“Προσωπική Συμφωνία” του Ρόναλντ Χάργουντ, κριτική παράστασης

Written by

«Αλήθεια σκέψου, πως θα αντιδρούσες εσύ αν ζούσες τόσα χρόνια κάτω από την ναζιστική τρομοκρατία…? Εγώ…. Εγώ δεν ξέρω…». Με αυτά τα λόγια από το στόμα του βοηθού ανακριτή Υπολοχαγού Ντέιβιντ Γουίλς προς τον ανακριτή Ταγματάρχη Στίβεν Άρνολντ τελειώνει η σχεδόν δυόμιση ωρών παράσταση «Προσωπική Συμφωνία», στο Θέατρο Κολοσσαίον.

Το έργο γραμμένο από τον Ρόναλντ Χάργουντ το 1955, βασίζεται σε πραγματικά ημερολόγια που τηρούσε κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του ο σπουδαίος Γερμανός μαέστρος Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ. Κατά τη διάρκεια του Ναζιστικού καθεστώτος ο Φουρτβένγκλερ θεωρούνταν ως ο σημαντικότερος Διευθυντής Ορχήστρας και είχε την εύνοια ακόμα και του ίδιου του Χίτλερ. Η υπόθεση του έργου τοποθετείται στο Βερολίνο το 1946, κατά τη διάρκεια της «αποναζιστικοποίησης»  του Γερμανικού λαού και παράλληλα με τη Δίκη της Νυρεμβέργης. Η ανάκριση του μαέστρου ανατίθεται στον Ταγματάρχη Άρνολντ, έναν από τους πρώτους των Συμμαχικών δυνάμεων που μπήκαν στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Άουσβιτς, η εικόνα και μυρωδιά του οποίου έχουν χαραχθεί ανεξίτηλα στο μυαλό του. Η κατηγορία εναντίον του Φουρτβένγκλερ δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί καθώς υπάρχουν πολλές αναφορές/γράμματα από Εβραίους και γενικά αντιφρονούντες που ο μαέστρος βοήθησε να διαφύγουν. Τα στοιχεία τα προσκομίζει η Ταμάρα Ζαχς, Γερμανίδα σύζυγος ενός Εβραίου πιανίστα που βοηθήθηκε από τον Φουρτβένγκλερ. Ένας ακόμα μάρτυρας ο Χέλμουτ Ρόντε, μέλος της ορχήστρας, στην αρχή τον υποστηρίζει λέγοντας ψέματα. Όμως στην πορεία καθώς αποκαλύπτεται ότι ο ίδιος ήταν εγγεγραμμένο μέλος του Ναζιστικού Κόμματος, και για προσωπική του απαλλαγή, καταθέτει στοιχεία υπέρ της ενοχής του μαέστρου. Μετά από έντονες σκηνές ανάκρισης ο Ταγματάρχης Άρνολντ δεν κατορθώνει να συγκεντρώσει απτά ενοχοποιητικά στοιχεία. Στην τελευταία σκηνή και ενώ ο μαέστρος φεύγει καταρρακωμένος ο Ταγματάρχης επικοινωνεί με τον Ρωσικό τομέα του Βερολίνου αναφέροντας ότι μπορεί να μην στάθηκε δυνατόν να αποδείξει ότι ο Φουρτβένγκλερ ήταν μέλος του Ναζιστικού κόμματος, αλλά είναι σίγουρο ότι θα μπορέσει να τον τρελάνει.

Νικήτας Τσακίρογλου, Άννα Ελεφάντη

Το έργο θέτει ένα σημαντικό ερώτημα, το κατά πόσο η τέχνη μπορεί και πρέπει να μένει ανεπηρέαστη από τις εκάστοτε κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Φέρνει τους θεατές αντιμέτωπους με την ιστορική πραγματικότητα, με ηθικές αξίες και ψυχολογικά διλήμματα.

Ο συγκλονιστικός Νικήτας Τσακίρογλου στον ρόλο του μαέστρου Φουρτβένγκλερ με απόλυτη απλότητα και ειλικρίνεια υπερασπίζεται την απόφασή του να παραμείνει στην Γερμανία και να αντισταθεί σιωπηρά. Να βοηθήσει όσους μπορούσε, εκμεταλλευόμενος συχνά την εύνοια υψηλά ιστάμενων μελών του Ναζιστικού Κόμματος. Δεν μπορεί να αντιληφθεί την στυγνή άποψη του Ταγματάρχη Άρνολντ ότι αφού παρέμεινε στην χώρα και είχε την θέση που είχε ήταν υποχρεωτικά και φιλοναζιστής. Στα δικά του μάτια η απόφασή του -που αντικατοπτρίζει και την απόφαση μέρους του γερμανικού λαού- να παραμείνει στη Γερμανία αποδεικνύει απλά και μόνο την αγάπη του προς τη χώρα του και τους συμπολίτες του. Την ανάγκη του να μην την εγκαταλείψει εγωιστικά σε αυτήν την εξαιρετικά δύσκολη στιγμή. Ο κύριος Τσακίρογλου στάθηκε τόσο απόλυτα προσηλωμένος στην ψυχοσύνθεση του μαέστρου που όταν σε ορισμένες στιγμές κατέρρεε κάτω από την πιεστική ανάκριση σου ερχόταν να σηκωθείς από τη θέση σου και να φωνάξεις «σταματήστε επιτέλους, δεν βλέπετε ότι υποφέρει…»

Αλέξανδρος Μπουρδούμης, Νικήτας Τσακίρογλου

Ο Χρήστος Βαλαβανίδης στον ρόλο του Χέλμουτ Ρόντε επίσης εξαιρετικός σε όλες τις στιγμές του. Ο Παναγιώτης Γουρζουλίδης στο ρόλο του βοηθού ανακριτή καλός, αν και κάπως ξύλινος ορισμένες φορές. Η Άννα Ελεφάντη στο ρόλο της γραμματέως δεν εγκαταλείπει σχεδόν ποτέ τη σκηνή. Αν και σπάνια μιλάει οι εκφραστικές της εναλλαγές είναι συγκλονιστικές. Στο ίδιο επίπεδο και η απόδοση της Ταμάρα Ζαχς από την Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου. Ο μονόλογος και η σπαρακτική ερώτησή της «Γιατί πήραν μόνο αυτόν και όχι και εμένα, γιατί όχι και εμένα, γιατί όχι εμένα…» συγκλονίζει.

Αφήνω τελευταία την αναφορά μου για τον Αλέξανδρο Μπουρδούμη στον ρόλο του Ταγματάρχη Άρνολντ, γιατί δεν ξέρω τι να πω. Υπήρχαν στιγμές, ελάχιστες, που ήταν καλός. Σαν συνολική εμφάνιση όμως θα πω ότι υπολειπόταν κατά πολύ από όλους τους άλλους. Ιδιαίτερα τις στιγμές που έπρεπε να μεταφέρει την κουλτούρα στις εκφράσεις και κινήσεις του υπερόπτη Αμερικανού νικητή αγγίζει το γκροτέσκο. Ξενίζει επίσης πολλές φορές, και χαλάει την αρμονία της παράστασης, η μετάλλαξη του τόνου της φωνής του σε οξεία, για να τονίσει την ένταση της ανάκρισης.  

Εν κατακλείδι η παράσταση βάζει τον θεατή πράγματι να σκεφτεί πέρα από κάθε στερεοτυπική εικόνα, αν πράγματι ζούσε κάτω από την επιβεβλημένη ναζιστική τρομοκρατία, και με το ένστικτο της επιβίωσης σε πλήρη ανάπτυξη, τι θα έκανε και πως θα αντιδρούσε. Με ποια πλευρά θα συντασσόταν, όπως είναι και ο αγγλικός τίτλος του έργου, «Taking sides».

Ταυτότητα παράστασης «Προσωπική Συμφωνία» στο Θέατρο Κολοσσαίον.
Μετάφραση: Αθανασία Α. Καραγιαννοπούλου
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μυλωνάς
Σκηνικά- Κοστούμια: Αγγελική Αθανασιάδου, Λήδα Σπερελάκη.
Μουσική Επιμέλεια/ Σύνθεση: Παύλος Κατσιβέλης
Φωτισμοί: Γιώργος Αγιαννίτης
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Επιμέλεια Κίνησης και Χορογραφίες: Χρυσηίς Λιατζιβίρη
Βοηθός σκηνοθέτη: Βίκυ Παναγιωτοπούλου
Β΄ βοηθός σκηνοθέτη: Χρήστος Καρανικόλας

Παίζουν:
Νικήτας Τσακίρογλου: Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ
Χρήστος Βαλαβανίδης: Χέλμουτ Ρόντε
Αλέξανδρος Μπουρδούμης: Ταγματάρχης Στήβεν Άρνολντ
Άννα Ελεφάντη: Έμμυ Στράουμπε
Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου: Ταμάρα Ζαχς
Παναγιώτης Γουρζουλίδης: Υπολοχαγός Ντέιβιντ Γουίλς

παρακολουθήστε το trailer της παράστασης