Στην αρχαιολογία η λέξη «θησαυρός» χρησιμοποιείται για να δηλώσει ένα σύνολο πολύτιμων αντικειμένων, κειμηλίων ή μεγάλων ποσών νομισμάτων, τα οποία με σκοπό τη φύλαξη και προστασία τους, είχαν συγκεντρωθεί και κρυφτεί από τον κάτοχό τους σε περιόδους πολιτικών και θρησκευτικών κρίσεων και πολέμων, συνήθως με τρόπο που θα ήταν δύσκολο να τα βρει κανείς. Η ανακάλυψή τους, μετά από πολλούς αιώνες, πάντα προκαλεί δέος και θαυμασμό.
Ένας αρκετά σημαντικός θησαυρός, για την ιστορία και μελέτη της πρωτοβυζαντινής περιόδου και ιδιαίτερα της συριακής αργυροχρυσοχοΐας, αποτελούμενος από Ιερά Σκεύη που χρησιμοποιούνται κατά τη Θεία Λειτουργία, ανακαλύφθηκε στην πόλη της Συρίας Ατταρώθις. Σήμερα αποτελεί «περιουσία» του Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης.
Από αρχαιοτάτων χρόνων η Συρία φημιζόταν για τη αργυροχρυσοχοΐα της, τα προϊόντα της οποίας μαρτυρούν επαγγελματική δεξιότητα και καλλιτεχνική εμπειρία. Στην Παλμύρα ανακαλύφθηκε μαρμάρινη επιγραφή που χρονολογείται στα μέσα του 3ου μ.Χ. αι., η οποία αναφέρεται στην ύπαρξη συντεχνίας αργυροχρυσοχόων, πράγμα που αποδεικνύει ότι ο αριθμός των τεχνιτών της κατηγορίας αυτής ήταν μεγάλος. Η συντεχνία συστάθηκε για την τήρηση των αρχών της τέχνης και την προστασία των ντόπιων τεχνιτών και των εμπορευόμενων προϊόντων τους.
Η πόλη Ατταρώθις (Attarouthi) βρίσκεται στην επαρχεία της Απάμειας και σήμερα ονομάζεται Karratin. Κατά την ρωμαϊκή περίοδο ήταν γνωστή ως Taroutia Emperon, που σημαίνει η πόλη των τεχνιτών. Η αρχαιοελληνική της ονομασία Ατταρώθις έγινε γνωστή από τις επιγραφές που φέρουν τα αντικείμενα. Κατά τα άλλα αποτελεί μια άγνωστη πόλη της αρχαιότητας.
Ο θησαυρός που ανακαλύφθηκε χρονολογείται μεταξύ 6ου και 7ου αι. και αποτελείται από δέκα Ποτήρια της Θείας Κοινωνίας, ένα σουρωτήρι για την προετοιμασία του οίνου, τρία θυμιατήρια και μια πολύ ενδιαφέρουσα λειψανοθήκη στο σχήμα περιστεράς (Άγιο Πνεύμα), η οποία σύμφωνα με τον μύθο περιείχε το γάλα της Παρθένου.
Τα Ποτήρια είναι κατασκευασμένα από σφυρήλατο άργυρο με ανάγλυφη επίχρυση διακόσμηση. Αποτελούνται από μια ψηλή κολουροκωνική βάση που φέρει ένα ομφάλιο κόμπο στο σημείο ένωσης με την ημισφαιρική κούπα. Οι επιγραφές που είναι χαραγμένες κάτω από το λεπτό χείλος, αναφέρονται στον άγιο πρωτομάρτυρα Στέφανο, επισκοπικός ναός του οποίου εντοπίστηκε στις ανασκαφές της ίδιας περιοχής.
Διακοσμητικές λεπτομέρειες των Αγίων Ποτηρίων
Ο Ιησούς Χριστός
+ ΔΙΟΔΟΡΟC ΑΤΤΑΡΟΥΘΙC ΥΠΕΡ CΟΤΗΡΙΑC ΑΥΤΟΥ ΠΡΟCΗΝΕΝΚΕΝ
Η Θεοτόκος δεομένη
+ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΩΜΗC ΑΤΤΑΡΩΘΙC
Τα θυμιατήρια έχουν ημισφαιρικό σώμα, που κρέμεται από τρεις αλυσίδες με οκτάσχημους κρίκους ενωμένους στο επάνω μέρος από ένα μεγαλύτερο. Η διακόσμησή τους αποτελείται από μετάλλια με εγχάρακτους σταυρούς και αστέρια, σύμβολα της Γέννησης και του Θανάτου του Ιησού, τον Ιησού Χριστό σε νεαρή ηλικία (Εμμανουήλ), τον άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή, αρχάγγελους και επιγραφές στο χείλος.
Σύμφωνα με μια αρχαία παράδοση, η Θεοτόκος κατέφυγε σε ένα σπήλαιο στη Βηθλεέμ, ενόσω ο Ιωσήφ έλειπε για να αγοράσει εφόδια για τη φυγή τους στην Αίγυπτο. Ο Ιησούς, πείνασε και η Παναγία του πρόσφερε γάλα, αλλά μία σταγόνα, η τελευταία, έπεσε στο έδαφος της σπηλιάς. Η σταγόνα αυτή, μετά τη φυγή της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο, λεύκανε εσωτερικά όλο το χώρο. Στην πραγματικότητα, το εν λόγω σπήλαιο που μέχρι σήμερα αποτελεί μνημείο προσκυνήματος, αποτελείται από γαλακτίτη λίθο (=είδος ζεόλιθου που όταν τρίβεται ή βρέχεται, εκκρίνει υγρό που μοιάζει με γάλα). Κατά τη βυζαντινή περίοδο κομμάτια αυτής της άσπρης πέτρας ανακατεμένα με νερό καταναλώνονταν από γυναίκες για να κατεβάσουν γάλα κατά τη διάρκεια της γαλουχίας τους ή ακόμα και για θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Το «λείψανο του γάλακτος της Παρθένου» συνήθως τοποθετούνταν σε λειψανοθήκες σε σχήμα περιστεράς.
Στην Πραγματεία περί λειψάνων (Le traité des reliques, 1543) του Γάλλου μεταρρυθμιστή θεολόγου Ιωάννου Καλβίνου, στο κεφάλαιο που διαπραγματεύεται τα «λείψανα» της Θεοτόκου, αναφέρει: «…ωστόσο, για να έχουν τουλάχιστον κάτι που να ανήκε σε Αυτήν, προσπάθησαν να αντισταθμίσουν την έλλειψη άλλων κειμηλίων με την κατοχή των μαλλιών Της και του γάλακτός Της. Τα μαλλιά προσκυνούνται σε διάφορες εκκλησίες στην Ιταλία, στην Ισπανία, στη Γαλλία, καθώς και σε πολλές άλλες χώρες. Όσον αφορά το γάλα, δεν υπάρχει ίσως μία πόλη, μία αδελφότητα, ένα ανδρικό ή γυναικείο μοναστήρι, όπου αυτό δεν εμφανίζεται σε μεγάλες ή μικρές ποσότητες. Πράγματι, αν η Παρθένος ήταν τροφός σε όλη της τη ζωή ή γαλακτοπαραγωγική φάρμα, δεν θα μπορούσε να παράξει τόσο γάλα από όσο δείχνεται ως δικό της στα διάφορα μέρη. Πώς αυτοί απέκτησαν όλο αυτό το γάλα δεν το λένε, και είναι περιττό εδώ να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχει καμία βάση στα Ευαγγέλια για αυτές τις ανόητες και βλάσφημες υπερβολές».
cityculture.gr / γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης*
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης