Ο Πύργος του Λονδίνου και ο μύθος με τα έξι κοράκια φύλακες

Written by

Παναγιώτης Καμπάνης, Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Στις όχθες του ποταμού Τάμεση, στο ανατολικό Λονδίνο, δεσπόζει ένα από τα πιο φημισμένα μνημεία στον κόσμο, ο Πύργος του Λονδίνου. Επί σχεδόν χίλια χρόνια, αυτό το μεγάλο φρούριο, παλάτι και φυλακή έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ταραχώδη ιστορία της Αγγλίας. Από τις πύλες του πέρασαν βασιλιάδες, βασίλισσες, αυλικοί, κληρικοί, πολιτικοί και δικαστές. Μερικοί από αυτούς βγήκαν θριαμβευτές, ενώ άλλους δεν τους ξαναείδε ποτέ κανείς ζωντανούς. Γιατί χτίστηκε ο Πύργος και ποια ανθρώπινα δράματα που εκτυλίχθηκαν εντός των τειχών του διαμόρφωσαν την πορεία της ιστορίας της Αγγλίας;

Όταν ο Δούκας Γουλιέλμος της Νορμανδίας εισέβαλε στην Αγγλία το 1066, κατασκεύασε μια σειρά από κάστρα για να εκφοβίσει τους εχθρικούς Αγγλοσάξονες. Το πιο επιβλητικό κτίριο ανεγέρθηκε στην πόλη του Λονδίνου. Το ξύλινο οχυρό που οικοδομήθηκε αρχικά στη νοτιοανατολική γωνία των παλιών ρωμαϊκών τειχών αντικαταστάθηκε σύντομα από ένα τεράστιο πέτρινο οικοδόμημα, το Μεγάλο Πύργο. Σχεδόν τετράγωνος, με διαστάσεις 32×36 μέτρα και ένα επιβλητικό ύψος 27 μέτρων, προκαλούσε φόβο στους ντόπιους κατοίκους. Όταν ένας μεταγενέστερος βασιλιάς τον άσπρισε με ασβέστη, έγινε γνωστός ως ο Λευκός Πύργος.

Οι βασιλιάδες που ακολούθησαν πρόσθεσαν πύργους διαφόρων μεγεθών, δύο μεγάλα περιτειχίσματα και μια βαθιά τάφρο, κάνοντας το συγκρότημα ένα από τα πιο απόρθητα φρούρια στην Ευρώπη. Μάλιστα, μερικές φορές κάποιοι μονάρχες χρειάστηκε να καταφύγουν εντός των τειχών του για να γλιτώσουν από τους εξεγερμένους υπηκόους τους. Σε καιρούς εμφύλιων πολέμων, η νικηφόρα πλευρά αποκτούσε τον έλεγχο του Πύργου, ο οποίος θεωρούνταν σύμβολο ισχύος και εξουσίας. Σε πιο ειρηνικές εποχές, ο Πύργος ήταν το σημείο εκκίνησης των εντυπωσιακών πομπών την ημέρα της στέψης. Όταν χρησίμευε ως τόπος διαμονής, ο βασιλιάς και η ακολουθία του ζούσαν σε ανακτορικά διαμερίσματα με υπέροχο διάκοσμο, όπου ψυχαγωγούσαν τους φίλους τους παραθέτοντας πλούσια συμπόσια.

Ο Πύργος του Λονδίνου

Ο Πύργος του Λονδίνου

Στο κέντρο δεσπόζει ο Λευκός Πύργος

Στο κέντρο δεσπόζει ο Λευκός Πύργος

 

          Από το 1100 ο Πύργος άλλαξε χρήση και έγινε η πρώτη κρατική φυλακή, η οποία προοριζόταν για ανθρώπους που κατείχαν ανώτερες θέσεις και κύρος. Ανάμεσα στους διακεκριμένους κρατουμένους του ήταν οι ηττημένοι βασιλιάδες της Σκωτίας και της Γαλλίας, καθώς και μέλη της αριστοκρατίας και κληρικοί, οι οποίοι είχαν περιέλθει σε δυσμένεια ή είχαν γίνει προδότες. Σε μερικές περιπτώσεις, έλαβαν χώρα εκεί εκτελέσεις, ακόμη και δολοφονίες. Ο Ερρίκος ΣΤ΄ θανατώθηκε στον Πύργο, και το ίδιο συνέβη με τον 12χρονο Εδουάρδο Ε΄ και το νεότερο αδελφό του.

Η φήμη του Πύργου ως τόπου βάναυσης μεταχείρισης των φυλακισμένων άρχισε ουσιαστικά την εποχή της Μεταρρύθμισης. Ο Ερρίκος Η΄, επιθυμώντας διακαώς έναν άρρενα κληρονόμο, αποσχίστηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και άρχισε να εκτελεί ανθρώπους που αρνούνταν να τον αναγνωρίσουν ως κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας. Η δεύτερη σύζυγος του Ερρίκου, η Άννα Μπόλεϊν, δεν μπόρεσε να του χαρίσει γιο και αποκεφαλίστηκε στον Πύργο για υποτιθέμενη προδοσία και μοιχεία, μαζί με τον αδελφό της και τέσσερις άλλους. Η Αικατερίνη Χάουαρντ, η πέμπτη από τις συζύγους του Ερρίκου, είχε την ίδια κατάληξη. Επιπλέον, πολλοί ευγενείς βασιλικής καταγωγής, οι οποίοι αποτελούσαν επομένως απειλή για το θρόνο, φυλακίστηκαν στον Πύργο και πέθαναν στο ικρίωμα.

Όταν ο νεαρός γιος του Ερρίκου, ο Προτεστάντης Εδουάρδος ΣΤ΄, έγινε βασιλιάς, συνέχισε τις βάρβαρες εκτελέσεις. Πέθανε μέσα σε έξι χρόνια και τον διαδέχθηκε η κόρη του Ερρίκου Μαρία, ένθερμη οπαδός του Ρωμαιοκαθολικισμού. Μη χάνοντας καιρό, αποκεφάλισε τη 16χρονη Λαίδη Τζέιν Γκρέι και το νεαρό σύζυγό της, πιόνια στον αγώνα για εξουσία. Τώρα είχε έρθει ο καιρός για να πεθάνουν οι Προτεστάντες εχθροί. Η ετεροθαλής αδελφή της Μαρίας, η Ελισάβετ, πέρασε πολλές αγωνιώδεις εβδομάδες στον Πύργο προτού ελευθερωθεί, αλλά όταν έγινε η ίδια βασίλισσα, φυλάκισε και εκτέλεσε όσους αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν την Καθολική πίστη τους ή εναντιώθηκαν στη διακυβέρνησή της.

Μολονότι χιλιάδες άνθρωποι φυλακίστηκαν στον Πύργο, μόνο πέντε γυναίκες και δύο άντρες αποκεφαλίστηκαν εντός των ορίων του, αποφεύγοντας το όνειδος της δημόσιας εκτέλεσης. Τρεις από τις γυναίκες ήταν βασίλισσες, η Άννα Μπόλεϊν, η Αικατερίνη Χάουαρντ και, έπειτα από εννιά μόλις μέρες διακυβέρνησης, η Τζέιν Γκρέι. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες εκτελέσεις, συνήθως αποκεφαλισμοί, λάβαιναν χώρα στον κοντινό Λόφο του Πύργου και τις παρακολουθούσαν τεράστια, απειθάρχητα πλήθη. Το κομμένο κεφάλι το κάρφωναν σε πάσσαλο και το εξέθεταν στη Γέφυρα του Λονδίνου ως προειδοποίηση στους υπόλοιπους, ενώ το ακέφαλο σώμα το επέστρεφαν στον Πύργο για να ταφεί κάτω από το δάπεδο ενός παρεκκλησιού. Συνολικά, ενταφιάστηκαν εκεί πάνω από 1.500 πτώματα.

Για ένα σύντομο διάστημα το 17ο αιώνα, η Αγγλία και ο Πύργος περιήλθαν στον έλεγχο του Όλιβερ Κρόμγουελ και των Κοινοβουλευτικών, ενώ όταν ο Κάρολος Β΄ αποκαταστάθηκε στο θρόνο, στέλνονταν λιγότεροι φυλακισμένοι στον Πύργο. Το 1747 έλαβε χώρα ο τελευταίος αποκεφαλισμός στο Λόφο του Πύργου, αλλά ο Πύργος δεν είχε πάψει εντελώς να παίζει το ρόλο κρατικής φυλακής.

Επί 500 και πλέον χρόνια, ένα μεγάλο τμήμα του Βασιλικού Νομισματοκοπείου λειτουργούσε στον Πύργο. Μια από τις πιο παραγωγικές εποχές του ήταν στη διάρκεια της βασιλείας του Ερρίκου Η΄, όταν παρήγε νομίσματα από το ασήμι που είχε κατασχεθεί από τα προσφάτως διαλυμένα μοναστήρια. Στον Πύργο φυλάσσονταν επίσης σημαντικά κρατικά και νομικά αρχεία και εκεί κατασκευαζόταν και αποθηκευόταν ο στρατιωτικός εξοπλισμός του βασιλιά και του στρατού του.

Τους τελευταίους δυο αιώνες ο Πύργος λειτουργεί ως χώρος φύλαξης (σήμερα Μουσείο), του περίφημου Θησαυρού του Στέμματος. Ανάμεσά του βρίσκεται και το μεγαλύτερο στον κόσμο κατεργασμένο διαμάντι απαράμιλλης ποιότητας, ο Κούλιναν Ι, που μετά την επεξεργασία του κόσμησε το στέμμα, την αυτοκρατορική σφαίρα και το σκήπτρο που χρησιμοποιεί ακόμη και σήμερα η βασίλισσα Ελισάβετ.

 Το διαμάντι Κούλιναν

Το διαμάντι Κούλιναν

Ο Θησαυρός του Στέμματος

Ο Θησαυρός του Στέμματος

Από τότε που άρχισε να λειτουργεί ο Πύργος, φρουροί επιτηρούσαν τους φυλακισμένους και τα κτίρια. Εντούτοις, οι ειδικά επιλεγμένοι φρουροί του Πύργου πρωτοεμφανίστηκαν το έτος 1485. Σήμερα οι φρουροί εξακολουθούν να φυλάνε τον Πύργο αλλά είναι επίσης καλά πληροφορημένοι ξεναγοί για τους πολλούς επισκέπτες. Στις επίσημες τελετές, φορούν τη μεγαλοπρεπή στολή τους της εποχής των Τιδόρ, με το χρυσοκόκκινο αμπέχονο και το ψηλό άσπρο κολάρο με τους φραμπαλάδες στο πάνω μέρος του, αλλά για τα καθημερινά τους καθήκοντα ντύνονται με βικτωριανές στολές μπλε και κόκκινου χρώματος. Οι φρουροί είναι κοινώς γνωστοί ως μπιφίτερς (βουφάγοι), ένα παρωνύμιο που άρχισε πιθανότατα να χρησιμοποιείται ειρωνικά σε καιρούς πείνας. Μολονότι οι κάτοικοι του Λονδίνου δεν είχαν τροφή, οι φρουροί λάβαιναν αδιαλείπτως τη μερίδα τους από βοδινό προκειμένου να διασφαλιστεί η πιστότητά τους στο στέμμα.

 f1f2

           Οι πραγματικοί όμως φρουροί του Πύργου σύμφωνα με μια δεισιδαιμονική παράδοση αποτελούν έξι κοράκια, τα οποία αν φύγουν ποτέ από τον Πύργο, θα συμβεί μεγάλη συμφορά στην Αγγλία. Για το λόγο αυτό ψαλιδίζονται τα φτερά τους για να μην μπορούν να πετάξουν μακριά.

korakia

 

 

Τα πουλιά και γενικά τα φτερωτά όντα, ξεκινώντας από την αρχαιότητα είχαν μια ιδιαίτερη σχέση με τις λειτουργίες του ασυνείδητου και την σχέση του ανθρώπου με το θείο. Στη μυθολογία σχεδόν όλων των λαών, τα πουλιά ενσάρκωναν την πάλη του Καλού με το Κακό, παίζοντας τον ρόλο του τιμωρού για τους ανίερους και του σωτήρα για τους ενάρετους. Ο ρόλος τους αυτός λοιπόν, ήταν ιδανικός, για να τους προσδώσει την ταυτότητα ασυνείδητου συμβόλου δια μέσου των αιώνων.

oloi

Ιδιαίτερα το κοράκι, για τους αρχαίους Έλληνες, αποτελούσε τον αχώριστο σύντροφο του θεού Απόλλωνα. Έχοντας το χάρισμα της μαντείας, τον προειδοποιούσε για όλα όσα συνέβαιναν ή θα συνέβαιναν στον κόσμο των ανθρώπων και των θεών. Επίσης, τον προστάτευε από κάθε εχθρό.

Ο Ορφέας, ο ιδρυτής της πρώτης μονοθεϊστικής θρησκείας στον κόσμο, από όλα τα ζώα τα οποία εξουσίαζε και ήλεγχε τη συμπεριφορά τους παίζοντας τη μαγική του λύρα, το κοράκι ήταν το αγαπημένο του, καθώς αποτελούσε τον αγγελιαφόρο του. Ο ιρανικός θεός Μίθρας, η θρησκεία του οποίου απείλησε πολλές φορές το Χριστιανισμό, είχε και αυτός ως προστάτη ένα κοράκι. Στους επτά βαθμούς μύησης στη θρησκευτική του τελετουργία, που είχαν καθορισθεί με βάση τους επτά πλανήτες και αντιστοιχούσαν στις επτά πλανητικές σφαίρες τις οποίες η ψυχή ήταν υποχρεωμένη να διασχίσει για να φθάσει στην κατοικία των μακάρων, το κοράκι βρισκόταν στο νούμερο ένα.

Στην Παλαιά Διαθήκη το κοράκι ήταν το πρώτο πουλί που έστειλε ο Νώε όταν ο κατακλυσμός είχε σταματήσει. Το κοράκι βρήκε πτώματα και δε γύρισε. Μετά έστειλε ένα περιστέρι και το περιστέρι γύρισε με ένα κλαδάκι ελιάς, πράγμα που σήμαινε ότι τα νερά υποχώρησαν. Στη χριστιανική τέχνη, κυρίως στις απεικονίσεις των δυο ερημιτών αγίων Αντωνίου και Παύλου, καθώς και του Προφήτη Ηλία, συνήθως εικονίζεται ένα κοράκι το οποίο τους φέρνει καθημερινά τροφή.

Στην αγλλοσαξωνική μυθολογία ο θεός Γουόντεν κουβαλούσε από ένα κοράκι στον κάθε του ώμο. Το ένα αντιπροσώπευε το μυαλό και το άλλο τη μνήμη.

Ο βασιλιάς Κάρολος II

Ο βασιλιάς Κάρολος II

Η παράδοση θέλει τον βασιλιά Κάρολο II, που κυβέρνησε τον 17ο αιώνα, να είναι εκείνος, που ενθυμούμενος ένα πανάρχαιο μύθο, διέταξε ότι θα έπρεπε το λιγότερο ένας αριθμός κορακιών να κρατείται στον Πύργο πάντα, ώστε να αποφευχθεί η καταστροφή. Η ανεπιβεβαίωτη ιστορία της συμμετοχής του προκλήθηκε από μια αίτηση του Ιωάννη Φλάμστεντ (1646-1719), του «αστρονομικού παρατηρητή». Το βασιλικό παρατηρητήριο στεγαζόταν στο βορειοδυτικό πυργίσκο του Λευκού Πύργου και ο Ιωάννης Φλάμστεντ παραπονέθηκε στο βασιλιά ότι τα κοράκια εμπλέκονταν στις παρατηρήσεις του. Ο βασιλιάς διέταξε την εξόντωσή τους, αλλά όταν ενημερώθηκε πως αν τα κοράκια έφευγαν από τον Πύργο του Λονδίνου θα έπεφτε ο Λευκός Πύργος και μεγάλη καταστροφή θα έπληττε την Αγγλία, διέταξε ότι τουλάχιστον έξι κοράκια θα πρέπει να συντηρούνται στον Πύργο ανά πάσα στιγμή και το παρατηρητήριο να μεταφερθεί στην περιοχή του Γκρίνουιτς.

Τα κοράκια στον Πύργο του Λονδίνου έχουν ένα σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Αγγλίας. Ο θρύλος των κορακιών του Πύργου είναι τόσο σημαντικός για τους ανθρώπους της Αγγλίας, που συντηρούνται με έξοδα της Βρετανικής κυβέρνησης. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο αριθμός των κορακιών που φυλάσσονταν στον Πύργο (τα επίσημα έξι και οι αντικαταστάτες τους) μειώθηκε δραματικά, κάτι που έκανε τον πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ, να διατάξει να μεταφερθούν περισσότερα κοράκια. Τα κοράκια στρατολογήθηκαν ως στρατιώτες του Βασιλείου και εκδόθηκαν κάρτες των υποχρεώσεών τους με τον ίδιο τρόπο όπως εκδίδονταν και για τους στρατιωτικούς και τους αστυνομικούς. Η ανάρμοστη συμπεριφορά τους, επέβαλε διάφορες ποινές με χειρότερη εκείνη της οριστικής αποπομπής από τον Πύργο. Για παράδειγμα, το 1975, με πρωθυπουργική απόφαση, το κοράκι με το όνομα Γεώργιος έχασε τα προνόμιά του και εξορίστηκε στην Ουαλία, ενώ το 1996, δύο κοράκια έπεσαν σε δυσμένεια και απολύθηκαν από τον Πύργο για «ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στους επισκέπτες του Πύργου». Το 2006 κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας εξάπλωσης του ιού H5N1 ( «γρίπη των πτηνών»), τα κοράκια τοποθετήθηκαν στο εσωτερικό του Πύργου και ζούσαν σε ειδικά προσαρμοσμένα κλουβιά.

Κάθε κοράκι φέρει μια διαφορετικού χρώματος κορδέλα στο ένα πόδι, για να κάνει ευκολότερη την αναγνώριση του. Κίτρινη κορδέλα φορά το θηλυκό με το όνομα Larry, λευκή ο Hardey, σκούρο μπλε ο Cedric, γαλάζια ο Gwylum, σκούρο πράσινο η Munin, κόκκινη η Hugine, πορτοκαλί ο Odin και ανοιχτό πράσινο ο Thor.

Η διατροφή τους στηρίζεται σε ειδικό διαιτολόγιο από τη Βασιλική Ορνιθολογική Ακαδημία. Περιλαμβάνει φρέσκα φρούτα, τυριά και νωπό κρέας, καθώς και βιταμίνες και άλλα συμπληρώματα, όπως  κάψουλες μουρουνέλαιου. Κάθε δεύτερη μέρα τους χορηγούν ένα βραστό αυγό και ένα ψιλοκομμένο μήλο ή  σταφύλι. Ιδιαίτερη αδυναμία έχουν στα τυριά και το τηγανητό ψωμί!

Κάθε κοινωνία, από την πιο πρωτόγονη έως την πιο ανεπτυγμένη, χρειάζεται την δημιουργία των δικών της φανταστικών ιστοριών, οι οποίες βρίθουν από περιπέτειες, συμβολισμούς και ηθικά διδάγματα. Οι εικόνες στους μύθους είναι παρόμοιες με τις εικόνες στα όνειρα, σύμφωνα με τον Φρόιντ. Για τον Γιούνγκ οι μύθοι ήταν μέρος και απόδειξη αυτού που αποκαλούσε «συλλογικό ασυνείδητο». Με τον όρο αυτό αναφερόταν στις αρχέτυπες ιδέες που έχουν αποτυπωθεί από γενιά σε γενιά και τις οποίες κουβαλάμε όλοι μέσα μας, ανεξάρτητα από την κοινωνία στην οποία ερχόμαστε. Ιδέες όπως η τροφοδότης μητέρα-φύση, ο κύκλος της ζωής, το σκοτεινό και μαύρο άγνωστο ή το νερό ως έκφραση αναγέννησης, είναι μονάχα μερικές από τις αρχέτυπες ιδέες που υπάρχουν στις ιστορίες όλων των πολιτισμών. Οι μύθοι εξελίσσονται στον χώρο και τον χρόνο που είμαστε όλοι ίδιοι. Είναι στο κάποτε, στο παντού και στο τώρα. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τους μύθους, πρέπει να εισχωρήσουμε σε έναν άλλο κόσμο, χώρο, χρόνο και πραγματικότητα. Στους μύθους «η ψυχή διηγείται την ιστορία της».