Σήμερον κρεμάται επί ξύλου – η Σταύρωση με την ματιά του Ισπανού καλλιτέχνη Alvaro Reja

Written by

Η Σταύρωση με την ματιά του Ισπανού καλλιτέχνη Alvaro Reja

Όσο η ανθρωπότητα θα αιμορραγεί και θα πονάει,
η εικόνα του Εσταυρωμένου θα είναι επίκαιρη…

Οι πρώτοι χριστιανοί, σύμφωνα με τα έως τώρα αρχαιολογικά και φιλολογικά δεδομένα, δεν έκαναν καμιά υλική απεικόνιση του εσταυρωμένου Ιησού, ούτε του ιδίου του σταυρού. Ο σταυρικός θάνατος του Ιησού ήταν γι’ αυτούς κάτι το αποτρόπαιο και ανακαλούσε στη μνήμη τους τα πάθη του Κυρίου. Ο σταυρός στην Καινή Διαθήκη χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της σταυρικής θυσίας του Ιησού, παρά ως σύμβολο αυτό καθαυτό.

Η Σταύρωση ως θανατική καταδίκη, ήταν πανάρχαιο γεγονός, γνωστό σε όλους τους λαούς. Θεωρούνταν ως η πλέον ατιμωτική ποινή. Στο Ρωμαϊκό κράτος ήταν νομικά καταχωρημένη, για τους μη Ρωμαίους πολίτες και κυρίως για τους σκλάβους.

Ο καταδικασμένος, μετέφερε στους ώμους του την οριζόντια δοκό, έφερε στο στήθος του πινακίδα με την αιτία της καταδίκης του και μετά από μια δύσκολη πορεία, με προπηλακισμούς και χτυπήματα έφτανε στον τόπο της εκτέλεσης, όπου το κάθετο δοκάρι ήταν μπηγμένο στο έδαφος.

Ακολουθούσε η απογύμνωσή του, το κάρφωμα των καρπών στην οριζόντια δοκό, η ανύψωση και στερέωση του στο κάθετο δοκάρι και τέλος το κάρφωμα των ποδιών του. Ο θάνατος ήταν αργός, από αναπνευστική ανεπάρκεια, με φρικτούς πόνους.

Ο θάνατος του Χριστού στο Σταυρό είναι μια νίκη, ένας «ζωοποιός θάνατος». Είναι η ολοκλήρωση του λυτρωτικού έργου του Κυρίου επί της γης. Για τον λόγο αυτόν, ο Εσταυρωμένος βρίσκεται σε κάθε ορθόδοξο ναό, πίσω από την Αγία Τράπεζα και πάνω από την ωραία πύλη, στην κορυφή του τέμπλου. Η εικόνα της Σταύρωσης, έχει τη θέση της στο Δωδεκάορτο, στην πάνω σειρά του τέμπλου. Ως τοιχογραφία ιστορείται, συνήθως, στο βόρειο μέρος του θόλου.

Από τον 6ο αι., η Σταύρωση απεικονιζόταν ως ιστορικό γεγονός, ενώ από τον 9ο αι. και μετά, οι αγιογράφοι πέρασαν από την εξιστόρηση στη θεολογία και τους συμβολισμούς.
Η κατακόρυφη δοκός συμβολίζει την κάθοδο του Χριστού στον κόσμο, το πέρασμα στον Άδη και την άνοδο του στον Πατέρα μετά την Ανάσταση, ως επίσης και την κοινωνία μεταξύ Θεού και ανθρώπων.

Η οριζόντια μεγάλη κεραία, συμβολίζει την κοινωνία μεταξύ των ανθρώπων και τη διάδοση του Ευαγγελίου επί της γης. Η οριζόντια μικρή (στήριγμα ποδιών) συμβολίζει τον ζυγό της δικαιοσύνης, την παλινδρόμηση μεταξύ σωτηρίας και απώλειας.

Όταν ρώτησα τον Ισπανό καλλιτέχνη Álvaro Reja γιατί επέλεξε ως βασικό θέμα του έργου του τη Σταύρωση του Ιησού Χριστού, μου απήντησε πως δεν είχε καμία σχέση με τα θρησκευτικά του πιστεύω, αλλά με την αντίληψή του για τη σύγχρονη κοινωνία. Ο πόνος των ανθρώπων ήταν αυτός που τον οδήγησε στην πραγματοποίηση αυτής της ομάδας ζωγραφικών έργων.

Álvaro Reja

«το χέρι μας είναι ένα εργαλείο και ένα όπλο»

Στους πίνακες του Εσταυρωμένου, ο Álvaro Reja τοποθετεί τον Χριστό στο κέντρο της σύνθεσης, φορώντας μόνο «περίζωμα περί την οσφύν», δηλ. ένα άσπρο πανί τυλιγμένο στη μέση. Τα χέρια του είναι απλωμένα και με ανοικτές τις παλάμες, «ως να προσεύχεται … και ωσάν να ανοίγη τας αγκάλας του προς όλους τους ανθρώπους», όπως γράφει και ο Φώτης Κόντογλου. «Οι δε πόδες σμικτοί, με τα γόνατα ολίγον διπλωμένα, πατούν επάνω εις εν σανίδιον ως υποπόδιον …». Από τα χέρια και τα πόδια του Χριστού τρέχουν αίματα, ενώ από την λογχισμένη πλευρά του αίμα και ύδωρ.

Το βαρύ κοντόχοντρο σώμα του Ιησού με το δυσανάλογο μακρόστενο κεφάλι, μας δίνει την εντύπωση ότι η μορφή ασφυκτιά μέσα στο πλαίσιο που ο καλλιτέχνης όρισε. Για τον Ιησού πλέον δεν υπάρχουν ανθρώπινα όρια.

Το κεφάλι του γέρνει προς τα δεξιά, ενώ στο πρόσωπο του πρυτανεύει το βασιλικό μεγαλείο, το μεγαλείο του συγκρατημένου πάθους. Στη ματιά του, ο Álvaro Reja θέλησε να απεικονίσει την πιο ανθρώπινη στιγμή σε όλη την επίγεια παρουσία του, τότε που λυγισμένος από τον πόνο εξέφρασε το μοναδικό του παράπονο προς τον Δημιουργό, αναφωνώντας: «ιλί, ιλί λιμα Σαβαχθανί, (γιατί Θεέ μου με εγκατέλειψες)». Μόνο που αντί του Ιησού, ο θεατής ακούει τις κραυγές, τους θρήνους και τα παράπονα των σημερινών ανθρώπων.

Το φόντο των εικόνων, στη θέση που έπρεπε να απεικονίζονται τα τείχη της Ιερουσαλήμ και ο Γολγοθάς, καλύπτεται από κολάζ εφημερίδων, όπου αναγράφονται ειδήσεις σχετικές με τις χαμένες ελπίδες μια ολόκληρης γενιάς. Τα Ευαγγέλια των αβέβαιων ημερών που ξημερώνουν. Τα νέα τείχη είναι αυτά που άλλοι έχτισαν γύρω από τον κάθε έναν μας, για να θυμηθούμε και τον Καβάφη.

Η ζωγραφική του Álvaro Reja μας φέρνει πιο κοντά σε μια μεταφυσική προσέγγιση του χώρου, η οποία είναι ανεξάρτητη από την εμπειρία. Ο καλλιτέχνης αμφισβητεί την κλασική ιδέα, απομακρύνεται από την τέχνη της προοπτικής και είναι σε θέση να οικοδομήσει ένα σύμπαν χωρίς όρια, όπου τα στοιχεία προορίζονται να συνυπάρξουν αρμονικά. Για να γίνει αυτό, καταφεύγει στα πλαστικά στοιχεία παρουσιάζοντάς μας έναν ονειρικό μικρόκοσμο.

Το κολάζ, σε όλα του τα έργα, συναντά το παχύ στρώμα της μπογιάς. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί, καλύπτουν όλη την χρωματική κλίμακα, από τα πιο θερμά έως τα πιο ψυχρά. Για να δώσει μεγαλύτερη ένταση στις συνθέσεις του, χαράζει τα χρώματα που άφησαν τα ίχνη της βούρτσας με έντονες βαθιές γραμμές, σαν να σκίζουν τον καμβά και μαζί και το βλέμμα μας.

cityculture.gr/ γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης*

* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης