Οι καμπάνες σε όλη την Ισπανία εκείνη τη ζεστή φθινοπωρινή μέρα του 1528 χτυπούσαν χαρούμενα. Δεν γιόρταζαν κάποια μεγάλη γιορτή, αλλά κάτι εξίσου σημαντικό. Ο Ενρίκο Κορτές, ο κατακτητής του Νέου Κόσμου επέστρεφε στην πατρίδα. Ο σκληρός κονκισταδόρ με τον ολιγάριθμο στρατό του είχε κατακτήσει την Αυτοκρατορία των Αζτέκων. Η πολιτισμένη Ισπανία είχε επιβληθεί στους… απολίτιστους Ινδιάνους με τρόπο που μόνο πολιτισμένος δεν ήταν.
Ο Κορτές και οι πολεμιστές του έφερναν δώρα στην Ισπανία και τον Βασιλιά τους Κάρολο Ε’. Θεραπευτικά βότανα, αρωματικές ρίζες, πολύτιμους λίθους και το κυριότερο, ράβδους χρυσού. Πολλές ράβδους που είχαν αρπάξει από τα καταστραμμένα πια παλάτια και τους επίσης κατεστραμμένους ναούς.
Στη κεφαλή της φάλαγγας υπήρχαν και τέσσερα «ζωντανά» λάφυρα. Τέσσερις Ινδιάνοι Αζτέκοι. Τα κορμιά τους ήταν χρωματισμένα με κόκκινη, μαύρη και γαλάζια μπογιά. Ένας από αυτούς κρατούσε μια γκρίζα μπάλα. Ήταν ένα μεγάλο τόπι από καουτσούκ για το «τλάστλι» ή «ποκ-τα-ποκ», το μπάσκετ των Αζτέκων και των Μάγια!
Μπάλα από καουτσούκ, Εθνολογικό Μουσείο Μινεσότας, 500 π.Χ.
Οι φυλές των Μάγια ζούσαν στις πεδιάδες του Μεξικού. Το γήπεδο του «ποκ-τα-ποκ» είχε διαστάσεις 23×7,5 μέτρα. Οι πλευρές του ήταν κλεισμένες με κατακόρυφους τοίχους κι οι άλλες δύο είχαν κερκίδες χτισμένες με τούβλα. Μεγάλες και μικρές πέτρες είχαν το ρόλο των σημερινών άσπρων γραμμών. Κάθε ομάδα είχε 2 έως 10 παίκτες.
Γήπεδο «ποκ-τα-ποκ» στο αρχαίο Chichen-Itza, Μεξικό
Οι μπάλες πάλι δεν είχαν μεγάλη σχέση με τις σημερινές αφού ζύγιζαν από δύο έως τέσσερα κιλά!
Οι παίκτες έπρεπε να κρατούν τη μπάλα σε αδιάκοπη κίνηση. Μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέλη του σώματος εκτός από τα χέρια. Μπορούσαν να αγγίξουν τη μπάλα με τον αγκώνα ή το γόνατο, αλλά όχι με το πέλμα ή τη παλάμη.
Το γκολ μετρούσε όταν ο παίκτης κατάφερνε να περάσει τη μπάλα μέσα από το στεφάνι της αντίπαλης ομάδας. Το πέτρινο στεφάνι έμοιαζε με το σημερινό καλάθι του μπάσκετ. Ήταν καρφωμένο στον τοίχο, αλλά όχι ψηλά. Και σε αντίθεση με την μπασκέτα ήταν τοποθετημένο κατακόρυφα κι όχι οριζόντια.
Τι γινόταν όμως όταν μια μπάλα βάρους 4 κιλών από καουτσούκ χτυπούσε ένα παίκτη; Οι εμπνευστές του παιχνιδιού είχαν φροντίσει να φοράνε στους παίκτες στολές αρκετά χοντρές για να τους προστατεύουν από τα χτυπήματα, αλλά και αρκετά άνετες για να υπάρχει η σχετική ελευθερία κινήσεων. Πλατιές δερμάτινες ζώνες, ποδιές, δερμάτινες επιγονατίδες, γάντια μακριά ως τους αγκώνες και χοντρά δερμάτινα κράτη ήταν τα απαραίτητα αξεσουάρ του αθλητή.
Το παιχνίδι δεν ήταν παιχνίδι , αλλά μια θρησκευτική τελετουργία. Αυτός είναι κι ο λόγος που τα γήπεδα ήταν κοντά σε ναούς. Στα ανάγλυφα των τοίχων που απεικονίζονται οι μεγάλοι αγώνες και οι μεγάλες νίκες, όπως καλή ώρα γίνεται και σήμερα στα μεγάλα γήπεδα του κόσμου. Παρατηρώντας προσεκτικά τις απεικονίσεις των ναών ανακαλύπτουμε ότι το «ποκ-τα-ποκ» ήταν και μία – ακόμα – αφορμή για ανθρωποθυσίες!
Πήλινο ομοίωμα αγώνα «ποκ-τα-ποκ»
αρχαίο Tlatliko, Μεξικό, 800-500 π.Χ
Μια πολύ ζωντανή περιγραφή μας δίνει ο συγγραφέας, σκηνοθέτης και ερευνητής Βασίλι Τσιτσόφ στο βιβλίο του «Αναζητώντας το Μεξικό…». Γράφει:
«… Ψηλά στους τοίχους στέκονται και κάθονται οι ιερείς. Ανάμεσά τους στη τιμητική θέση ο Ηγεμόνας των Μάγιας. Η ομάδα του θεού του ανέμου φοράει κόκκινες κοντές φούστες. Η αντίπαλη ομάδα, του θεού της βροχής είναι ντυμένη με γαλάζιες φούστες. Στα χέρια των παικτών είναι περασμένα βραχιόλια από ξερά φρούτα και καρπούς. Στα γόνατα φοράνε δερμάτινα μαξιλαράκια. Η βαριά μπάλα από καουτσούκ περιμένει στο κέντρο του γηπέδου. Είναι φτιαγμένη από λευκά δάκρυα που χύνει το ιερό δέντρο όταν το πληγώνουν.
Στην αρχή οι παίκτες δεν αγγίζουν τη μπάλα. Τρέχουν πάνω κάτω στο γήπεδο. Ακουμπώντας στα γόνατα και στους αγκώνες πηδάνε σαν τα βατράχια. Ανάμεσά τους διακρίνονται δύο άσοι των Ινδιάνων Μάγια: Ο Σιντέιγιουτ και ο Σίμτσαχ…Τώρα ο αρχηγός της ομάδας του θεού της βροχής τρέχει στη μπάλα, κουλουριασμένος σαν το φίδι και τη χτυπάει με τον αγκώνα του. Οι άλλοι παίκτες τη χτυπάνε με τα γόνατα, τους γοφούς, τους αγκώνες προσπαθώντας να τη στείλουν στο πέτρινο στεφάνι».
Λογικά στους αγώνες της εποχής εκείνης τα γκολ έμπαιναν δύσκολα. Πόσα γκολ μπορούν να μπουν σε ένα καλάθι που η διάμετρός του είναι ελάχιστα μεγαλύτερη από τη μπάλα; Κίτρινες και κόκκινες κάρτες δεν υπήρχαν. Μία ποινή υπήρχε για κάθε παράβαση, το άγγιγμα δηλαδή της μπάλας με το χέρι ή το πέλμα: Θάνατος με αποκεφαλισμό!
Όλα τα παιχνίδια τελείωναν 1-0. Μόλις η μπάλα έμπαινε στο στεφάνι το ματς τελείωνε!
Συνεχίζουμε την περιγραφή του Τσιτσόφ:
«… Απ’ τον σωρό των παικτών ξεφεύγει το κορμί του Σιντέιγιουτ. Ο άσος χτυπάει τη μπάλα, την τινάζει ψηλά, τινάζεται κι αυτός, λες και τον σπρώχνει ελατήριο, ακολουθεί τη μπάλα. Με τον αγκώνα του δεξιού του χεριού τη περνά στο στεφάνι. ΝΙΚΗ! Το γήπεδο συγκλονίζεται από τις κραυγές. Οι θεατές σηκώνονται όρθιοι και ρίχνουν στους νικητές παίκτες της ομάδας του θεού της βροχής… βροχή από πολύτιμα πετράδια και χρυσά κοσμήματα.
Οι παίκτες της ομάδας του θεού του ανέμου στέκουν χλωμοί με τον αρχηγό τους στη μέση. Σε λίγο θα τον χάσουν. Το κεφάλι του, έτσι προστάζει ο κανονισμός θα το κόψει ο ίδιος ο Σιντέιγιουτ…».
Η πολιτισμένοι Ευρώπη διαβάζοντας ανάλογες περιγραφές απέστρεφε το πρόσωπό της. Οι απολίτιστοι Ινδιάνοι έκοβαν το κεφάλι του αρχηγού της χαμένης ομάδας. Τα παλληκάρια του Κορτέζ, για να ξαναγυρίσουμε στην εορταστική Μαδρίτη, έκοβαν μόνο κεφάλια. Ότι έβρισκαν. Αρχηγών, υπηκόων, πλούσιων, φτωχών, ανδρών, γυναικών, παιδιών. Ποιος μπορεί να μιλήσει για… πολιτισμό;
Με την επίβλεψη του Κορτές κατασκευάστηκε στη Μαδρίτη στα γρήγορα ένα γήπεδο κι οι Ινδιάνοι έπαιξαν το «ποκ-τα-ποκ» μπροστά στον Βασιλιά Κάρολο. Οι θεατές παρακολουθούσαν έκπληκτοι τη δεξιοτεχνία των Ινδιάνων, αλλά και τα καπρίτσια της μπάλας που αναπηδούσε κι άλλαζε κατεύθυνση χτυπώντας στο πέτρινο τοίχο. Πολύ σύντομα το παιχνίδι έγινε μόδα. Παράλληλα θα εμφανιστούν κάποιες διαφοροποιημένες μορφές του παιχνιδιού.
Στο Νέο Κόσμο πολύ αργότερα ένας καθηγητής γυμναστικής, στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ, ο Τζέιμς Νάισμιθ, θα πάρει το καλάθι, θα το βάλει οριζόντια και θα… ανακαλύψει το μπάσκετ. Ως ημερομηνία γέννησης του αθλήματος έχει καταγραφεί η 29η Δεκεμβρίου του 1891.
cityculture.gr/ γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης*
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
