Πάτρικ Λη Φέρμορ Η πορεία προς την Κωνσταντινούπολη (κριτική)

Written by

Ο συγγραφέας Πάτρικ Λη Φέρμορ (1915-2011) στο βιβλίο του «Η πορεία προς την Κωνσταντινούπολη», περιγράφει το χρονικό ενός ταξιδιού ως αναδιήγηση  εντυπώσεων ενός προσωπικού ημερολογίου, ενός νεανικού ταξιδιού στην Ευρωπαϊκή επικράτεια  ως το ανατολικό όριο,ενός ταξιδιού εξιδανικευμένης περιπέτειας, γνώσης, ανατροπής  και αποφυγής της στρατιωτικής καριέρας.  Το ταξίδι αυτό ξεκινάει από το Λονδίνο στις 8  Δεκεμβρίου του 1933, όπως εξομολογείται ο συγγραφέας στην επιστολή που απευθύνει στον Ζαν Φίλντινγκ,με ευδιάκριτα τα σημάδια της φιλίας  και μιας κοινής μοίρας που σημαδεύει τη νεανική ορμητικότητα. Το εισαγωγικό αυτό κείμενο είναι γραμμένο στην  Καρδαμύλη στα 1977 και πληροφορεί για μια ταξινομημένη αναδιήγηση ενός ταξιδιού χωρισμένου σε δύο μέρη: το πρώτο ως τη γέφυρα –μεταξύ Σλοβακίας και Ουγγαρίας- που ενώνει τις όχθες του Μέσου Δούναβη  και το δεύτερο  ως τις Σιδηρές Πύλες. Παράλληλα ο αναγνώστης πληροφορείται για το μορφωτικό παρελθόν του συγγραφέα-αποτέλεσμα κοινωνικών-οικογενειακών δεδομένων- το ατίθασο χαρακτηρολογικό ταμπεραμέντο που τον οδηγεί στην απόφαση «…Να αλλάξω σκηνικό. Να εγκαταλείψω το Λονδίνο και την Αγγλία και να σεργιανίσω στην Ευρώπη σαν αλητάκος- ή, σύμφωνα με μια πιο προσωπική διατύπωση, σαν φτωχός προσκυνητής ή περιπλανώμενος καλόγερος, ένας περιηγητής φιλόσοφος, ένας μοναχικός ιππότης ή ο κεντρικός ήρωας του Μοναστηριού και της εστίας.»  βικτοριανό μυθιστόρημα του Τσαρλς Ριντ  1814-1884).

Έτσι ξεκινά αυτό το ταξίδι με ένα κεφάλαιο δεκαπέντε λιρών που δανείζεται από τον πατέρα ενός φίλου του(ο πατέρας του βρίσκεται στην Ινδία ως διευθυντής της Υπηρεσίας Γεωλογικών Ερευνών)και την ευχή(ένα ποίημα του Πετρώνιου) της βιβλιόφιλης  μητέρας του σ’ ένα βιβλίο με ποιήματα του  Οράτιου. « Το πρωί της μεγάλης μέρας ξύπνησα με μια στάλα πονοκέφαλο από το αποχαιρετιστήριο πάρτι της προηγουμένης, φόρεσα την καινούργια μου εξάρτυση και κίνησα νοτιοδυτικά κάτω από έναν ουρανό που προμηνούσε βροχή.Ένιωθα απίστευτα ελαφρός, λες και βρισκόμουν κιόλας μακριά, μετεωρισμένος στην εκθαμβωτική στρατόσφαιρα σαν  τελώνιο που είχε δραπετεύσει από  το μπουκάλι του καθώς η Ευρώπη ξεδιπλωνόταν στα πόδια του.»

«Η επόμενη κίνηση ήταν και η πρώτη ελεύθερη πράξη της ζωής μου και, και όπως η τύχη έμελλε να αποδείξει, η πρώτη που είχε κάποιο νόημα. Όσα ακολούθησαν, που τα ξέρεις μόνο όπως μέσες άκρες τα διηγήθηκα, προσπάθησα να τα βάλω τώρα σε σειρά. Ελπίζω οι αναφορές στην Κρήτη να ξυπνήσουν  στη μνήμη σου, με την ίδια ζωντάνια που ξυπνούν στη δική μου, τα δάση των πρίνων, τις σπηλιές και τις στάνες, όπου για πρώτη φορά εξομολογηθήκαμε ο ένας στον άλλο τις περιπέτειες της πρώτης νιότης μας.»

«Πριν καλά καλά κοιτάξω το χάρτη, ο νους μου έβλεπε δυο μεγάλα ποτάμια να οριοθετούν τη διαδρομή μου: το πρώτο, ο Ρήνος, ξετύλιγε τα νερά του ως τις Άλπεις, που τις ακολουθούσαν η λυκοτρόφα κορυφογραμμή των Καρπαθίων και οι οροσειρές των Βαλκανίων.και κει, στο τέρμα των μαιάνδρων του άλλου ποταμού, του Δούναβη, η Μαύρη Θάλασσα άρχιζε να απλώνει το μυστηριακό και ασσύμετρο σχήμα της.όσο για τον τελικό προορισμό του ταξιδιού μου…Ο εξαϋλωτικός ορίζοντας της Κωνσταντινούπολης κεντούσε με λεπτούς κυλίνδρους και ημισφαίρια τη θαλασσινή καταχνιά.»

«Ήθελα να στοχαστώ, να γράψω, να αργοπορήσω ή να επιταχύνω το βήμα σύμφωνα με το κέφι μου χωρίς περισπασμούς, ν’ ατενίσω τα πράγματα με καινούργια ματιά, να αφουγκραστώ γλώσσες που να μην τις σπιλώνει ούτε μια γνωστή λέξη. Αν ήμουν τυχερός, οι λιτές συνθήκες του ταξιδιού μου δεν θα άφηναν περιθώρια να χρησιμοποιήσω τα αγγλικά ή τα γαλλικά μου.Σμήνη από πρωτάκουστες  συλλαβές θα τρύπωναν σε παρθένα και ανυπόμονα αυτιά.»

«Αναρωτιόμουν πότε θα ξαναγύριζα. Η έξαψή μου κρατούσε τον ύπνο μακρυά. Πόσο σημαντική φάνταζε η νύχτα! Και ήταν πράγματι από κάθε άποψη: Η 9η  Δεκεμβρίου του 1933 έφτανε στο τέλος της και δεν θα έπαιρνα το δρόμο της επιστροφής πριν από τον Ιανουάριο του 1937-διάστημα που αργότερα μου φάνηκε ολόκληρη ζωή…Ωστόσο παρά τη συγκίνησή μου, πρέπει να πήρα έναν υπνάκο, γιατί, όταν άνοιξα τα μάτια, το μόνο φως που αντίκρισα ήταν η δική μας αντανάκλαση στα κύματα.Το Βασίλειο είχε αποτραβηχτεί στη δύση και στη σκιά. Ενας τσουχτερός άνεμος μαστίγωνε την αρματωσιά του πλοίου μας και μισή νύχτα μας χώριζε πια από την ευρωπαϊκή ήπειρο.»

Από τις Κάτω Χώρες , τη Γερμανία , την Αυστρία, την Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία, τη Ρουμανία ως τις Σιδηρές Πύλες.Σταθμοί,χώρες,  λαοί,γλώσσες, γενεαλογίες,ιστορικοί τόποι, συναντήσεις, άνθρωποι,συζητήσεις, βιβλία, εμπειρίες, έθιμα, στον αστερισμό της προσωπικής περιπλάνησης του συγγραφέα το αποτύπωμα της Ευρώπης ως γεωγραφία και ιδεόγραμμα ιστορικών καταβολών, ένας  χάρτης που μετατοπίζεται στις μεθοριακές γραμμές.Ο συγγραφέας περιγράφει τους σταθμούς και τις χώρες της ταξιδιωτικής του πορείας  με ζωηρότητα και στην αφήγηση συμπλέκονται στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ιστορίας και των γενεαλογιών που διαμόρφωσαν εξελίξεις, με λεπτομερή εστιασμό και πολύπλευρη οπτική, αποτέλεσμα μιας ουσιαστικής παιδείας στα σχολεία της Αγγλικής αριστοκρατίας  και ενός ανήσυχου,φιλερευνητικού  πνεύματος .Η συγκρατημένη προσωπική εκμυστήρευση, διοχετεύει κύματα παρατηρητικότητας σ’ ό, τι συμβαίνει γύρω του και αφορά το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον τόσο στα σημεία σύγκλισης όσο και στα σημεία απόκλισης μεταξύ των διαφόρων χωρών και της πολιτισμικής κάθε φορά έκφανσης.Λογοτεχνική έκφραση στις περιγραφές, ανάγνωση και ερμηνεία κωδίκων των ανθρωπίνων τύπων, λεξιλογικές παρατηρήσεις στην αναγωγή των πολιτισμικών κοιτίδων,γνώση της Ευρωπαϊκής ιστορίας,καταγραφή του φυσικού τοπίου με ευαισθησία επιστημονική, έκδηλο ενδιαφέρον για την αισθητική περιγραφή των πολιτισμικών ομάδων που συναντά το βλέμμα του.

poreia-pros-tin-konstantinoupoliΣτο βιβλίο του, ο αναγνώστης ανακαλύπτει έναν πολύχρωμο κόσμο πόλεων,κάστρων, χωριών, περιπλανώμενων ομάδων και μοναχικών βοσκών με ποικίλες δραστηριότητες , αντιφάσεις και αντιθέσεις.Ο κόσμος των τσιγγάνων και η εμπειρία μιας νύχτας στον καταυλισμό τους, ο κόσμος της αριστοκρατίας και της τρυφηλότητας στο όνομα της φιλοξενίας που περιλαμβάνει βιβλία, μουσική, εκδρομές και συζητήσεις, ο κόσμος των πανδοχείων, ο φυσικός κόσμος και τα σημάδια των πουλιών,η ομορφιά των κοριτσιών και οι περιγραφές  των φορεσιών, τα τραγούδια,τα φαγητά και τα ποτά, είναι μέρος αυτού του βιβλίου.Ακόμη τη σκέψη του συγγραφέα διατρέχουν στίχοι ποιητών,αναφορές του Σαίξπηρ σε τόπους που συναντά στο παρόν  η δική του εμπειρία,τύποι των βιβλίων, ζωγράφοι, συνθέτες.Στην εκλεπτυσμένη αστική τάξη αντιπαρατίθεται η πρωτόγονη φαινομενικά νομαδική ζωή και οι κώδικες της φιλοξενίας αποκαλύπτουν την ουσιαστική ανθρώπινη επαφή ακόμη κι αν οι λέξεις  είναι οι βασικές μιας επικοινωνίας.Τα τραγούδια και τα μουσικά όργανα, μια νοσταλγία ελεγχόμενη για την πατρική γη,μια εξομολόγηση ενός έρωτα,και οι τόσες ομάδες ανθρώπων και φυλών που περιγράφονται λεπτομερώς στο φυσικό τοπίο, δίνουν στο βιβλίο έναν αέρα ταξιδιωτικής και κοινωνιολογικής καταγραφής των ανακατατάξεων σε μια Ευρωπαϊκή γεωγραφία θρύλων και ιστοριών των εθνών και των ανθρώπων, των θρησκειών και των δογμάτων.

Στην ανασύνθεση των εμπειριών του ταξιδιού  διαφαίνεται η παράτολμη νιότη, η Αρχαιοελληνική-Λατινική-Ευρωπαϊκή συγκριτική παιδεία και η αίγλη του κόσμου της Ανατολής, ένας κόσμος που αποκαλύπτεται στα νεανικά μάτια και εμπλουτίζει την εμπειρία της ζωής με γνώση που συνέλαβαν οι αισθήσεις και κατέγραψε η μνήμη.

Ο τρίτος τόμος με τον τίτλο «Ατέλειωτος δρόμος» σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά, θα κυκλοφορήσειτην άνοιξη του 2014. «Σε ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη, από τον χιονισμένο Ρήνο, διαμέσου της Βαυαρίας και της Αυστρίας, των αρχαίων βασιλείων της Βοημίας και της Ουγγαρίας, ακόμα και στις δασώδεις παρυφές του πριγκιπάτου της Τρανσυλβανίας, η αύρα της χαμένης Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του βασιλείου του Καρλομάγνου και τα μυστήρια της δυτικής χριστιανοσύνης πλανιόταν στον αέρα.»

«Είναι παράξενο με πόση ακρίβεια εγγράφονται στη μνήμη οι πρώτες εντυπώσεις. Οι λεπτομέρειες ενός πολύ μεταγενέστερου, παράξενου απογεύματος σε ένα καφενείο ωστόσο βρίσκονται στη μνήμη μου σαν μέσα σε θαμπό καθρέφτη.»

Πάτρικ Λη Φέρμορ
Η πορεία προς την Κωνσταντινούπολη
Η εποχή της δωρεάς (Μετάφραση: Μαίρη Βοσταντζή)
Ανάμεσα στα δάση και τα νερά (Μετάφραση:Νίκος Κούτρας)
Εκδόσεις Μεταίχμιο