Παρακολουθήσαμε στο Vis Motrix Performance Studio την άκρως εντυπωσιακή παράσταση «Επιστροφή στο Σπίτι» και θελήσαμε να πάρουμε μερικές εκ των έσω πληροφορίες από τον δημιουργό και εμπνευστή της τον χαρισματικό σκηνοθέτη Πασχάλη Αραμπατζή. Ο Πασχάλης Αραμπατζής είχε την ευγένεια να απαντήσει στις ερωτήσεις της Μαρίας Δαμάσκου του cityculture.gr
– Τι σας ώθησε να επιλέξετε αυτά τα δύο μονόπρακτα; Ποια δική σας ανάγκη έκφρασης αγγίζει το έργο του Ρουμάνου συγγραφέα και κατά πόσο ενήργησε (αν συνέβη αυτό) λυτρωτικά για εσάς;
Ο Ματέι Βίσνιεκ είναι ένας κοινωνικοπολιτικός συγγραφέας και τα έργα του μιλούν στο κοινό και πυροδοτούν τη σκέψη του. Μπορεί κάποιος που θα διαβάσει κάποιο από τα έργα του να παραξενευτεί με τη γραφή του, αλλά σίγουρα δεν θα τον αφήσει αδιάφορο. Τα δύο μονόπρακτα με τα οποία επέλεξα να ασχοληθώ αναφέρονται στον παραλογισμό του πολέμου και στο πώς μπορεί μια ολόκληρη κοινωνία να χειραγωγηθεί στο όνομα των «Μεγάλων Ιδεών» -θέματα που μας απασχολούν επειδή ο πόλεμος και η χειραγώγηση επικρατούν στην εποχή μας και πολύ φοβάμαι ότι θα συνεχίσουν να επικρατούν για πολλά χρόνια ακόμα. Όταν λοιπόν βλέπεις τα πάντα τριγύρω σου να καταρρέουν και εσύ αισθάνεσαι ανήμπορος να κάνεις κάτι, τι καλύτερο από το αναμετρηθείς με τον ίδιο σου τον εαυτό μέσα από τη δουλειά σου. Η ανθρώπινη φύση έχει την τάση να ξεχνάει πολύ γρήγορα, αλλά έχουμε την υποχρέωση να θυμόμαστε το παρελθόν για να γινόμαστε ακόμη καλύτεροι στο μέλλον. Και αυτός ήταν και ο λόγος που αποφάσισα να ανεβάσω αυτή την παράσταση. Η λύτρωση για μένα ήρθε από την πρεμιέρα της παράστασης και μετά μέσα από τους θεατές, γιατί πέρα από το πόσο διασκεδάζει ο κόσμος που την βλέπει λόγω του τρόπου απόδοσης του έργου πάνω στη σκηνή, βλέπεις στο κοινό ανθρώπους που έχουν προβληματιστεί πραγματικά με αυτό που είδαν και άκουσαν.
– Ο λόγος του συγγραφέα είναι βαθιά πολιτικός. Πιστεύετε ότι η σημερινή ελληνική κοινωνία της κρίσης που ιδέες έχουν ισοπεδωθεί, είναι ανοιχτή στο να δεχτεί πολιτικά μηνύματα; Πόσο επίκαιρο για τη χώρα μας θεωρείτε ότι είναι το έργο;
Αυτή την απορία δυστυχώς την έχω και εγώ. Το έργο, ναι, θεωρώ ότι είναι επίκαιρο λόγω αυτών που βλέπουμε καθημερινά να συμβαίνουν και δυστυχώς θα συνεχίσει να είναι. Αλλά, όταν ο κόσμος αντιμετωπίζει τα κακώς κείμενα της χώρας του με τόση κυνικότητα και ψυχρότητα, σου δημιουργείται αναπόφευκτα η παραπάνω απορία. Ζούμε σε μια χώρα που έχει πληγεί πολλές φορές από τον πόλεμο στο παρελθόν. Και πόσοι από τους παππούδες μας δεν έχουν ζήσει την προσφυγιά στο πετσί τους! Παρ’ όλα αυτά, όταν ξεκίνησε η νέα σχολική χρονιά και κάποια από τα προσφυγόπουλα που έχουν πληγεί από τον πόλεμο στη Συρία μπήκαν ως μαθητές στα ελληνικά σχολεία, από την πρώτη μέρα υπήρχαν άνθρωποι έξω από τα σχολικά κτίρια για να εμποδίσουν τα προσφυγόπουλα να φοιτήσουν εκεί ισχυριζόμενοι πως θα κάνουν κακό στα δικά τους παιδιά. Λες και τα παιδιά των άλλων χωρών δεν είναι άνθρωποι. Λες και τα παιδιά των άλλων χωρών δεν έχουν τις ίδιες ανάγκες με τα δικά μας παιδιά. Αλλά πόσο εύκολα ξεχνάμε ότι και η χώρα μας έχει υπάρξει θύμα της βιαιότητας πολλών πολέμων και πόσο εύκολα παραβλέπουμε το ότι μπορεί να υπάρξει ξανά θύμα του πολέμου στο μέλλον. Και σίγουρα σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα θέλαμε οι άλλες χώρες να αντιμετωπίσουν τα παιδιά μας με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζουμε εμείς τα παιδιά από άλλες χώρες. Αλλά ευτυχώς υπάρχουν και άνθρωποι ευαισθητοποιημένοι, άνθρωποι που έχουν ακόμα μέσα τους ανθρωπιά. Και αυτοί είναι ανοιχτοί στο να δεχτούν τα πολιτικά μηνύματα ενός έργου και να τα μεταδώσουν και στους άλλους με οποιοδήποτε κόστος.
– Αν θα θέλατε να συνοψίσετε σε μία φράση τον κεντρικό άξονα της παράστασης, ποια θα ήταν αυτή;
«Ο παραλογισμός του πολέμου». Αυτή θεωρώ ότι είναι η φράση που συνοψίζει τον κεντρικό άξονα της παράστασης.
– Τι είναι αυτό που ωθεί τους ανθρώπους στην αδράνεια απέναντι σε ολοκληρωτισμούς και την πλύση εγκεφάλου που δεχόμαστε καθημερινά;
Ο φόβος. Όταν φοβόμαστε γινόμαστε όλο και πιο ευάλωτοι. Σταματάμε να αντιδρούμε, να αγωνιζόμαστε, να διεκδικούμε και όταν τα πράγματα αρχίζουν και γίνονται χειρότερα απλώς αποδεχόμαστε την κατάσταση για να μην χάσουμε έστω και αυτό που μας έχει απομείνει. Τότε είναι που η πλύση εγκεφάλου και η χειραγώγηση βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και τρυπώνουν στις ζωές μας χωρίς καν να το καταλάβουμε.
– Εντυπωσιαστήκαμε από τους ηθοποιούς και την ακρίβεια που είχαν ενδύοντας και απεκδύοντας τους ρόλους-τύπους μέσα στους καταιγιστικούς ρυθμούς της παράστασης. Η μουσική ποικιλότητα που επιλέξατε έπαιζε σημαντικό ρόλο. Τι σας ώθησε να διαλέξετε τόσα διαφορετικά είδη μουσικής για την επένδυση της παράστασης;
Η ανάγκη προέκυψε από το ίδιο το έργο. Είναι ένα έργο που σου δημιουργεί ποίκιλα συναισθήματα όταν το διαβάζεις και το ίδιο ποικιλόμορφο έπρεπε να είναι και το αποτέλεσμα πάνω στη σκηνή. Η επιλογή των μουσικών συνθέσεων δεν έγινε καθόλου τυχαία. Προέκυψε μετά από πολλές ώρες συζητήσεων και δουλειάς με τον Joey Δίανο, που υπογράφει και τη μουσική της παράστασης. Κύριος στόχος μας ήταν κάθε μουσική και τραγούδι που ακούγεται στην παράσταση να εξυπηρετεί θεατρικά την κάθε σκηνή και να συμπληρώνει το λόγο και την κίνηση, χωρίς να αποδυναμώνει το έργο και τα νοήματά του, τα οποία πρέπει να περνάνε με σαφήνεια στο θεατή.
– Η κινησιολογική προσέγγιση του έργου ήταν εξαρχής μέσα στους στόχους σας; Διότι, παρακολουθώντας κανείς την παράσταση, αντικρύζει ευχάριστα ένα σύνολο εκφραστικότητας σχεδόν χορευτών. Η επιλογή των ηθοποιών έγινε και σύμφωνα με αυτό το κριτήριο της κινητικής τους εκφραστικότητας;
Η χρήση της κίνησης ήταν η πρώτη απόφαση που πήρα για το έργο. Θεωρώ ότι αν δεν υπήρχε η κίνηση θα προέκυπτε απλώς μια στεγνή απόδοση των κειμένων του Βίσνιεκ και, παρόλο που από μόνα τους τα κείμενα αυτά είναι τόσο δυνατά, από σκηνοθετικής άποψης μια τέτοια παράσταση δεν θα είχε κανένα απολύτως ενδιαφέρον. Η απόφαση όμως δεν πάρθηκε αυθαίρετα. Ο ίδιος ο συγγραφέας μέσα από τις σκηνοθετικές του οδηγίες σε ωθεί στο να χρησιμοποιήσεις την κίνηση και τη μουσική ως μέσα έκφρασης. Και φυσικά αυτό ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες που καθόρισαν την επιλογή των ηθοποιών. Αλλά δεν ήταν ο μόνος. Έπρεπε να έχεις πέντε ηθοποιούς που να μπορείς να τους εμπιστευτείς από την πρώτη στιγμή, να γνωρίζεις ότι θα μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις «τρελές» απαιτήσεις τόσο τις δικές σου όσων και των υπόλοιπων συνεργατών.
– Πόσες πρόβες χρειάστηκαν για να φτάσετε σε αυτό το επίπεδο;
Η προσωπική μου δουλειά πάνω στο έργο ξεκίνησε τον Φεβρουάριο. Έπρεπε να το κατανοήσω πρώτα εγώ ο ίδιος για να μπορέσω να έχω μια καθαρή οπτική πάνω στο τι θέλω να πω μέσα από αυτό και να το μοιραστώ στη συνέχεια με τους ηθοποιούς. Μέσα σε αυτό το διάστημα είχα καθημερινές συναντήσεις και με τους υπόλοιπους συντελεστές της παράστασης, από το μουσικό και τη χορογράφο-κινησιολόγο μέχρι τη σκηνογράφο-ενδυματολόγο και την παραγωγό. Αφού ολοκληρώθηκε αυτή η διαδικασία, η οποία κράτησε τέσσερις μήνες, τότε ξεκίνησαν και οι πρόβες, που κράτησαν άλλους τόσους μήνες. Ξεκινήσαμε αρχές Ιουνίου και το πήγαμε σερί – με ελάχιστες παύσεις ενδιάμεσα – μέχρι την πρεμιέρα μας. Και πιστεύω ότι αν είχαμε περιθώρια θα συνεχίζαμε. Οι πρόβες ποτέ δεν σου φαίνονται αρκετές για να φτάσεις στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
– Κατά πόσο δίνετε περιθώρια ελευθερίας στους ηθοποιούς σας;
Αν δεν δώσεις ελευθερία στους ηθοποιούς, τότε δεν μπορείς να έχεις παράσταση. Είναι αυτοί που βρίσκονται κάθε βράδυ εκεί και μοιράζονται το έργο με τους θεατές. Πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εκφραστούν και να «αναπνεύσουν», να μπορέσουν να κάνουν τους ρόλους ένα αναπόσπαστο κομμάτι τους και να βάλουν κάτι από τον εαυτό τους μέσα σε αυτούς. Εσύ πρέπει να είσαι εκεί για να τους καθοδηγείς, αλλά στο δημιουργικό κομμάτι το ποσοστό συμβολής είναι 50-50. Όταν έδινα στους ηθοποιούς μια οδηγία για το ρόλο τους ή το έργο ο καθένας τους έφερνε μια πρόταση και πάνω εκεί χτίζαμε την κάθε εικόνα. Μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς και το τι είχε να καταθέσει ο καθένας οδηγηθήκαμε στο αποτέλεσμα. Φυσικά πάντα ως σκηνοθέτης πρέπει να παίρνεις την τελική απόφαση, αλλά χρειάζεται να είσαι και ανοιχτός για να βλέπεις τι γεννιέται εκείνη τη στιγμή μπροστά σου και σε καμία περίπτωση να μην το αφήνεις ανεκμετάλλευτο.
– Οι συνεργάτες σας κατάφεραν να υλοποιήσουν αυτό που αρχικά είχατε στο μυαλό σας; Κατά πόσο επηρέασε το έμψυχο υλικό της παράστασης το τελικό αποτέλεσμα;
Και με το παραπάνω. Αν δεν υπήρχαν αυτοί οι άνθρωποι σε αυτή τη δουλειά, το αποτέλεσμα δεν θα ήταν το ίδιο. Όλοι τους ήταν δίπλα μου από την πρώτη στιγμή και δούλεψαν πολύ σκληρά για να βγει η παράσταση. Όλοι: Αμαλία Ζαγοριανού, Νόνικα Μαλκουτζή, Στρατής Ανούδης, Νίκος Τσολερίδης, Έλιο Φοίβος Μπέικο (ηθοποιοί), Τηλέμαχος Χατζηϊωαννίδης (μετάφραση), Σάσα Νάτση (καλιτεχνική επιμέλεια-παραγωγή), Μίκα Στεφανάκη (κίνηση-χορογραφία), Joey Δίανος (μουσική), Πετρούλα Λιώρα (σκηνικά-κοστούμια), Κώστας Τόμπορης (κατασκευή σκηνικών), Δημήτρης Κοκολινάκης (επιμέλεια φωτισμού), Ράνια Γραβάνη (μακιγιάζ), Γιάννης Ξηροκώστας (γραφιστική επιμέλεια), Λία Κεσοπούλου (επικοινωνία-προώθηση). Και φυσικά ο Δημοσθένης Κυπριαννάκης, ο Δήμος Αραμπατζής, η Αφροδίτη Τσακίρη, η Δέσποινα Μπισχινιώτη και η Θεοδώρα Καρυοφύλλη, που βοήθησαν και αυτοί με το δικό τους τρόπο να υλοποιηθεί η παράσταση. Είναι τόσο συγκινητικό να βλέπεις τις ιδέες σου να παίρνουν σάρκα και οστά επί σκηνής και αισθάνεσαι ευγνώμων που είχες μαζί σου όλους αυτούς τους υπέροχους και ταλαντούχους ανθρώπους σε αυτό το ταξίδι.
– Η παράσταση είχε πολλά φουτουριστικά στοιχεία. Ποια στοιχεία ήταν σκοπός σας να υπογραμμιστούν;
Δεν υπήρχε κάποιος αρχικός σκοπός να υπογραμμιστεί κάτι στην παράσταση. Αυτό που κάναμε ήταν να ακολουθήσουμε το κείμενο, που ήταν και το πιο σημαντικό μας εργαλείο. Το αποτέλεσμα προέκυψε από μια κοινή οπτική και ένα κοινό ένστικτο που είχαμε όλοι οι συνεργάτες που συντελέσαμε στο ανέβασμα της παράστασης. Ο στόχος μας ήταν ο λόγος, η κίνηση-χορός, η μουσική και τα σκηνικά-κοστούμια να λειτουργήσουν μαζί σε ένα σύνολο ολοκληρώνοντας την κάθε εικόνα, χωρίς να δηλώνεται ούτε ο χώρος όπου διαδραματίζεται το έργο, ούτε η εποχή.
– Τα σκηνικά ευέλικτα και χρηστικά. Δε βλέπει κανείς περιττά αντικείμενα, ό,τι υπάρχει επί σκηνής χρησιμοποιείται και είναι αναπόσπαστο μέρος της παράστασης. Αυτή η επιλογή έγινε λόγω της συγκεκριμένης σκηνής ή υπογραμμίζεται κάτι άλλο ηθελημένα;΄
Σίγουρα ο χώρος παίζει σημαντικό ρόλο και καθορίζει την επιλογή και το σχεδιασμό των σκηνικών. Αλλά, τόσο εγώ όσο και η Πετρούλα Λιώρα, που είναι η σκηνογράφος-ενδυματολόγος της παράστασης, θέλουμε να εντάσσουμε το χώρο του θεάτρου μέσα στην παράσταση, ώστε αυτός να γίνεται κομμάτι της και να μην είναι απλώς ένας χώρος που φιλοξενεί τα σκηνικά. Επίσης, επιδιώκουμε τα σκηνικά και τα αντικείμενα να μην παίζουν εικαστικό ρόλο αλλά να λειτουργούν συμπληρωματικά και να ενισχύουν την παράσταση. Ό,τι σχεδιάστηκε από την Πετρούλα έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να «κουμπώνει» στην ιδέα που είχα για την κάθε σκηνή και πολλές φορές οι προτάσεις της μου γεννούσαν άλλες τόσες ιδέες.
– Η παράσταση είναι μια μαύρη κωμωδία με εκπληκτικούς ρυθμούς που πραγματικά δεν αφήνει ούτε στιγμή τον θεατή να πέσει σε αδράνεια με λεπτές αιχμές στοχευμένου χιούμορ. Τι προσφέρει το γέλιο στη ζωή σας;
Χωρίς γέλιο για μένα δεν υπάρχει ζωή. Το γέλιο στη ζωή είναι ό,τι και το αλάτι στο φαγητό. Τη νοστιμεύει. Ό,τι και να μου συμβαίνει, όσο και να γκρινιάζω, προσπαθώ να αντιμετωπίζω τις καταστάσεις με χιούμορ. Το γέλιο μάς δίνει δύναμη ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές.
– Ποια είναι η έννοια της ελευθερίας σήμερα στις εννοούμενες δημοκρατικές κοινωνίες;
Πιστεύω ότι έχουμε χάσει την αξία και τη σημασία της ελευθερίας. Έχουν δοθεί τόσοι και τόσοι αγώνες από την πρώτη στιγμή της ύπαρξης του ανθρώπου πάνω στη γη για να κερδηθεί η ελευθερία. Αλλά πλέον την πουλάμε και μάλιστα πολύ φθηνά. Ελευθερία για μας είναι το να μπορούμε να βγούμε με τους φίλους το βράδυ για να πιούμε και για να διασκεδάσουμε μέχρι το πρωί. Και το τι θα ακολουθήσει την επόμενη μέρα το αφήνουμε στην τύχη του. Τι και αν δουλεύουμε όλη τη μέρα χωρίς να πληρωνόμαστε, τι και αν γίνονται πόλεμοι, τι και αν ο κόσμος γύρω μας πεινάει, μας νοιάζει μόνο το ότι τουλάχιστον πέρασε για μας μια ακόμη μέρα.
– Ο συγγραφέας έχει μεγαλώσει στη Ρουμανία στα χρόνια του καθεστώτος Τσαουσέσκου, αυτό έχει επηρεάσει τη γραφή του με μια έντονη πολιτική χροιά. Το θέατρο μπορεί να φέρει την αντίσταση στον απολυταρχισμό, τη βία, τους άκαρπους πολέμους, την παγκοσμιοποίηση, τη χειραγώγηση και την πλύση εγκεφάλου; Ποια είναι η θέση του πολιτικού θεάτρου στην καθημερινότητά μας και πόσο αυτό μπορεί να επηρεάζει τις ζωές μας;
Το 99% των θεατρικών κειμένων που έχουν γραφτεί παγκοσμίως έχουν πολιτική ή κοινωνική διάσταση. Αλλά το πόσο αφήνουμε να μας επηρεάσουν εξαρτάται από εμάς και μόνο. Εξαρτάται από τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το θέατρο, από το αν το θέατρο είναι για μας απλώς ένας ακόμα τρόπος διασκέδασης ή ένας τρόπος ζωής μέσα από τον οποίο προβληματιζόμαστε για κάποια θέματα και που λειτουργεί πολλές φορές ως κινητήρια δύναμη για να ενεργοποιηθούμε και να εξελιχθούμε ως άνθρωποι. Πρόσφατα διάβασα σε κάποιο ηλεκτρονικό site ένα κείμενο που αφορούσε την πληθώρα των παραστάσεων που πραγματοποιούνται στην πόλη μας. Το κείμενο αυτό κατέληγε στη διατύπωση κάποιων ερωτημάτων, δήθεν με στόχο να δοθεί τροφή για σκέψη στους αναγνώστες. Μέσα σε αυτά ήταν και τα εξής: «Οι παραστάσεις αυτές μας αφορούν; Έχουν κάτι ουσιαστικό να μας πουν; Τι μας προσφέρει το θέατρο; Ποια είναι η ουσία του θεάτρου; Γιατί να πάμε να δούμε μια παράσταση;» Οι ερωτήσεις αυτές πραγματικά με φόβισαν και με θύμωσαν πολύ. Πώς είναι δυνατόν, σκέφτηκα, στις μέρες μας να αναρωτιόμαστε τι μας προσφέρει το θέατρο; Μου δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι ζούμε σε μια εποχή οιονεί μεσαιωνική, κατά την οποία η λογοκρισία αρχίζει να κερδίζει ξανά έδαφος. Την ουσία στο καθετί τη δίνουμε εμείς οι ίδιοι. Και τι πιο ελπιδοφόρο από τα να βλέπεις μέσα σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς να υπάρχουν άνθρωποι με πραγματικές θεατρικές ανησυχίες, οι οποίοι αγωνίζονται έστω και με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτουν να κάνουν ιδιαίτερα αξιόλογες δουλειές;
– Η Ελλάδα της κρίσης είναι ενδεχομένως ένα θύμα της “πειθαρχίας της παγκοσμιοποίησης”;
Θύτης ναι, θύμα όχι. Αυτό όλο που ζούμε στις μέρες μας είναι αποτέλεσμα των επιλογών και των πράξεων μας. Η μοιρολατρική στάση που έχουμε απέναντι στα πράγματα είναι ο λόγος της κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή. Δεν νομίζω κανείς να μας ανάγκασε να υιοθετήσουμε τον τρόπο ζωής που ακολουθούσαμε όλα αυτά τα χρόνια -τουλάχιστον τα τελευταία- ούτε μας ανάγκασαν να επιλέγουμε ξανά και ξανά τους ίδιους ανθρώπους να μας κυβερνούν. Οπότε, θεωρώ ότι με κάποιον τρόπο συμβάλαμε κι εμείς στη διαμόρφωση της γενικότερης κατάστασης που επικρατεί τόσο στη χώρα μας όσο και παγκοσμίως.
——————————————————————————————–
Ευχαριστούμε τον Πασχάλη Αραμπατζή για τη συνέντευξη που μας παραχώρησε.
«Επιστροφή στο Σπίτι» στο Vis Motrix Performance Studio
Πρόγραμμα παραστάσεων διαβάστε εδώ
Σκηνοθεσία: Πασχάλης Αραμπατζής
Ηθοποιοί: Αμαλία Ζαγοριανού, Νόνικα Μαλκουτζή, Έλιο Φοίβος Μπέικο, Νίκος Τσολερίδης, Στρατής Ανούδης
Μετάφραση: Τηλέμαχος Χατζηϊωαννίδης
Καλλιτεχνική Επιμέλεια – Παραγωγή: Σάσα Νάτση
Κίνηση – Χορογραφία: Μίκα Στεφανάκη
Μουσική: Joey Δίανος
Σκηνικά – Κοστούμια – Φώτα: Πετρούλα Λιώρα
Κατασκευή σκηνικών: Κώστας Τόμπορης
Μακιγιάζ: Ράνια Γραβάνη
Γραφιστική Επιμέλεια: Γιάννης Ξηροκώστας
Επικοινωνία – Προώθηση: Λία Κεσοπούλου
cityculture.gr / γράφει η Μαρία Δαμάσκου