Μια Θεσσαλονικιά στην Αθήνα: η γειτονιά του Ψυρρή

Written by

Η βόλτα στη γειτονιά του Ψυρρή είναι πάντα μια μαγική εμπειρία. Μια γειτονιά του ιστορικού κέντρου της Αθήνας ιδιαίτερη, με χρώμα, με χαρακτήρα και με ιστορία.  Η ιστορία της ξεκινάει από πολύ παλιά και πολύ διαφορετικά. Τότε που ήταν μια γειτονιά των αρχόντων και των νοικοκυραίων. Η γειτονιά ήταν από τις πιο ζωντανές περιοχές της Αθήνας, αμιγώς ελληνική, καθώς μόνο “γκάγκαροι” την κατοικούσαν, όπως έλεγαν τους γνήσιους Αθηναίους.

DSC04613 Η γειτονιά μετά από χρόνια που ζει την παρακμή, εξαιτίας του κλεισίματος των Αθηναίων μέσα στα τείχη της πόλης, αρχίζει ουσιαστικά να ξαναζεί μετά την κατάληψης της πόλης από τους Τούρκους. Τότε ονομάστηκε και Ψυρρή. Υπάρχουν πολλές απόψεις γιατί ονομάστηκε έτσι. Όπως ότι το όνομά της το οφείλει από την ψείρα αν και γράφεται διαφορετικά. Το πιθανότερο βέβαια είναι ότι ονομάστηκε έτσι από κάποιον Αθηναίο καταγόμενο από τα Ψαρά καθώς Ψυρρής ήταν αυτός που είναι από τα Ψαρά. Ο Ψαριανός αυτός λέγεται ότι έκτισε και την εκκλησία του  Αγίου Αθανασίου (στην πλατεία Ηρώων κοντά στο δημοτικό κτίριο που έκτισε ο Σπύρος Μερκούρης) στου Ψυρρή και ήταν συχνό φαινόμενο ένα εκκλησάκι να δίνει το όνομά του στην περιοχή.

Ένα από τα πολύ εντυπωσιακά και ξεχωριστά κτίρια του  Ψυρρή είναι το Κακουργιοδικείο  Εδώ υπήρχε η παλιά εκκλησία της Αγίας Ελεούσας που μετατράπηκε σε  Κακουργοδικείο σε σχέδια του Δανού αρχιτέκτονα Χριστιανού Χάνσεν. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της εποχής του πρώιμου νεοκλασικισμού. Σήμερα ανήκει στην Αρχιεπισκοπή των Αθηνών και ευτυχώς διασώθηκε .

Λίγο παρακάτω σε ένα υπαίθριο πάρκινγκ αυτοκινήτων κρύβεται μια ρομαντική ιστορία της πόλης των Αθηνών. Η οικία Μακρή!   Εκεί έζησε η χήρα του Άγγλου προξένου Μακρή. Η χήρα Μακρή είχε τρεις κόρες με μικρότερη την Τερέζα, τη γνωστή Τερέζα ή Θηρεσία Μακρή, μια Αθηναία καλλονή. Εκεί γνωρίστηκε με τον λόρδο Βύρωνα, όταν αυτός στο πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, νοίκιασε κάποια δωμάτια του σπιτιού. Φαίνεται ότι ερωτεύτηκε την μικρότερη κόρη, στην οποία μάλιστα αφιέρωσε το ποίημά του η «Κόρη των Αθηνών».

 Κόρη των Αθηνών

Κόρη γλυκιά των Αθηνών,

σε τούτη δω του αποχωρισμού την ώρα,

δώσε , ώ! δώσε πίσω την καρδιά μου,

π’αποχωρίστηκε από το στήθος το δικό μου

ή πάρε ό,τι απόμεινε και κράτησέ το.

Πριχού να φύγω άκουσε τον όρκο τον δικό μου:

-Ζωή μου, σας αγαπώ!

Μα τα μαλλιά τ΄ατίθασα ,

τα γλυκανεμισμένα ‘πο τον αγέρα του Αιγαίου,
Μα τα βλέφαρά σου που με τα κατάμαυρα ματόκλαδα αγγίζουν

τα τρυφερά τα μάγουλα τα ροδοβαμμένα.

Μα τα ελαφίσια τ’ ‘αγριωπά τα μάτια σου,

-Ζωή μου, σας αγαπώ!

Μα τα χείλη σου, που λαχταρώ με πόθο,

Μα τη λιγνή τη μέση σου, που ‘ναι σα δαχτυλίδι.

Μα τα λουλούδια που μιλούν κάλλιο από κάθε λέξη.

Μα της αγάπης τη χαρά, που γίνεται μαζί και λύπη :

-Ζωή μου, σας αγαπώ!

Κόρη γλυκιά των Αθηνών,

Σ΄ αφήνω γεια και φεύγω, μα μη με ξεχνάς

Σαν είσαι μοναχή να με συλλογάσαι.

Τι κι αν πηγαίνω μακριά κι αν φεύγω για την Πόλη

μου ΄χει η Αθήνα την καρδιά και την ψυχή σκλαβώσει.

Αγάπη τέτοια σώνεται;

-Ζωή μου, σας αγαπώ!

Εξαιτίας όμως του σούσουρου που δημιουργήθηκε η Τερέζα δεν μπόρεσε να παντρευτεί παρά μόνο σε μεγάλη ηλικία έναν προξενικό υπάλληλο. Πέθανε σε μεγάλη φτώχεια και σε βαθιά γεράματα.

DSC04688Σήμα κατατεθέν της γειτονιάς είναι η πλατεία των Αγίων Αναργύρων.  Πήρε το όνομά της από την εκκλησία που υπήρχε εκεί και που κατασκευάστηκε στον 11ο αιώνα.   Ιστορική εκκλησία γιατί εκεί θάφτηκαν οι ήρωες του 21. Ένας από αυτούς ο οπλαρχηγός Παναγής Κτενάς, πρώτος φρούραρχος της Αθήνας. Τραγικό ήταν το τέλος του. Καθώς πανηγύριζε την απελευθέρωση της Αθήνας βαρώντας κανονιές από την Ακρόπολη, το κανόνι εξερράγη και το παλικάρι διαμελίστηκε. Ένας άλλος ο Νικόλαος Σαρρής, ο ωραίος του Ψυρρή, που είχε λάβει μέρος στην εκστρατεία της Βοιωτίας μαζί με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Οι δικοί του τον θεωρούσαν χαμένο και έκαναν μάλιστα την κηδεία του. Κατόρθωσε όμως να το σκάσει και εμφανίστηκε μπροστά τους στη λειτουργία των Χριστουγέννων.  Σκοτώθηκε από τον μετέπειτα φρούραρχο Γκούρα,  γιατί τόλμησε να σηκώσει κεφάλι στην σκληρή εξουσία του.  Ο Γκούρας διέταξε τα πρωτοπαλίκαρά του να τον πιάσουν και να τον θανατώσουν. Ένας άλλο ήρωας που ήταν θαμμένος εκεί ήταν ο  Νικόλαος Πιττάκης που  έσωσε το μνημείο της Ακρόπολης από καταστροφή, καθώς οι οχυρωμένοι (1821-1822) στην Ακρόπολη Τούρκοι έριχναν τις αρχαίες κολώνες για να χρησιμοποιήσουν το μολύβι των συνδέσμων για πυρομαχικά. Ο Πιττάκης έπεισε τους Έλληνες πολεμιστές να έρθουν σε συμφωνία με τους Τούρκους και να τους προμηθεύσουν αυτοί με όσο μολύβι χρειάζονταν, προκειμένου να σταματήσει η καταστροφή του μνημείου.

Η εκκλησία καταστράφηκε όταν για τις «ανάγκες της ενορίας» ζητήθηκε να γκρεμιστεί καθώς δεν είχε «ουδεμία αρχαιολογική αξία» και να κτιστεί μεγαλύτερος ναός.

DSC04683Στην εκκλησία αυτή ήταν νεωκόρος και ψάλτης για πολλά χρόνια και ο Παπαδιαμάντης. Ο Παπαδιαμάντης ήταν κάτοικος του Ψυρρή και για χρόνια έμενε σε τρώγλες της οδού Αριστοφάνους. Σαρρή και Αγίων Αναργύρων ήταν και η αγαπημένη του ταβέρνα, του Καχριμάνη,  και πολλά από τα διηγήματά του είναι γραμμένα και εμπνευσμένα από εκεί.

 Μια άλλη ταβέρνα του Ψυρρή, ήταν του κυρ Γιάννη που κατάφερε να κλέψει ή να αγοράσει μία από τις χρυσοποίκιλτες πόρτες του παλατιού του Όθωνα. Κάποια μέρα λοιπόν μετά από μια πυρκαγιά που ξέσπασε στο παλάτι, βρέθηκα να στολίζει το ταβερνάκι του κυρ Γιάννη.

Πολύ όμορφος είναι ο ναός ο αφιερωμένος στη στη Γέννηση του Χριστού . Ο ναός είναι χτισμένος πάνω σε υπόγεια παλαιοχρισDSC04637τιανική εκκλησία, χτισμένη και αυτή σε ερείπια αρχαίου ναού, πιθανά της Αθηνάς Παλλάδος.  Η μεσαιωνική εκκλησία που υπήρχε εκεί ήταν της οικογένειας Κοπίδη γι’ αυτό και αποκαλείται εκκλησία «Χριστοκοπίδη».

Μια άλλη εκκλησία του Ψυρρή με ιδιαίτερη ιστορία και φυσιογνωμία είναι του Άι-Γιάννη στην Κολώνα, στην

Ο Άι Γιάννης και η κολόνα στη σκεπή του!

Ο Άι Γιάννης και η κολόνα στη σκεπή του!

Ευριπίδου 72, που τοποθετείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Θα δείτε στην σκεπή της να εμφανίζετια ένας κίονας κορινθιακού τύπου. Οι Αθηναίου γενικά πίστευαν ότι δεν έπρεπε να γκρεμίζουν τις κολόνες γιατί αυτό έφερνε όλα τα κακά πνεύματα. Ο ναός είναι αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη και πίστευαν ότι είχε θαυματουργές ιδιότητες.

 Στο κέντρο της γειτονιάς είναι η όμορφη  και γραφική πλατεία των Ηρώων  που ονομάστηκε έτσι προς τιμή των αγωνιστών του 21, στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν έγινε η ονοματοθεσία των οδών της Αθήνας. Στη γειτονιά του Ψυρρή ζούσαν οι περισσότεροι από τους ήρωες του 21 και γι’ αυτό και τα ονόματα των γειτονικών δρόμων έχουν τα ονόματα των ηρώων. Μετά την απελευθέρωση, οι αγωνιστές έμειναν εκεί και καθώς είχαν χάσει τις περιουσίες τους στον αγώνα ή κατάγονταν από περιοχές που είχαν μείνει αλύτρωτες και δεν μπορούσαν να γυρίσουν πίσω. Περιφέρονταν λοιπόν, ελεεινοί και ρυπαροί ,ψάχνοντας ένα μεροκάματο της πείνας για να επιζήσουν. Νοίκιαζαν 10-15 μαζί κάποια τρώγλη για να κοιμηθούν. Τέτοια μοίρα τους επεφύλαξε η πατρίδα.

Happening στην πλατεία Ηρώων

Happening στην πλατεία Ηρώων

Αλλά η γειτονιά του Ψυρρή οφείλει τη μεγάλη της φήμη στους κουτσαβάκηδες. Εδώ ήταν το άντρο τους και η φωλιά τους. Οι κουτσαβάκηδες πήραν το όνομά τους από τον Δημήτριο Κουτσαβάκη, δεκανέα του Πεζικού, που όπου πήγαινε έστηνε καυγάδες. Χαρακτηριστική ήταν η φορεσιά τους η οποία αποτυπώθηκε σε πολλά έργα. Φορούσαν  στενό παντελόνι, πολύ μυτερά παπούτσια, ζωνάρι-κόκκινο- που το άφηναν να κρέμεται στο πεζοδρόμιο για να βρίσκουν την ευκαιρία, λέγεται, να στήνουν καυγά με όποιον τους το πατούσε. Φορούσαν το σακάκι μόνο στο ένα  αριστερό μανίκι και είχαν χαρακτηριστικό τσιγκελωτό μουστάκι (εξού και η φράση θα φάμε τα μουστάκια μας). Συχνά φορούσαν και πένθος στο χέρι γιατί πάντα θρηνούσαν ένα φίλο που έχασαν. Ονομάστηκαν και μόρτηδες από  το mors mortis  -θάνατος καθώς, όταν μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο ξέσπασε χολέρα στην Αθήνα και είχαν φύγει όλοι σχεεδόν,  οι κουτσαβάκηδες έμειναν και ανέλαβαν να θάβουν τους νεκρούς αντί πινακίου φακής.

Εξαφανίστηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα χάρη στον Μπαϊρακτάρη. Αυτός βρήκε ένα ευφυές σχέδιο για να τους εξολοθρεύσει. Ερχόταν λοιπόν κατά τις 12 ή ώρα στην πλατεία Ηρώων και βούταγε 3-4, τους πήγαινε στο αστυνομικό τμήμα που ήταν στην Κλαυθμώνος όπου τους έκανε την «περιποίηση»: δηλαδή τους ξύριζε το μισό μουστάκι, το μισό κεφάλι, τους έπαιρνε το ζωνάρι, τους έκοβε το μανίκι και τις μύτες των παπουτσιών και μετά την άλλη μέρα, πάλι κατά την ίδια ώρα, τους άφηνε ξανά στην πλατεία. ΄Ηταν τόσο μεγάλο το ρεζιλίκι τους που σε λίγο διάστημα εξαφανίστηκαν

Η ξενάγηση μπλέκεται με τους Atenistas και η γειτονιά γεμίζει κόσμο!

Η ξενάγηση μπλέκεται με τους Atenistas και η γειτονιά γεμίζει κόσμο!

Στη γειτονιά του Ψυρρή θα βρείτε και την πλατεία του Θεάτρου. Εκεί λειτούργησε ένα από τα πρώτα θέατρα της Αθήνας. Πρόχειρο και κακοφτιαγμένο από τον Ιταλό Σανσόνι το 1844 δημιουργεί αίσθηση στην Αθήνα. Το θέατρο αγοράστηκε κατόπιν από τον αγωνιστή της Επανάστασης Μπούκουρα και έτσι μένει γνωστό. Κατεδαφίστηκε το 1897. Εκεί βρίσκεται το επιβλητικό κτίριο της Διπλαρείου Σχολής που εγκαινιάστηκε το 1932 και εκπαίδευσε γενιές τεχνιτών πολλών ειδικοτήτων.

Η γειτονιά του Ψυρρή έχει τη δική της ομορφιά και γοητεία. Ανακαλύψτε τις γωνιές της, τις όμορφες ταβέρνες και τα κουτουκούκια, περπατήστε στα δρομάκια, τα άλλα, όχι αυτά τα πολύβουα και τα γεμάτα μαγαζιά και θα ανακαλύψετε θησαυρούς μιας άλλης εποχής να σας κλείνουν το μάτι.

Ευχαριστούμε την Άρτεμη Σκουμπουρδή και τις ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων. Δείτε απόσπασμα της ξενάγησης: http://youtu.be/92rKsPfqQPo