Χέρτα Μύλερ.Μία συγγραφέας που γράφει με σκληρή ποιητική και πολιτική σκέψη για τον ολοκληρωτικό τρόμο μιας χώρας, ενός καθεστώτος, μιας εποχής, που οδηγεί στο θάνατο μια γενεά χαμένη, που προστίθεται σε μια αλυσίδα ονομάτων εντός κι εκτός συνόρων.Αυταρχισμός, επινόηση επιβίωσης, υποταγή, φόβος, λογοκρισία, ανακρίσεις, βασανιστήρια, θάνατος. Πολιτικοί λόγοι, φυσικά αίτια. Γραφή αποσπασματική, τραχιά,θραυσματική, καίρια, μιας γενιάς με το όνειρο της ελευθερίας, της φυγής, στον κλοιό του θανάτου. Βιωματική καταγραφή του σκοτεινού πέπλου που υπήρξαν τα γηρατειά της νεότητας μιας γενεάς αποτυχημένης.
Ρουμανία, μια χώρα εκούσιου θανάτου και σκληρής πραγματικότητας. Γερμανία, ένας τόπος προορισμού και ακούσιου θανάτου: ελευθερίας και φυσικών αιτίων.
Χέρτα Μύλερ (βραβείο Νόμπελ 2009), Το αγρίμι της καρδιάς. Ένα μυθιστόρημα σκέψεων με αφορμή τέσσερις φίλους που σπουδάζουν στο πανεπιστήμιο και σκορπίζουν σε διάφορα σημεία της χώρας για να εργαστούν, απολύονται, οδηγούνται στο θάνατο και στον πόνο της μνήμης. Το βιβλίο ξεκινάει με την εικόνα του τέλους.Η αφηγήτρια της ιστορίας( πρώην μεταφράστρια) και ο φίλος της Έντγκαρ ( πρώην δάσκαλος), κοιτάζουν τις φωτογραφίες-ντοκουμέντο του Κουρτ, τα ποιήματα του Γκέοργκ ( πρώην δάσκαλου) και τα ονόματα της λίστας των ανθρώπων που πέθαναν στην προσπάθειά τους να φύγουν από τη χώρα.Ο Κουρτ (μηχανικός σε σφαγείο), θα τους συναντούσε στη Γερμανία, όπου λίγο καιρό πριν αυτοκτόνησε ο Γκέοργκ, έξι εβδομάδες αφ’ ότου είχε εγκαταλείψει τη χώρα.
« Έκανα αίτηση εξόδου από τη χώρα, θα ιδωθούμε την άνοιξη.»
«Αλλά τρεις βδομάδες πριν από το χοντρό εκείνο γράμμα, ο Έντγκαρ κι εγώ λάβαμε δύο ίδια τηλεγραφήματα: Ο Κουρτ βρέθηκε νεκρός μέσα στο σπίτι του. Κρεμάστηκε με ένα σκοινί.»
« Ο Έντγκαρ έμενε ακόμα στον ξενώνα υποδοχής.Ένας γέρος στα καλύτερά του χρόνια, έλεγε κοροϊδευτικά, ένας αποτυχημένος δάσκαλος. Όπως κι εγώ δύο μήνες πριν από κείνον, έπρεπε τώρα να αποδείξει ότι στη Ρουμανίαείχε απολυθεί για πολιτικούς λόγους.
Δεν αρκούν οι μάρτυρες, είπε ο υπάλληλος.Μόνο ένα χαρτί με μια σφραγίδα που να το αποδεικνύει.Πού να το βρω.»
«Πήγαμε δύο φορές στη Φρανκφούρτη, για να δούμε το σημείο όπου είχε πεθάνει ο Γκέοργκ.Την πρώτη φορά δεν βγάλαμε φωτογραφίες για τον Κουρτ. Τη δεύτερη φορά ήμασταν αρκετά σκληροί και πατήσαμε το κουμπάκι.Ο Κουρτ όμως ήταν ήδη στο νεκροταφείο.»
