Νεοπλαστικισμός (de Stijl)
Ο Νεοπλαστικισμός είναι ένα καλλιτεχνικό ρεύμα που εμφανίστηκε την περίοδο 1917-1920, στην Ολλανδία. Συνήθως αναφέρεται ως κίνημα «De Stijl» (σε ελληνική απόδοση «Το Στυλ», δηλ. το ύφος) και χαρακτηρίζεται από ένα μεγάλο καλλιτεχνικό εύρος, μέσα από το οποίο καλλιτέχνες διαφόρων ειδικοτήτων, ζωγράφοι – γλύπτες – αρχιτέκτονες – σχεδιαστές ενδυμάτων – βιομηχανικοί σχεδιαστές, συνεργάζονται στο όνομα της απόλυτης δημιουργίας.
Οι Νεοπλαστικιστές επιδίωξαν να εκφράσουν ένα νέο ουτοπικό ιδανικό, πνευματικής αρμονίας και τάξης. Βασικό χαρακτηριστικό του κινήματος είναι η αφαίρεση, σε βαθμό που χρησιμοποιούνται θεμελιώδεις φόρμες και σχήματα, κάθετες και οριζόντιες γραμμές, ταυτόχρονα με τη χρήση σχεδόν αποκλειστικά βασικών χρωμάτων, όπως κόκκινο, μπλε, κίτρινο, λευκό και μαύρο.
Μέσα από το κίνημα αυτό, οι καλλιτέχνες και εκφραστές του, προσπάθησαν να μεταφράσουν και να συνθέσουν σε μορφή ιδεολογίας το ζήτημα της δυναμικής διακοπής και αποσύνθεσης της ύλης, κάτι το οποίο είχαν ήδη εκφράσει οι κυβιστές ζωγράφοι λίγα χρόνια νωρίτερα. Υποστηρίζεται λοιπόν, η «καθαρή» καλλιτεχνική έκφραση που βασίστηκε στην αλληλεξάρτηση των ορθογωνίων των αρχικών χρωμάτων.
Το κίνημα του Νεοπλαστικισμού θεωρείται πως επηρεάστηκε σημαντικά από τη νεοπλατωνική φιλοσοφία του μαθηματικού M. H. J. Schoenmaekers, ο οποίος μάλιστα επινόησε και τον όρο Νεοπλαστικισμός. Το 1920 ο Πητ Μοντριάν (Piet Mondrian), ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος, δημοσίευσε το μανιφέστο της ομάδας, το οποίο διακήρυσσε μια νέα ισορροπία ανάμεσα στο ατομικό και το οικουμενικό και την απελευθέρωση της τέχνης, όχι μόνο από τους περιορισμούς που επέβαλλε η παράδοση, αλλά και από τη λατρεία του ατομικισμού.
Ήδη όμως από το 1917 (και έως το 1928), ο ζωγράφος και αρχιτέκτονας Theo van Doesburg, εξέδιδε ένα περιοδικό τέχνης με τίτλο «de Stijl», διαδίδοντας τη φιλοσοφία και τις τεχνικές των μετέπειτα Νεοπλαστικιστών.
Το 1915 ο Doesburg γνωρίζει το έργο του Mondrian, και αναγνωρίζει σε αυτό το ιδανικό στη ζωγραφική: την απόλυτη αφαίρεση της πραγματικότητας. Για ένα διάστημα εργάζονται μαζί, στα πλαίσια της ομάδας «De Stijl», με αποτέλεσμα να υπάρχουν φανερές επιδράσεις στο έργο του, από αυτό του Mondrian και αντίστροφα.
Στο μανιφέστο του για την αρχιτεκτονική, που διατύπωσε στο Παρίσι το 1924, για μια νέα δόμηση κατοικιών, υποστηρίζει ότι πρέπει να καταργήσουμε τις υπάρχουσες μορφές, τα πρότυπα του παρελθόντος, και να ξανασκεφτούμε το πρόβλημα της αρχιτεκτονικής από την αρχή. Προτείνει λοιπόν, μια αρχιτεκτονική που να είναι στοιχειώδης, λειτουργική και πρωτίστως οικονομική. Η νέα αρχιτεκτονική του Doesburg ήταν ανατρεπτική, δεν υπόκεινταν σε κανέναν βασικό τύπο. Είναι ανοιχτή, ανοίγει τους τοίχους και καταργεί τις βασικές έννοιες του μέσα και του έξω. Επιπλέον καταργεί την επανάληψη και τη συμμετρία, ενώ θεωρεί το χρώμα ως οργανικό εκφραστικό μέσο των σχέσεών της μέσα στο χρόνο και το χώρο. Αντίστοιχο ήταν και το αρχιτεκτονικό έργο του Gerrit Rietveld, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη villa Schröder στην Ουτρέχτη.
Το κίνημα του Νεοπλαστικισμού θεωρητικά έπαψε να υφίσταται περίπου το 1931, στην ουσία όμως στάθηκε ως πρωτογενές υλικό, για πολλά σύγχρονα εικαστικά κινήματα της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, και ιδιαίτερα το μεταγενέστερο κίνημα του Bauhaus.
πηγή cityculture.gr /Νεοπλαστικισμός (de Stijl)/ Παναγιώτης Καμπάνης*
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης