Ο καραγκιοζοπαίχτης Χαρίλαος Πετρόπουλος στη Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου.

O καραγκιοζοπαίχτης Χαρίλαος Πετρόπουλος θεωρείται από τους πιο γνωστούς καραγκιοζοπαίχτες της Θεσσαλονίκης την περίοδο του μεσοπολέμου. Έζησε στο διάστημα 1886-1965 και είχε καταγωγή από το Αίγιο. Δραστηριοποιήθηκε κυρίως στη Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη. Κύριος δάσκαλός του ήταν ο Μέμος Χριστοδούλου και μετέπειτα οι καραγκιοζοπαίχτες Μίμαρος και Μπέκος.

Ο Χαρίλαος Πετρόπουλος ήρθε στη Θεσσαλονίκη το 1914. Την περίοδο εκείνη υπηρετούσε φαντάρος και παράλληλα έπαιζε στο καφενείο «Σουφλί». Η σκηνή του θεάτρου του εγκαταστάθηκε περίπου το 1918 και βρισκόταν κοντά σε τμήμα του Βυζαντινού τείχους στην περιοχή της οδού Μελενίκου, πίσω από το Γ’ στρατιωτικό Νοσοκομείο, τωρινό νοσοκομείο Γεννηματά. Περιφραγμένη από πρασινάδες και μολόχες που υψώνονταν ως τα παράθυρα των γειτονικών σπιτιών, η σκηνή του καραγκιοζοπαίχτη Χαρίλαου με την όμορφη φυσική της αρχιτεκτονική αποτελούσε «σωστό μπιζουδάκι». Όπως αναφέρουν οι εφημερίδες της εποχής: «θα ήταν καύχημα όπου αλλού και αν υπήρχε».

H πιο σημαντική του εφεύρεση ήταν η αλλαγή των σκηνικών του μπερντέ χάρη στη χρήση των εναλλασσόμενων πανιών που ανεβοκατέβαιναν.

Επιγραφές από τελαρωμένα χαρτιά του μέτρου πληροφορούσαν στην είσοδο την «αξιότιμην πελατείαν» για την «θεαματική και αλησμόνητη» παράσταση! τιμή εισιτηρίου: 7,5 δραχμές. Εκεί έστηνε τα σιδερένια τραπεζάκια του και σέρβιρε αναψυκτικά της εποχής: λεμονάδες, γκαζόζες, σινάλκο και ουζάκι με μεζέ. Έστηνε πάγκους ώστε να μπορούν να παρακολουθούν μικρά παιδιά, αλλά και οι τραυματίες από το διπλανό νοσοκομείο που παρακολουθούσαν την παράσταση χωρίς εισιτήριο. Μετά τα τρία κουδουνίσματα ακουγόταν η φωνή του Καραγκιόζη: «Αβάντι μανέστρο, έξω φτώχεια, μέσα λόρδα!». Οι παραστάσεις του ξεκινούσαν την περίοδο του Πάσχα και διαρκούσαν μέχρι τις αρχές του φθινοπώρου.

Ο Χαρίλαος Πετρόπουλος επένδυε με την βαρύτονη φωνή του τους ήρωες του Καραγκιόζη, του Χατζηαβάτη, του Πασά, του Μπαρμπαγιώργου και της Βεζιροπούλας. Όταν η παράσταση χρειαζόταν περισσότερες φωνές, δεν δίσταζε να χρησιμοποιήσει τους κανταδόρους της Καμάρας.

Λέγεται πως είχε στην κατοχή του δυο χιλιάδες φιγούρες από διάφορους χαρακτήρες και σκηνικά της παράστασης. Είχε επινοήσει διάφορα κόλπα για να ζωντανεύει τις παραστάσεις του. H πιο σημαντική του εφεύρεση ήταν η αλλαγή των σκηνικών του μπερντέ χάρη στη χρήση των εναλλασσόμενων πανιών που ανεβοκατέβαιναν, μία τεχνική την οποία υιοθέτησαν και οι μετέπειτα καραγκιοζοπαίκτες.

Η μεγάλη ικανότητα και το χάρισμα του καραγκιοζοπαίκτη Χαρίλαου βοήθησε ώστε να εδραιωθεί το θέατρο του Καραγκιόζη στην πόλη της Θεσσαλονίκης από την περίοδο της απελευθέρωσής της το 1912 και έπειτα. Η μεγάλη του επιτυχία μαρτυρείται και από το σλόγκαν «Μόλλας στην Αθήνα, Χαρίλαος στη Θεσσαλονίκη», καθώς ο Μόλλας ήταν εκείνη την εποχή ο καλύτερος καραγκιοζοπαίχτης της πρωτεύουσας.

 

Στους δύσκολους καιρούς του μεσοπολέμου, ο Χαρίλαος, εκτός από καραγκιοζοπαίκτης, ασκούσε πρωτίστως το επάγγελμα του ράφτη. Ο Κώστας Τομανάς στο βιβλίο του «Δρόμοι και γειτονιές της Θεσσαλονίκης (μέχρι το 1944)» του 1997 αναφέρει πως ο Χαρίλαος ήταν καλλιτέχνης και στη ραπτική και στον καραγκιόζη. Έραβε για λίγους εκλεκτούς πελάτες μαζί με την γυναίκα του, η οποία ήταν επίσης μοδίστρα.

Ο Χαρίλαος έγραφε μόνος του τις υποθέσεις των παραστάσεών του.

Κατηφόριζε καθημερινά ο Χαρίλαος, μ’ ένα τεφτεράκι στο χέρι, στα στέκια των σιναφιών και τις πιάτσες, στο Καπάνι, στο Μοδιάνο, στο Μπεζεστένι, σε ταβέρνες, μαγέρικα και καφενέδες κι έπιανε τα μηνύματα των καιρών, τα ζόρια του κοσμάκη, τη φωνή και την ανάγκη της εργατιάς.

Κατέγραφε τα κοινωνικό-ιστορικά γεγονότα της πόλης την περίοδο του μεσοπολέμου με τις εναλλασσόμενες κυβερνήσεις. Τον διχασμό μεταξύ βενιζελικών και αντιβενιζελικών, τις εκλογές, την εγκατάσταση των προσφύγων μετά την ελληνοτουρκική ανταλλαγή. Επίσης γεγονότα όπως το γυναικείο κίνημα, το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, οι επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις. Το έργο των καραγκιόζοπαίκτων την εποχή εκείνη ήταν αρκετά δύσκολο, καθώς ασκούνταν έντονη λογοκρισία. Σε δημοσιεύσεις της εφημερίδας «Μακεδονία» της 13.5.1926 και 14.5.1926 διαβάζουμε:
Η μόνη φωνή διαμαρτυρίας που ακούεται κάθε βράδυ δια την κατάστασιν. Ο άφθαστος εις λογοπαίγνια Καραγκιόζης του Χαρίλαου.

Τίτλοι των έργων του αποτελούν οι: «Δηµοτικαί Εκλογαί» 1929, «Ο Καραγκιόζης Επίστρατος» 1929, «Ο Καραγκιόζης Σουλτάνος» 1929, «Το Συλλαλητήριον των Γυναικών»1929, « Η ανάσταση του Καραγκιόζη» 1928 «Αι βουλευτικαί εκλογαί» 1928. «Ο αποσπασματάρχης» 1928, «Μέγας σουλτάνος» 1928, «Αντίοχος ο μακεδών» 1928, «Το στρατοδικείον» 1927, « ο Καραγκιόζης δικτάτωρ» 1927, « ο δον Ηλίας κολοκύθας» 1927, «Τοκογλύφον» 1927, «Ο παλαιοπώλης και τα συνοικέσια» 1926.
Η «μάντρα του Χαρίλαου» σιώπησε περίπου το 1931. Απ’ ό,τι διαβάζουμε στον τύπο της εποχής, το 1932 ο Χαρίλαος έδινε παραστάσεις στο καφενείο «Παπάφη». Άφησε την Θεσσαλονίκη και μετακόμισε μόνιμα στην Αθήνα περίπου το 1941, την εποχή του ελληνοϊταλικού πολέμου στην Αλβανία. Λέγεται πως, όταν εγκατέλειψε το σπίτι του, η σπιτονοικοκυρά του ράντισε με πετρέλαιο και έκαψε στην αυλή του σπιτιού του όλες τις φιγούρες που άφησε πίσω του ο καραγκιοζοπαίχτης, γιατί είχαν γεμίσει κοριούς.

Η φιγούρα του εβραίου

Κατά τον Κώστα Τομανά, η φιγούρα του εβραίου εισήχθηκε στο θέατρο σκιών του καραγκιόζη από τον καραγκιοζοπαίκτη Χαρίλαο. Οι πληροφορίες όμως που έχουμε από το Σπαθάρειο μουσείο θεάτρου σκιών θέλουν πρώτο τον καραγκιοζοπαίκτη Γιάννη Πρεβεζάνο να εισάγει στο θέατρο σκιών τον Εβραίο ονόματι Σόλωνα και τα τραγούδια του.
Σε κάθε περίπτωση, η φιγούρα του Σόλωνα αφορά την φυσιογνωμία ενός θεσσαλονικιού εβραίου. Παρουσιάζεται ως έμπορος της πόλης. Πιθανόν σεφαραδίτικης καταγωγής, απ’ ότι μπορούμε να συμπεράνουμε από την φορεσιά του και από τις λίγες ισπανικές λέξεις που χρησιμοποιεί στο λεξιλόγιό του. Ο Σόλωνας παρουσιάζεται ως σπιτονοικοκύρης του Καραγκιόζη που ζητά επίμονα την καταβολή του ενοικίου. Ο Καραγκιόζης απ την άλλη, ως γνωστός πανούργος, του υπόσχεται την πληρωμή μόνο ημέρα Σάββατο.

Η προσφορά του Καραγκιόζη

Οι παραστάσεις του Καραγκιόζη αποτελούν σημαντικό αντικείμενο λαογραφικής έρευνας. Μέσα από τις φιγούρες του βλέπουμε τους βασικούς χαρακτήρες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Παράλληλα πρόσφερε ψυχαγωγία, λαϊκή ενότητα, κοινωνική αφύπνιση και αισθητική παιδεία στους δύσκολους καιρούς του μεσοπολέμου.

Δυστυχώς ο αριθμός των έργων που έχουν καταγραφεί δεν είναι μεγάλος, καθώς πρόκειται για προφορική κυρίως τέχνη και οι καραγκιοζοπαίχτες δεν μεριμνούσαν στο να καταγράφουν τα έργα τους.

Η φιγούρα του καραγκιοζοπαίχτη Χαρίλαου, που πρόσφερε «γέλιο και δροσιά» με το όμορφο θεατράκι του στη περιοχή του συντριβανίου έχει ξεθωριάσει στο πέρασμα των χρόνων. Δυστυχώς δεν έχει διασωθεί κάποιο κείμενο των παραστάσεων του.

Θα ήταν ενδιαφέρον υλικό μελέτης για το πώς καταγράφονταν οι καθημερινές ιστορίες της πόλης μέσα από τα έργα του. Παρ’ όλα αυτά οι παραστάσεις του συνέβαλαν σημαντικά, ώστε να γνωρίσει και να αγαπήσει ο κόσμος της Θεσσαλονίκης τον Καραγκιόζη, που πάντα θα μας εμπνέει με τον ασυμβίβαστο χαρακτήρα του και θα μας διασκεδάζει με το αιώνιο κέφι του.

cityculture.gr/ γράφει η Μαργαρίτα Πατσίκα

Πηγές:
– Τομανάς Κώστας (1997) «Δρόμοι και γειτονιές της Θεσσαλονίκης (μέχρι το 1944)» Αθήνα, Νησίδες
– Μαθιουδάκη Αρετή «Θέατρο σκιών και πολιτική μεταβολή στην Αθήνα του Μεσοπολέµου»
http://www.eens.org/EENS_congresses/2014/mathioudaki_areti.pdf
– «Εκεί που ο λαός γελάει με την καρδιά του- τι θησαυρός είναι ο καραγκιόζης» Εφημερίδα Μακεδονία , τεύχος : 12/8/1928, σελίδα 3
– «Ο Καραγκιόζης. Το θέατρο σκιών στην Ελλάδα» http://monsieurcocosse.blogspot.gr/2017/10/blog-post_8.html
– Αγραφιώτης Αθ. Θ. «Ο Χαρίλαος Πετρόπουλος στην Θεσσαλονίκη» Μάρτιος 2009, http://www.karagkiozis.com/MARTIOS_09.pdf
– «4ο Φεστιβάλ Καραγκιόζη Νέας Ιωνίας. Τιμώμενος ο Χαρίλαος Πετρόπουλος» 2009,http://www.karagkiozis.com/91_IOYNIOS_2015.pdf
– «Χαρίλαος Πετρόπουλος»
http://www.karagkiozis.com/bio_petropoulos.htm