Το αγρίμι της καρδιάς, μια φράση που διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου με τη σημασία του ανυπότακτου που καμμιά εξουσία δεν μπορεί να αγγίξει και ελευθερώνει, καθησυχάζει ο θάνατος.Η αφηγήτρια με γυμνές λέξεις, ανατρέχει στο παρελθόν και στις οικογενειακές σχέσεις, στον αγώνα των προσώπων, στις συμπεριφορές, στα λόγια, στην ανάμνηση. Η μητέρα και ο πατέρας , οι δυο γιαγιάδες, ο παππούς και το σκάκι, το τοπίο της επαρχίας,αντιλήψεις θρησκευτικές,πολιτικός τρόμος, θάνατος. Ο θάνατος, είναι παρόν στη μνήμη της αφηγήτριας, όταν η Λόλα θα κρεμαστεί- με τη δική της ζώνη- στη ντουλάπα του φοιτητικού θαλάμου τότε θα γίνει συνείδηση. Οι επινοήσεις και οι κωδικοποιημένες συνομιλίες με τους Έντγκαρ, Γκέοργκ και Κουρτ θα αναδείξουν το σθένος της νεότητας και τον κυνισμό της εξουσίας. Ατμόσφαιρα ζοφερής πραγματικότητας, που χαρακώνει η φιλία με την Τερέζα, η προδοσία και ο θάνατός της.Ένα παρελθόν που περιλαμβάνει μια ακυρωμένη νεότητα.
«Επί δύο χρόνια μετά το θάνατο της Λόλας δεν έβαζα ζώνη στα φορέματά μου. Οι πιο δυνατοί θόρυβοι της πόλης ήταν σιγανοί μες στο κεφάλι μου.»
«Δεν ήξερα τι ήταν τα τέσσερα χρόνια. Αν φαίνονταν πάνω μου ή στα ρούχα. Ο τελευταίος χρόνος κρεμόταν στην ντουλάπα. Τον τελευταίο χρόνο βαφόμουν κάθε πρωί.Όσο περισσότερο μου άρεσε να βάφομαι, τόσο λιγότερο ήθελα να ζήσω.»
«Στην περιγραφή μιας υδραυλικής μηχανής βρήκα τη λέξη υπερπεπερασμένος. Δεν υπήρχε στο λεξικό.»
Το βιβλίο της Χέρτα Μύλερ, Το αγρίμι της καρδιάς, οδηγεί τον αναγνώστη στο νοσηρό κλίμα του ολοκληρωτισμού, της ανελευθερίας, του θανάτου αλλά και της φιλίας, του έρωτα, της δίψας για ζωή. Περιγραφές των ακίνητων τοπίων του χωριού και της πόλης,τραγούδια που επανέρχονται παρηγορητικά, πλάγιες ερωτήσεις και απαντήσεις ανύπαρκτων διαλόγων,αναλογίες,αναμνήσεις,σαρκασμός, πόνος. Εκπαίδευση, θρησκεία,πολιτική. Γυναίκες και άνδρες σε μηχανισμούς εξουσίας που περνούν το κατώφλι της εξαγοράς, του φόβου και της βίας, της μοναξιάς, του έρωτα σε βιαστικές συνευρεύσεις. Επιθυμία ελευθερίας και αγαθών, φυγής, με τίμημα το θάνατο.
«Ο λοχαγός Πιέλε είπε στον Έντγκαρ,στον Κουρτκαι στον Γκέοργκ ότι το ποίημα αυτό παρακινεί το λαό να το σκάσει από τη χώρα. Ένα παλιό δημοτικό τραγούδι είναι, είπαν εκείνοι…Αυτά τα τραγούδια μπορεί να ήταν δημοτικά κάποτε, τότε όμως ήταν άλλες εποχές. Το καθεστώς των αστών και των γαιοκτημόνων έχει πεθάνει προ πολλού. Σήμερα ο λαός μας λέει άλλα τραγούδια.»
«Όλοι ζούσαν με τη σκέψη της φυγής.Ήθελαν να κολυμπούν στον Δούναβηώσπου το νερό να γίνει άλλη χώρα.Ήθελαν να τρέχουν πίσω από τα καλαμπόκια ώσπου η γη να γίνει άλλη χώρα. Το έβλεπες στα μάτια τους.»
«Κανένας όμως δεν με ρώτησε ποτέ σε ποιο σπίτι, σε ποιον τόπο, σε ποιο τραπέζι, σε ποιο κρεββάτι και σε ποια χώρα θα προτιμούσα αντί για το σπίτι μου να περπατάω, να τρώω, να κοιμάμαι ή να αγαπώ κάποιον από φόβο.»
« Μια φράση με τις λέξεις ψαλιδάκι για τα νύχια θα σημαίνει ανάκριση, είπε ο Κουρτ, μια φράση με τη λέξη παπούτσια θα σημαίνει έρευνα,μια φράση με τη λέξη κρυολόγημα θα σημαίνει παρακολούθηση.Μετά την προσφώνηση πάντα θαυμαστικό, σε περίπτωση που κινδυνεύει η ζωή σου απλώς ένα κόμμα.»
«Καθένας από μας φανταζόταν πώς θα μπορούσε κανείς να αυτοκτονήσει και να αφήσει τους φίλους του.Και, χωρίς ποτέ να τους το πει, τους κατηγορούσε που ήταν υποχρεωμένος να τους σκέφτεται και που εξαιτίας τους δεν το έκανε.΄Ετσι, καθένας από μας ήταν πεπεισμένος για το δίκιο του και είχε ανά χείρας τη σιωπή που ενοχοποιούσε τους άλλους, επειδή τόσο ο ίδιος όσο και οι άλλοι ζούσαν αντί να έχουν πεθάνει.»
«Μην κοιμάσαι, το αγρίμι της καρδιάς σου δεν έχει γυρίσει ακόμα στο σπίτι.»
«Ξεκούρασε το αγρίμι της καρδιάς σου, της είπα.»
«Όταν το τραγούδι τελειώνει, η γιαγιά πιστεύει ότι το παιδί κοιμάται βαθειά.Άσε το αγρίμι της καρδιάς σου να ξεκουραστεί, έπαιξες πολύ σήμερα, του λέει.»
Εσωστρέφεια και λεπτομερής εστίαση, πικρή καταγραφή της ζωής των ανθρώπων στο διασκελισμό του χάσματος των γενεών, του φόβου της εξουσίας.Εξομολογητική γραφή σύγκλισης, πολιτικός λόγος μιας σκέψης βασανιστικής, σύνθετης,διαφορετικής, στο αφυδατωμένο τοπίο του ολοκληρωτισμού, στο περιθώριο μιας χώρας.Ένα ρέκβιεμ στο αγρίμι της καρδιάς και στο αίμα που χτυπάει δυνατά στη φλέβα της μνήμης.
Χέρτα Μύλερ
Η Χέρτα Μύλερ γεννήθηκε στις 17 Αυγούστου 1953 στο Νίτσκιντορφ, ένα μικρό γερμανόφωνο χωριό της δυτικής Ρουμανίας. Σπούδασε ρουμανική και γερμανική φιλολογία και στη συνέχεια εργάστηκε ως μεταφράστρια σε βιομηχανική επιχείρηση, απ’ όπου απολύθηκε όταν αρνήθηκε να συνεργαστεί με τη Σεκουριτάτε. Το 1987 εγκατέλειψε τη Ρουμανία και εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο. Το πρώτο της βιβλίο, μια συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Niederungen, εκδόθηκε το 1982 στο Βουκουρέστι, λογοκρίθηκε όμως από το καθεστώς Τσαουσέσκου και τελικά εκδόθηκε στη Γερμανία (1984). Το 2009 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας για την ποιητικότητα και την αμεσότητα της γραφής της. Από τις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν επίσης τα μυθιστορήματά της Ο άγγελος της πείνας (μτφρ. Γιώτα Λαγουδάκου, 2010) και Η αλεπού ήταν και τότε ο κυνηγός (μτφρ. Κώστας Κοσμάς, 2011). Ποιήματά της βρίσκονται στον συλλογικό τόμο Το τόλμημα της μνήμης (μτφρ. Κώστας Κοσμάς, 2011).
ΧΕΡΤΑ ΜΥΛΕΡ ΤΟ ΑΓΡΙΜΙ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ Μυθιστόρημα Μετάφραση από τα Γερμανικά ΓΙΩΤΑ ΛΑΓΟΥΔΑΚΟΥ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