Ο ορισμός «μοντέρνες γυναίκες»
που εμφανίζεται κατά την περίοδο του μεσοπολέμου
συμμερίζεται τα στοιχεία του μοντερνισμού.
Όπως το κίνημα του μοντερνισμού που χρονολογείται περίπου από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και είχε ως κίνητρο και σκοπό την κατάρριψη της συντηρητικής σκέψης και παράδοσης του παρελθόντος, έτσι και ο ορισμός «μοντέρνες γυναίκες» που εμφανίζεται κατά την περίοδο του μεσοπολέμου συμμερίζεται τα στοιχεία του μοντερνισμού.
O όρος χαρακτηρίζει τις γυναίκες οι οποίες αποκτούν πρώτη φορά έντονη διαφορετική συμπεριφορά και τρόπο ζωής από τις γυναίκες των προηγούμενων γενεών.
Στο βιβλίο «Η Θεσσαλονίκη των φαντασμάτων» του, ο Mark Mazower αναφέρει για τις γυναίκες διαφορετικών εθνικοτήτων στην πόλη της εποχής πριν το μεσοπόλεμο :
Τον παλιό καιρό, η καθωσπρέπει Εβραία νοικοκυρά – όπως και η Μουσουλμάνα ή η Χριστιανή ομόλογή της- καθόταν στο σπίτι, άφηνε τον άντρα της να πάει να ψωνίσει και δεν ξεμυτούσε στο δρόμο, παρά μόνο αν ήταν ντυμένη όπως πρέπει, ή σκεπασμένη και με βέλο ακόμα.
Σε αντίθεση με τα παραπάνω, μας αναφέρει πως οι μοντέρνες γυναίκες «αμφισβητούσαν τις παλιές αντιλήψεις για το τι είναι καθώς πρέπει και τι όχι»• είναι κυρίως νέες που διαμένουν στην πόλη, απελευθερωμένες από τον καθωσπρεπισμό που περιορίζει την συμπεριφορά τους ή την εξωτερική τους εμφάνιση.
Χαρακτηρίζονταν ως «μαντεμουαζέλες» και «διαβολικές κοκέτες/με κομψότητα». Η αλλαγή αυτή, όπως μας εξηγεί ο συγγραφέας, δεν οφείλεται τόσο σε πολιτικούς, όσο σε οικονομικούς λόγους. Την εποχή του μεσοπολέμου ο γυναικείος αριθμός προσφύγων υπερίσχυε από αυτό των αντρών οπότε και υπήρχε αναγκαιότητα εργασίας.
Ήδη συνηθιζόταν να συναντά κανείς γυναίκες που εργάζονταν σε επαγγέλματα όπως αυτά της υπηρέτριας και της παραμάνας. Από την περίοδο του μεσοπολέμου κι έπειτα οι γυναίκες ξεκίνησαν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε ταβέρνες, καφενεία και στα βαριετέ ως τραγουδίστριες και χορεύτριες. Τις συναντάμε σε στίχους τραγουδιών της εποχής με έντονες αναφορές στις γυναίκες που εργάζονται ως μοδίστρες, οι οποίες και αποτελούν πλέον σύμβολο οικονομικής ανεξαρτησίας. Εργάζονται ως καπνεργάτριες, και αναλάμβαναν πρωτοβουλίες σε απεργίες. Έπαιρναν ενεργά μέρος σε διαδηλώσεις και αποτελούσαν τους μαζικότερους και μαχητικότερους συνδικαλιστικούς κλάδους στον Μεσοπόλεμο.
Η πρώτη γκαρσόνα στη Θεσσαλονίκη στο εστιατόριο Ντορέ το 1917
Δεκαετία του ‘20 – γυναικείο εργατικό δυναμικό
Κατά την περίοδο της δεκαετίας του ‘20 το γυναικείο εργατικό δυναμικό αποτελούταν από νέες μικρής ηλικίας που είχαν από ελάχιστη ως καθόλου μόρφωση. Κάποιες από αυτές συντηρούσαν μέλη της οικογένειας. Εργάζονταν ώσπου να παντρευτούν και το ημερομίσθιό τους ήταν σημαντικά μικρότερο από αυτό των αντρών.
Σχεδιαστήριο στην ταπητουργία «Ηνωμένοι Βιομήχανοι Ταπήτων Ανατολής» των επιχειρήσεων Ρόζη.
Ο αριθμός των εργαζόμενων γυναικών αυξάνεται σημαντικά μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Το 1928 αποτελούσαν περίπου το 25% των εργαζομένων στη βιομηχανία. 36% από αυτές ήταν πρόσφυγες, ενώ στους άντρες το ποσοστό προσφύγων ήταν περίπου 24%. Κλάδοι όπως η ταπητουργία και η υφαντουργία στελεχώνονταν από ειδικευμένες γυναίκες.
Βιομηχανία ΑΒΕΖ. Περίπου 1930
Το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι
Το 1921 ο αρχηγός του Λαϊκού κόμματος Δημήτριος Γούναρης κατέθεσε στην βουλή τις απόψεις του για την ισοτιμία των γυναικών, στις οποίες πρότεινε να δοθεί το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Η πρόταση καταψηφίστηκε.
Tελικά στις 5 Φεβρουαρίου του 1930 δίνεται το πρώτο πολιτικό δικαίωμα. Όμως μόνο στις δημοτικές εκλογές και σε όσες γυναίκες είναι εγγράμματες και πάνω από 30 ετών. Φυσικά χωρίς να ισχύει κάτι τέτοιο αντίστοιχα στους άντρες.
Τον Φεβρουάριο του 1934 στις δημοτικές εκλογές της Θεσσαλονίκης ψήφισαν για πρώτη φορά λίγες γυναίκες. Τα αίτια της μεγάλης αποχής οφείλονται:
- στις κοινωνικές αντιλήψεις, στη δυσκολία της καταγραφής των γυναικών στους εκλογικούς καταλόγους,
- στον μεγάλο αριθμό αναλφάβητων γυναικών
- και στο ότι πολλές γυναίκες απέφυγαν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα για να μην αποκαλυφθεί η ηλικία τους!
Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στις γυναίκες δόθηκε το 1952, ύστερα από θετική γνωμοδότηση του Α. Σβώλου.
Το 1953, σε επαναληπτική εκλογή στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Ήταν η Ελένη Σκούρα που μαζί με τη Βιργινία Ζάννα αποτελούν τις πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα στην Ελλάδα.
Οι μοντέρνες γυναίκες όπως παρουσιάζονται στον τύπο
Μέσα από αναγνώσεις άρθρων των εφημερίδων της εποχής παρατηρούμε και ένα άλλο εμπόδιο της γυναικείας χειραφέτησης. Είναι αυτό της λογοκρισίας σχετικά με την αλλαγή στη συμπεριφορά της. Οι μοντέρνες γυναίκες θεωρούνται προκλητικές και αυθάδεις :
Ενώ προ ολίγων ετών η νέα έτρεμεν επί τη προσεγγίσει του άσχημου φύλου, σήμερον κτυπά τον νέον στον ώμον. Του ψιθυρίζει στο αυτί και τον προκαλεί…
Στις μοντέρνες γυναίκες προσάπτουν πως προσπαθούν να ανταγωνισθούν το αντρικό φύλο: «Η σημερινή γυναίκα προσπαθεί να ανδροποιηθεί. Αλλά δεν ημπορεί παρά να μένει γυναίκα» και κατηγορείται πως με τη συμπεριφορά της χάνει τη θηλυκότητά της και αντιπαραβάλλεται με την υποδειγματική νέα του παρελθόντος που ήταν περισσότερο συνεσταλμένη και ρομαντική. Σε ότι αφορά το δικαίωμα της ψήφου, κατηγορείται για αυθάδεια, καθώς γνώμες ισχυρίζονται πως η γυναίκα από τη φύση της αδυνατεί να ασχοληθεί με μεγάλα προβλήματα και ζητήματα της ανθρωπότητας και η φύση της είναι να βρίσκεται στο σπίτι της και κοντά στην οικογένειά της.
Εφημερίς των κυριών
Σημαντική στην ιστορία του ελληνικού τύπου αποτελεί η έκδοση της «Εφημερίς των κυριών» από το 1886 εώς το 1917 και εκδίδονταν κάθε εβδομάδα. Πρόκειται για την πρώτη ελληνική εφημερίδα που συντάκτες της ήταν μόνο γυναίκες και διευθύντρια η Καλιρρόη Παρρέν. Η εφημερίδα των κυριών απευθυνόταν μόνο σε γυναίκες και έθιγε κυρίως τα δικαιώματα των γυναικών στον τομέα της εκπαίδευσης και της εργασίας.
Αρετσού 1930
Ο αγώνας των γυναικών προς την απελευθέρωση από τα μακρόχρονα στερεότυπα που τις περιόριζαν περιήλθε σταδιακά μέσα από βραχύχρονες διαδικασίες και διεκδικήσεις. Είναι ένας αγώνας που βασίστηκε στο θάρρος και την αποφασιστικότητα των απλών γυναικών της περιόδου του μεσοπολέμου. Κάτω από αντίξοες συνθήκες ύψωσαν το ανάστημά τους. Αυτό αποτέλεσε ένα σημαντικό δυναμικό πρώτο βήμα για τις πρώτες διεκδικήσεις προς την απελευθέρωσή τους και την προσωπική τους ανάπτυξη.
cityculture.gr/ γράφει η Μαργαρίτα Πατσίκα
Πηγές:
-Mazower, M. (2006). Θεσσαλονικη, πόλη Φαντασμάτων. Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι 1430-1950. Αλεξάνδρεια.
-Παπαγιαννόπουλος, Απ. (2009). Θεσσαλονίκη …εν θερμώ, ο συγκλονιστικός 20ος αιώνας της πόλης. Α’ Τόμος: 19ος αι.-Μεσοπόλεμος. Μαλλιάρης Παιδεία
-Παχή Όλγα (2013). Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Τόμος 10.αρ.38 www.anistor.gr
– Πηγή φωτογραφιών: Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης
-Πετρακάκη Αθηνά Το δικαίωμα της γυναίκας να εκλέγει και να εκλέγεται. https://agonigrammi.wordpress.com