Σαρλ Μπωντλαίρ – Το Spleen ενός «καταραμένου»

Written by

Μπωντλαίρ

Ο Σαρλ Μπωντλαίρ  (Charles Baudelaire) γεννήθηκε στις 9 Απριλίου του 1821, παιδί από το δεύτερο γάμο του μεσήλικα πατέρα του Φ. Μπωντλαίρ με την κατά πολύ νεότερή του Caroline Dufays. Αν και στο σχολείο δεν ήταν ο μαθητής που έπαιρνε περγαμηνές, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο κολέγιο της Lyon  και μετέπειτα στο Louis le Grand.

Από νεαρή ηλικία εξέφρασε στους γονείς του την επιθυμία του να ασχοληθεί με την ποίηση και να γίνει άνθρωπος  των γραμμάτων, μια επιθυμία που συγκράτησε βαθιά μέσα του και  που δεν αλλοιώθηκε από τα θαλασσινά ταξίδια του σε τόπους μακρινούς και εξωτικούς όπως η Μαδαγασκάρη, η Κεϋλάνη, τα νησιά του Αγ.Μαυρίκιου κλπ.

Έτρεφε αγάπη για το διάβασμα που περιελάμβανε από αρχαίους κλασικούς συγγραφείς, ποιητές, ιστορικούς μέχρι Πατέρες της Εκκλησίας. Ιδιαίτερη αδυναμία όμως είχε στα Λατινικά καθώς και στη μελέτη των λέξεων.    Μεγάλη ειρωνεία για έναν άνθρωπο που αγαπούσε τόσο πολύ τις λέξεις στα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του να μη μπορεί  να πει τίποτε άλλο από ένα ναι και ένα όχι.

Ο Theodore Gautier μιλά για τον Μπωντλαίρ

   “ Γνωριστήκαμε στα μέσα του 1846 σε ένα διαμέρισμα στο Hotel Pindom, όταν ο Β. ήταν ακόμα η άγνωστη ιδιοφυία αλλά το όνομά του περιπλανιόταν ανάμεσα στους ποιητές και τους καλλιτέχνες…Βρισκόμασταν στο μεγάλο σαλόνι του διαμερίσματος που άνηκε στον F.Boissard,  όπου οι συνεδρίες χασίς  λάμβαναν χώρα κι εμείς παίρναμε μέρος…”.

O Μπωντλαίρ ξεκίνησε την πορεία του γράφοντας κριτικές λογοτεχνημάτων, κριτικές τέχνης, συμβουλές για νέους λογοτέχνες κτλ. Ιδιαίτερα αξιόλογη θεωρείται η ανάλυσή του για τον Edgar Alan Poe στο έργο του Sa vie et ses ouvrages (1845). Πριν την πρώτη έκδοση της ποιητικής του συλλογής  Fleurs du mal (1857), o B. είχε δημοσιεύσει κάποια ποιήματά του σε εφημερίδες και τα οποία είχαν αργότερα συμπεριληφθεί στην συλλογή. Δεν ήταν λοιπόν άγνωστος όταν εκδόθηκαν τα Άνθη του Κακού.

Τα Άνθη του Κακού

Δυστυχώς για τη μεγαλύτερη πλειοψηφία του γαλλικού Τύπου, η οποία είχε αποθεώσει τον γαλλικό ρομαντισμό του Victor Hugo, τα πρωτοποριακά ποιήματα της συλλογής του  Μπωντλαίρ τους έμοιαζαν πραγματικά σαν διαβολικά άνθη.

H εφημερίδα Le Figaro γράφει στις 12 Ιουλίου του 1857: “ …Ότι δεν είναι αποκρουστικό δεν είναι κατανοητό και ότι είναι κατανοητό είναι σάπιο, ακολουθώντας τα λόγια του δημιουργού…Ωστόσο θα εξαιρούσα τις πέντε τελευταίες στροφές των ποιημάτων με τον τίτλο Benediction, Elevation et Don Juan aux Enfers”. Για όλα τα υπόλοιπα δε θα έδινα ούτε έναν κόκκο πιπεριού και δε μου αρέσει το πιπέρι”.

Τι και αν ο Hugo, στην επιστολική σχέση που είχαν του είχε πει πως του άρεσε η συλλογή του και πώς με τα ποιήματά του είχε δημιουργήσει μία «νέα ανατριχίλα». Τι και αν ο φίλος του Sainte Beuve του είχε πλέξει το εγκώμιο σε ένα άρθρο στην εφημερίδα Le Constitutionnel το 1862. Ο Μπωντλαίρ δεν αγαπήθηκε τόσο εν ζωή.

Ο T.Gautier τονίζει για τα Άνθη του Μπωντλαίρ, ότι έδιναν στο κοινό κάτι μοναδικό κάτι που δε μπορούσε να συγκριθεί με το στυλ κάποιου άλλου ποιητή. Μας πληροφορεί ακόμα ότι

Ο Μπωντλαίρ αγαπούσε τους κλασικούς ποιητές ωστόσο πίστευε ότι ο ακολουθώντας την ίδια και την ίδια φόρμα γραφής ο στίχος έχανε τη δύναμή του. Τα Άνθη του κακού έδωσαν το στυλ decadence. O μυστικισμός, τα σύμβολα, η γλώσσα που χρησιμοποιούσε ήταν κάτι το ξεχωριστό.

Για την ιστορία θα πρέπει να πούμε ότι  με την εμφάνιση του συγκεκριμένου έργου, οι Αρχές ζήτησαν την αντικατάσταση έξι ποιημάτων της συλλογής με κάτι λιγότερο εκκεντρικό πριν η έκδοση τους βρεθεί στα ράφια κάποιας βιβλιοθήκη. Ομοίως δεν ήταν λίγες οι χώρες στις οποίες όχι μόνο απαγορεύτηκε το ανάγνωσμά του αλλά αφορίστηκε.

Μπωντλαίρ και πολιτική

To 1846 ο Σαρλ Μπωντλαίρ γράφει προς τους σοσιαλιστές και τους ρεπουμπλικάνους σφάζοντάς του  με το γάντι όπως λένε. Μάλιστα λίγο αργότερα γράφοντας μία κριτική για το θέατρο και την έλλειψη αυθεντικότητας, δε διστάζει να παραληρήσει αυτόν τον πιθηκισμό και τους πιθήκους με  ρεπουμπλικάνους της τέχνης. Κι όμως δύο χρόνια μετά γίνεται ρεπουμπλικάνος. Άλλα όσο γρήγορα μπήκε  στην πολιτική τόσο γρήγορα βγήκε!

Το 1850-51 ένας φίλος του ο Arthur Ponroy του προτείνει να αναλάβει μία σημαντική θέση στην συντηρητική εφημερίδα Le Journal de Chateauroux. O Μπωντλαίρ εμφανίστηκε με μία ηθοποιό δίπλα του, παρουσιάζοντάς την ως γυναίκα του και στην θερμή υποδοχή που του επιφύλασσαν δεν έβγαλε από το στόμα του ούτε μία λέξη. Όταν λοιπόν ένας καλεσμένος τον ρώτησε: “Κύριε Μπωντλαίρ δε θα μας πείτε τίποτα?”, ο Μπωντλαίρ απάντησε με τον δικό του τρόπο: “ Δεν έχω κάτι να πω. Δεν ήρθα εδώ για να είμαι ο υπηρέτης της εξυπνάδας σας”!

Φυσικά οι εκπλήξεις για την εφημερίδα δε σταμάτησαν σε αυτό το περιστατικό.  Ο Μπωντλαίρ έγραψε ένα κατά κάποιον τρόπο επαινετικό άρθρο για τον Μαρά και τον Ροβεσπιέρο, τη γκιλοτίνα, τα κεφάλια, προκαλώντας πονοκεφάλους στον εκδότη, πέρα από το γεγονός ότι αποκαλύφθηκε  και ότι η γυναίκα του ήταν απλά η ερωμένη του!

Αυτή ήταν μάλλον η τελευταία ενασχόλησή του με την πολιτική.

Ο έρωτας

  Δεν είναι εύκολο να καταλάβεις στον Μπωντλαίρ αν ο έρωτας αποτελούσε πηγή χαράς στη ζωή του ή πηγή πόνου ή αν τελικά αγαπούσε τις γυναίκες ή ήταν λίγο μισογύνης. Στο Oeuvre posthuneJournaux intimes ο ποιητής αναρωτιέται:” Γιατί ένας άντρας του πνεύματος αγαπά τα κορίτσια…αν και είναι ανόητες? Η γυναίκα δε μπορεί να ξεχωρίσει την ψυχή από το σώμα…Να τι λέει ο Νίτσε: “Σου αρέσουν οι γυναίκες? Μη ξεχνάς το μαστίγιο».Από όλες τις γυναίκες που πέρασαν στη ζωή του, δύο ήταν αυτές που τον σημάδεψαν περισσότερο: η μαύρη Αφροδίτη Jeanne Duval και η λευκή madonna  Mme Sabatier.

Μπωντλαίρ και Ντουβάλ

Η Ντουβάλ ήταν μία μαύρη καλλονή -μάλλον από την Αιτή- με την οποία διατήρησε 14ετή σχέση.  Στην ποιητική συλλογή του Άνθη του Κακού ( Fleurs du mal ) και στο ποίημα Sed Non Satiata βλέπουμε τις καλές «μέρες» της πολυτάραχης σχέσεως τους.

Bizarre déité, brune comme les nuits,
……………………………………..
Oeuvre de quelque obi, le Faust de la savane

……………………………………….
Sorcière au flanc d’ébène, enfant des noirs minuits,

…………………………………..
L’élixir de ta bouche où l’amour se pavane
;…….
Μελαχροινή όπως οι νύχτες…Ο Φάουστ της σαβάνας…το ελιξίριο των χειλιών σου….”

Jeanne Duval

Ντουβάλ

Αργότερα  η γνώμη του Μπωντλαίρ δε θα είναι τόσο μελιστάλακτη για την Ντουβάλ, για την οποία δεν είχαν την καλύτερη άποψη ούτε η μάνα του ποιητή ούτε οι φίλοι του. Τον απατούσε, έπινε μέχρι τελικής πτώσεως και του έπαιρνε τα λιγοστά λεφτά του. Ο Μπωντλαίρ μας εξομολογείτε: “ Η μαύρη Αφροδίτη με βασανίζει με όλους τους τρόπους…Ω και να ξέρατε…δεν είδα ποτέ μία λέξη αγάπης…”. Σε δύο γράμματα προς την μητέρα του βλέπουμε και το τέλος της σχέσης τους: “  Η Jeanne έχει γίνει εμπόδιο στην ευτυχία μου…Δε θέλω να την ξαναδώ…Η σχέση μου με την Jeanne τελείωσε…αν και έκανα ότι περνούσε από το χέρι μου…Δεν έχω κοιμηθεί εδώ και δέκα μέρες…”.

Μπωντλαίρ και Σαμπατιέ

Με την Mme Sabatier τα πράγματα ήταν πιο ρομαντικά. Επί πέντε χρόνια της έγραφε ανώνυμα γράμματα. Στο γράμμα του, στις 8 Μάιου του 1854 της λέει: “ Το είναι μου σας ονειρεύεται”. H Σαμπατιέ δεν ήταν πολύ νέα αλλά είχε μόρφωση και συναναστρεφόταν με μεγάλα ονόματα του γαλλικού λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού κόσμου. Στο ποίημα του A une madone ( Fleurs du mal) μπορούμε να αντιληφθούμε σχεδόν μία «ιπποτική μυθιστορία». καθώς ο  Μπωντλαίρ δηλώνει πώς θα ήθελε να παλέψει για αυτήν και την εξιδανικεύει αποκαλώντας την θνητή Μαντόνα :

Je veux bâtir pour toi, Madone, ma maîtresse
………………………………………………
… Et dans ma Jalousie, ô mortelle Madone…

Sabatier

Σαμπατιέ

Παρά τον κύκλο ποιημάτων για την Σαμπατιέ στα Άνθη του Κακού (όπως και για την Ντουβάλ), ο Μπωντλαίρ εκφράζει την ανασφάλειά του ή τον εγωκεντρισμό του για τις γυναίκες μέσα σε ένα από τα γράμματα που στέλνει στην ίδια την Sabatier: “ Έχω συγκεκριμένη άποψη για τη θέση της γυναίκας…δεν της έχω πίστη…Εσείς έχετε καλή ψυχή αλλά στην τελική δεν παύει να είναι μία γυναικεία ψυχή”

Τα οικονομικά προβλήματα και το τέλος     

Το spleen του  Μπωντλαίρ δεν έμεινε ανεπηρέαστο από τα οικονομικά του προβλήματα και από τα χρέη. Σπατάλησε αρκετά γρήγορα την περιουσία που του είχε αφήσει ο πατέρας του, με αποτέλεσμα η μητέρα του και ο πατριός του να καταφύγουν στην έκδοση περιοριστικής εντολής. Στα γράμματα προς την μητέρα του, εξέθετε την οικονομική του ανέχεια και ενίοτε ζητούσε την συνδρομή της με μικροποσά των 20 ή 30 francs.

H τελευταία του απογοήτευση μετά το φιάσκο στις Βρυξέλλες- ήλπιζε ότι θα εκεί θα καταφέρει αυτό που δεν κατάφερε στο παρισινό κοινό-, μαζί με τα συσσωρευμένα προβλήματα υγείας που είχε ( καταχρήσεις χασίς, όπιο, αλκοόλ, σύφιλη) τον οδήγησαν το 1866 στην κατάρρευση. Εγκεφαλικό επεισόδιο και παράλυση. Ένα χρόνο αργότερα,  στις 31  Αύγουστου του 1867 ο Σαρλ Μπωντλαίρ θα ξεκινήσει το μεγάλο του ταξίδι για το Πάνθεο που φιλοξενούνται οι καταραμένοι ποιητές . Διαβάστε καταραμένοι ποιητές, γαλλιστί Les poetes maudits, ένα αφιέρωμα για τους καταραμένους ποιητές

 

cityculture.gr/ γράφει η Αριστέα Αθ. Βραζιώτη