Στις 14 Απριλίου έφυγε από κοντά μας η μεγάλη Ελληνίδα Ναταλία Μελά, σε ηλικία 96 ετών.
Ήταν το 1997, πριν από 22 χρόνια, όταν είχα την χαρά και την τιμή να γνωρίσω την Ναταλία Μελά. Είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, όπου εργάζομαι έως και σήμερα, για να επισκεφθεί την εμβληματική έκθεση «Οι Θησαυροί του Αγίου Όρους». Εγώ είχα αναλάβει να την ξεναγήσω. Ομολογώ πως τότε δεν γνώριζα και πολλά πράγματα για τη ζωή και το έργο αυτής της τόσο σημαντικής Ελληνίδας και καλλιτέχνιδος.
Για να με ευχαριστήσει για τον χρόνο που είχα διαθέσει για την ίδια και την παρέα της, με προσκάλεσε το βράδυ για δείπνο στο ξενοδοχείο όπου διέμεναν.
Το βράδυ εκείνο δεν είχα μόνο την ευκαιρία να γνωρίσω μια ελληνίδα καλλιτέχνιδα, αλλά να παρακολουθήσω ένα μάθημα ζωής σχετικά με την νεότερη ελληνική ιστορία, έτσι όπως δεν την διδάχτηκε κανείς μας στο σχολείο, αλλά μέσα από τα βιώματα αυτής της τόσο πολυσχιδούς προσωπικότητας.
Η συζήτησή μας ξεκίνησε όταν με ρώτησε πόσο χρονών είμαι. Όταν της είπα ότι γεννήθηκα το 1963, θυμήθηκε πως εκείνη τη χρονιά πραγματοποίησε την πρώτη ατομική της έκθεση στην γκαλερί Ζυγός. Με ήρεμο τόνο στη φωνή, ανάβοντας τσιγάρο, και αφού μου ζήτησε ευγενικά να μιλάμε στον ενικό, παρά την μεγάλη διαφορά ηλικίας που είχαμε, άρχισε να μου αποκαλύπτει λεπτομέρειες για το μεγάλο ταξίδι της ζωής της.
Η Ναταλία Μελά γεννήθηκε το 1923 στην Κηφισιά της Αττικής. Μεγάλωσε σε μεγαλοαστικό περιβάλλον με ιστορικές ρίζες. Είναι εγγονή του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά και της Ναταλίας Δραγούμη, κόρης του πολιτικού Στέφανου Δραγούμη, Πρωθυπουργού της Ελλάδας το διάστημα 1909-1910 και αδελφή του Ίωνα Δραγούμη, πολιτικού, διπλωμάτη και λογοτέχνη. Πατέρας της ήταν ο Συνταγματάρχης Μιχαήλ Μελάς και μητέρα της η κόρη του Ιωάννη Πεσματζόγλου, ιδρυτή της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.
Το 1942, παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειάς της, γράφτηκε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνα, στο εργαστήριο του Θανάση Απάρτη.
Παρά την μεγαλοαστική της καταγωγή, προσχώρησε στην ΕΠΟΝ και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Όμως, μετά τη δολοφονία του στενού φίλου της Κίτσου Μαλτέζου αποχώρησε. Όπως μου εκμυστηρεύτηκε η ίδια, ο λόγος αυτός ήταν που ο Γιάννης Τσαρούχης την αποκαλούσε αρχοντοκομουνίστρια, στις συναντήσεις τους στο περίφημο καφέ Zonar’s.
Αποφοιτώντας, το 1948, δούλεψε για ένα διάστημα μαζί με τον αρχιτέκτονα και καθηγητή Δημήτρη Πικιώνη. Η επιρροή που άσκησε επάνω της, είναι εμφανής σε όλο το μετέπειτα έργο της.
Μετά την αποφοίτησή της άνοιξε δικό της εργαστήριο στον τελευταίο όροφο ενός σπιτιού στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας και λίγο αργότερα, το 1945, στον στάβλο ενός σπιτιού στην οδό Μουρούζη 5. Εκεί μαζευόταν, μεταξύ πολλών άλλων, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Βάσος Καπάνταης, η Μπούμπα Λυμπεράκη, ο Νίκος Κούνδουρος και ο Γιάννης Μόραλης. Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας «Αρμός», μια πρωτοποριακή ομάδα που δημιουργήθηκε μετά τον Πόλεμο συσπειρώνοντας τον ανθό εκείνης της γενιάς.
Το 1951 παντρεύεται τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913 – 1993), περισσότερο γνωστό για την κατασκευή των ξενοδοχείων «Ξενία», με τον οποίο αποκτά δύο παιδιά, τον Δημήτρη και την Αλεξάνδρα και για δέκα χρόνια παύει να δουλεύει, ασχολούμενη με την κατασκευή σκηνικών στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν.
Η Ναταλία Μελά, αντισυμβατική καλλιτέχνιδα και δυναμική προσωπικότητα, δημιούργησε σπουδαία έργα δαμάζοντας δύσκολα υλικά, όπως το μάρμαρο και την πέτρα, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν επιστρέφει από το Παρίσι, όπου είχε μάθει να δουλεύει με το οξυγόνο (απέκτησε μάλιστα και δίπλωμα οξυγονοκολλητή), στρέφεται στη χρήση του μετάλλου, υιοθετώντας τα διδάγματα της αφηρημένης τέχνης, που κυριαρχούσε στην καλλιτεχνική σκηνή της Δύσης. Είναι αυτή η φάση που εγκαταλείπει τον ελληνοκεντρισμό της Αθήνας και στρέφεται στον μοντερνισμό που έρχεται από το Παρίσι, αλλά και στα διδάγματα της αφαίρεσης που είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στις ΗΠΑ, φιλτραρισμένα και διαπερασμένα πάντοτε από την εικαστική και καλλιτεχνική σκηνή της γαλλικής πρωτεύουσας. Χρησιμοποιεί «ready-made» σιδηρικά και εργαλεία, τα οποία προμηθεύεται από την οδό Αθηνάς, χρησιμοποιώντας για τις μετακινήσεις της ένα τρίκυκλο. Αντλεί τα θέματά της από το φυσικό κόσμο, πτηνά και ζώα – κοκόρια, κριάρια, ταύρους, κατσίκες, περιστέρια – και από την ελληνική μυθολογία.
Όπως αναφέρει η ίδια: «Ο Γιάννης Τσαρούχης μου έλεγε ότι υπάρχουν δύο ρυθμοί στην Ελλάδα, ο αγγλομενιδιάτικος και ο τουρκοβαγκνερικός. Μια μέρα του είπα: δεν νομίζεις ότι πρέπει να προσθέσουμε κι έναν άλλον ρυθμό, τον πουτανομιλιονέρ; Δηλαδή, παλιά ήταν οι βασιλικοί κι έπειτα ήρθαν εξ ανατολών οι βενιζελικοί που μας έφεραν μια χλιδή, είχαν όμως και μια λεβεντιά, ήταν πατριώτες. Μετά όμως έφτασε το σημερινό κακό, να βγάζουν λεφτά από το ποδόσφαιρο. Οι πουτανομιλιονέρ μας άγουν και μας φέρουν».
«Η τέχνη δεν πρέπει να ‘ναι απεικόνιση της πραγματικότητας ούτε στην παραμικρή λεπτομέρεια της. Είναι περίεργο, αλλά αυτό που μοιάζει πιο φυσικό στην τέχνη είναι τόσο μακριά από την πραγματικότητα».
«Με συγκινεί πριν από όλα η ζωή γύρω μου. Όλα τα άλλα, που οργανώνουν το έργο σε σύνθεση, έρχονται αργότερα. Όταν παύω να νιώθω, αρχίζω να βλέπω, και τότε αρχίζει το γλυπτό να παίρνει σχήμα».
Ο Παύλος Μελάς στη Θεσσαλονίκη
Μπουμπουλίνα στις Σπέτσες
«Κάθε είδους τέχνη άμα είναι δυνατή διαπερνά τα σύνορα με αδιόρατους τρόπους. Η συνείδηση ότι είσαι άνθρωπος δεν έχει πατρίδα, αλλά κάθε καλλιτέχνης έχει πατρίδα. Αν κοιτάξεις τα φυτά, αν μυρίσεις τη ρετσίνα από το δέντρο, αν δεις τα φύλλα της δάφνης κι από την άλλη δυστυχώς της πικροδάφνης, καταλαβαίνεις από τι είσαι φτιαγμένος».
Την άνοιξη του 2008 το Μουσείο Μπενάκη έκανε μεγάλη αναδρομική έκθεση για το έργο της. Τον Μάρτιο του 2011 η Ακαδημία Αθηνών την βράβευσε με το «Αριστείον Καλών Τεχνών» για την προσφορά της στην ελληνική γλυπτική μέσα από το «πρωτοποριακό και εκφραστικό της έργο».
Ναταλία καλό σου ταξίδι!!!!!!!
cityculture.gr / Ναταλία Μελά, η μεγάλη Ελληνίδα γλύπτρια / Παναγιώτης Καμπάνης*
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης