Γραφή είναι η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του ρήματος γράφω. Είναι η παράσταση του λόγου ή της σκέψης με ένα σύστημα γραφικών συμβόλων, κυρίως επάνω στο χαρτί. Είναι ακόμη το προσωπικό ύφος του συγγραφέα, το στυλ, ο τρόπος με τον οποίο είναι γραμμένο ένα κείμενο. Είναι ο τρόπος με τον οποίο μας έχουν παραδοθεί τα αρχαία κείμενα που έχουν γραφεί. Γραφή ονομάζουμε και τη Βίβλο, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη[1]. Πολλές οι ερμηνείες της γραφής ωστόσο εμείς θα επικεντρωθούμε στην ερμηνεία που αναφέρεται στο προσωπικό ύφος του συγγραφέα, στον προσωπικό του τρόπο να υπάρχει μέσα από τον γραπτό λόγο. Όλη η μαγεία της γραφής άλλωστε έγκειται στα σύμβολα που εκφράζουν τις μύχιες και μη σκέψεις του γράφοντα. Το πώς οι σκέψεις αυτές βρίσκουν την πολυπόθητη έξοδό τους σε κάτι υλικό για να αναπαραχθεί και να γίνουν αυτές προσιτές στο ανθρώπινο μάτι, στο ευρύ κοινό, στους ανθρώπους που χωρίζουν οι αποστάσεις. Οι αποστάσεις μπορεί να είναι χιλιομετρικές, μπορεί να είναι κοινωνικές, μπορεί να νοούνται ως ανελευθερία του λόγου. Η ελευθερία του λόγου σύμφωνα με την Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα (1948) ορίζει ότι: «Καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που σημαίνει το δικαίωμα να μην υφίσταται δυσμενείς συνέπειες για τις γνώμες του, και το δικαίωμα να αναζητεί, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, με οποιοδήποτε μέσο έκφρασης, και από όλο τον κόσμο» (άρθρο 19).
Τι γίνεται όμως όταν δεν κάνουμε λόγο για γραφή αλλά αντιγραφή; Σε αυτή την περίπτωση δεν κάνουμε λόγο για πρωτότυπη γραφή αλλά για μίμηση του πρωτοτύπου. Στην τέχνη για παράδειγμα όταν κάτι τέτοιο συνέβαινε σε γνωστά έργα καλλιτεχνών γίνονταν με σκοπό τη σπουδή των νέων καλλιτεχνών πάνω σε αναγνωρισμένα πρωτότυπα έργα. Η σπουδή και η ενασχόληση των νέων καλλιτεχνών είχε αποτέλεσμα τη βελτίωσή τους όσον αφορά την τεχνική αλλά και το διάλογό τους με την αναγνωρισμένη τέχνη. Ενδεικτικό παράδειγμα ο Vincent van Gogh ο οποίος όπως είναι γνωστό ακολούθησε θεματικά και καλλιτεχνικά μέχρι ένα βαθμό τα έργα του Millet αλλά και του Delacroix και του Rembrandt. Σε αυτά τα έργα ο Van Gogh αλλά και άλλοι καλλιτέχνες έδιναν τίτλους σχεδόν ίδιους με τους πρωτότυπους με μία βασική διαφορά: τοποθετούσαν την πρόθεση «μετά» πριν από τον τίτλο τους. Προφανώς οι νέοι καλλιτέχνες γνώριζαν τη σπουδαιότητα των καταξιωμένων στην εποχή τους ζωγράφων και για αυτούς ήταν τιμή να επιχειρούν να τους μιμηθούν καλλιτεχνικά με σκοπό να οδηγηθούν αργότερα στην ανεύρεση του προσωπικού τους στυλ, τη δική τους τεχνοτροπία και έπειτα να ξεχωρίσουν.
Όταν κάνουμε όμως λόγο για αντιγραφή σε κάποιο κείμενο δεν είναι σίγουρα το ίδιο. Φυσικά δεν γίνεται λόγος για χρήση πηγών και βιβλιογραφίας με κριτική και ερευνητική ματιά, αλλά για αντιγραφή που αποσκοπεί αποκλειστικά στην «ανάδειξη» του ονόματος του αντι-γράφοντα με πλάγιους τρόπους. Η αντι-γραφή λοιπόν δεν είναι απλή αναπαραγωγή αλλά σχεδόν κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Είναι το αντίθετο της γραφής, το αντίθετο της προσπάθειας, το αντίθετο της δημιουργίας και το αντίθετο του δημιουργικού και πρωτότυπου λόγου. Είναι επομένως μία γραφή ασθενική που στερείται πρωτοτυπίας και ζωτικότητας. Δυστυχώς τα σημερινά μέσα διάδοσης του λόγου -όσο και αν εκμηδενίζουν την απόσταση και το χρόνο- δεν μπορούν να εμποδίσουν την διάδοση της αντι-γραφής. Ίσα-ίσα την ενισχύουν χωρίς αυτό να σημαίνει ότι γίνεται σκόπιμα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επίσης αναπαράγουν με ταχύτατους, αστραπιαίους ρυθμούς κείμενα και οπτικοακουστικό υλικό. Κι όλα αυτά χωρίς κανέναν απολύτως έλεγχο. Δεν υπάρχουν φίλτρα ούτε όρια στη σημερινή ηλεκτρονική εποχή. Οι όποιοι συγγραφείς μοιάζουν απόγονοι κάποιας ουτοπίας του γραπτού σε χαρτί λόγου, που προσπαθούν να γαντζωθούν από νοητές γραμμές ιστοσελίδων. Ακόμη και η γραφή τους είναι ηλεκτρονική, χωρίς χαρτί και μελάνι, χωρίς τη μυρωδιά του φύλλου και την ιεροτελεστία της γραφής. Ωστόσο οι ονειροπόλοι αυτοί συγγραφείς συνεχίζουν να γράφουν, γιατί αυτός είναι ο τρόπος ζωής τους, ο προσδιορισμός τους στο σήμερα. Και αυτό είναι δικαίωμα.
Όσο κι αν προωθείται η αντι-γραφή σκόπιμα ή όχι, ο δημιουργικός λόγος δεν θα πάψει ποτέ να υφίσταται είτε το θέλουν κάποιοι είτε όχι. Ο πραγματικός συγγραφέας είναι εκείνος που έχει ανησυχίες και προβληματισμούς, αφουγκράζεται το κοινωνικό γίγνεσθαι, είναι σε επαφή με τη ζωή και τη δημιουργία. Εκείνος που αντι-γράφει θα είναι πάντα περιορισμένος σε μια ξένη πραγματικότητα της οποίας ο ίδιος θα είναι κομπάρσος κι όχι ο πρωταγωνιστής. Ίσως μάλιστα να είναι και κωμικός γιατί, αν το καλοσκεφθούμε, είναι αστείο εν έτει 2017 -σχεδόν 2018- να οικειοποιείσαι κάτι που δεν είναι δικό σου όταν όλα μπορούν να αποδειχθούν με ποικίλους τρόπους και μέσα. Αστείο και το γεγονός ότι οι γράφοντες δηλώνουν «ειδήμονες» συγκεκριμένης ειδικότητας, την οποία προφανώς δεν μπορούν να υποστηρίξουν ούτε να επαληθεύσουν έμπρακτα. Θέματα αντι-γραφής υπήρχαν και θα υπάρχουν όσο υπάρχουν άνθρωποι που στερούνται ουσίας και δημιουργικής σκέψης. Ας δώσουμε στο γραπτό λόγο τη σοβαρότητα και τη βαρύτητα που του ταιριάζει όσοι κοπιάζουμε γι’ αυτόν και ονειρευόμαστε μέσω αυτού.
cityculture.gr/ γράφει η Βασιλική Ρούσκα
[1] Βλ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, «γραφή», Θεσσαλονίκη 1998, σ. 324.