα του Νείλου», 3ος αι.

 

διπλος φαλλοςΑποτρόπαιο, διπλός φαλλός επιτίθεται στον βάσκανο οφθαλμό,
καθώς τον τσιμπάει σκορπιός,  3ος αι.

cityculture.gr/ γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης*

* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης