« Ο γιος του Ιωσήφ και της Μαρίας γεννήθηκε όπως οι γιοι όλων των ανθρώπων, βρόμικος από το αίμα της μητέρας του, γλοιώδης από τις βλέννες και υποφέροντας σιωπηρά. Έκλαψε γιατί τον έκαναν να κλάψει, και θα κλάψει γι’ αυτόν τον ίδιο και μοναδικό λόγο». Σελ.71
«Μεγαλώνοντας θα ξεχάσει αυτές τις πρωτόγονες αισθήσεις σε σημείο που να μη θυμάται αν ποτέ τις δοκίμασε, όπως συμβαίνει με όλους μας όπου κι αν γεννηθήκαμε, από γυναίκα πάντα, κι όποια κι αν είναι η μοίρα που μας περιμένει». Σελ. 76
«…κάθε άνθρωπος είναι κι ένας κόσμος,…» Σελ. 174
Το βιβλίο «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον», του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου, αφηγείται την ιστορία της ζωής του Ιησού από την Ναζαρέτ, στην ανθρώπινη-θεολογική διάστασή της. Εστιάζει στις συνθήκες εκείνες που θα τον οδηγήσουν από τη γέννηση ως την σταύρωση, σκηνή με την οποία και κλείνει ο μυθιστορηματικός κύκλος της αφήγησης. Στον απόηχο των προφητειών, στην αναζήτηση απαντήσεων στα ερωτήματα που βασανίζουν τη σκέψη του, παρακολουθούμε την πορεία του Ιησού στην κοινωνία της εποχής εκείνης, καθώς και διάφορα περιστατικά που αφορούν τα μέλη της οικογένειάς του, όπως ο μαρτυρικός θάνατος του πατέρα του Ιωσήφ στον σταυρό .
«Είναι ο Μεσσίας, έλεγαν μερικοί, Είναι μάγος, έλεγαν άλλοι, αλλά κανενός δεν του πέρασε από το μυαλό να ρωτήσει, Είναι ο γιος του θεού. Και ο Ιησούς έλεγε σε όλους, Όποιος έχει αυτιά ας ακούσει, αν δεν διαιρέσετε, δεν θα πολλαπλασιάσετε». Σελ. 321
Η ιστορία ξεκινά με την περιγραφή του πίνακα, ο Ιησούς στον σταυρό, του Άλμπρεχτ Ντύρερ, ξυλογραφία του 1495. Ο πολυπρόσωπος πίνακας περιγράφεται από τον συγγραφέα με λεπτομερείς αναφορές στη σκηνή της σταύρωσης, στο μέσον της οποίας διακρίνεται η μορφή του Ιησού. Ο συγγραφέας καθοδηγεί το βλέμμα του αναγνώστη στα πρόσωπα πάνω στο σταυρό και στα υπόλοιπα που διακρίνονται στο κάτω μέρος του πίνακα, με τελική εστίαση στη σκηνή λίγο πριν τον μαρτυρικό θάνατο του Ιησού. Με το τέλος της ιστορίας, ολοκληρώνεται ο κύκλος όταν το βλέμμα του βλέπει χαμηλά τον άνθρωπο που του πρόσφερε ξίδι και νερό να απομακρύνεται, ενώ σε μια μαύρη πήλινη γαβάθα, μακρινή ανάμνηση του πατρικού σπιτιού, σταλάζει το αίμα της ζωής του.
«Ύστερα αργοπέθαινε μέσα σ’ ένα όνειρο, ήταν, λέει, στη Ναζαρέτ και άκουγε τον πατέρα του να του λέει, σηκώνοντας τους ώμους, χαμογελώντας κι αυτός, Ούτε εγώ μπορώ να σου κάνω όλες τις ερωτήσεις, ούτε εσύ να μου δώσεις όλες τις απαντήσεις. Του απέμενε ακόμα μια ρανίδα ζωής, όταν αισθάνθηκε ένα σφουγγάρι βουτηγμένο σε νερό και ξίδι να του αγγίζει τα χείλια, και τότε, κοιτάζοντας προς τα κάτω, πρόσεξε έναν άνθρωπο που απομακρυνόταν με έναν κουβά κι ένα καλάμι στον ώμο. Δεν πρόφτασε να δει, αφημένη στο έδαφος, τη μαύρη γαβάθα που μέσα της έσταζε το αίμα του». Σελ.397
Στα επόμενα κεφάλαια του βιβλίου, κατά το πρότυπο των ευαγγελιστών, ο συγγραφέας, ως άλλος ευαγγελιστής, ανασυνθέτει το σκηνικό και τις συνθήκες ζωής του Ιησού και της οικογένειάς του, αρχής γενομένης από τη γέννηση, τον θάνατο στο σταυρό του πατέρα του Ιωσήφ μέχρι και τον δικό του μαρτυρικό σταυρικό θάνατο. Αυτά τα τελευταία γεγονότα, λίγο πριν τη σταύρωση, περιγράφονται με συντομία μέχρι τη σκηνή του τέλους, που ο Ιησούς βλέπει, από το ύψος του σταυρού τον άνθρωπο με το καλάμι, την ώρα που το αίμα του χύνεται στην πήλινη γαβάθα, αυτήν που κληρονόμησε φεύγοντας από το σπίτι της Μαρίας, της μητέρας του. Σ’ αυτό το αντικείμενο εστιάζει στον προαναφερθέντα πολυπρόσωπο πίνακα και η αρχική αναφορά, με το τέλος της περιγραφής από τον συγγραφέα.
Με αφορμή την ανθρώπινη και θρησκευτική εκδοχή της ιστορίας του Ιησού, ο συγγραφέας ανασυνθέτει μια εποχή ταραχών, ανακατατάξεων και συγκρούσεων, εστιάζοντας στις δύσκολες συνθήκες ζωής των λαϊκών στρωμάτων. Οι σκέψεις του είναι διεισδυτικές και πρωτότυπες, αποκαλύπτοντας αντιφάσεις και αναπόδεικτες συλλογικές βεβαιότητες, ως την κριτική αυταπόδεικτη αμφισβήτηση και την παραδοχή της θνητότητας ως μοναδικό επιτελούμενο θαύμα αιώνων.
«Το χώμα στο χώμα, η σκόνη στη σκόνη, η γη στη γη, τίποτα δεν αρχίζει που να μην πρέπει να τελειώσει και ό,τι αρχίζει γεννιέται από αυτό που τελείωσε. Ανησύχησε η Μαρία και ρώτησε, Τι θα πει αυτό, και ο ζητιάνος απάντησε απλώς, Γυναίκα, έχεις ένα γιο στην κοιλιά, κι αυτός είναι ο μοναδικός προορισμός των ανθρώπων, να αρχίζουν και να τελειώνουν, να τελειώνουν και να αρχίζουν, Πώς ξέρεις ότι είμαι έγκυος, Η κοιλιά δεν μεγάλωσε ακόμα, αλλά οι γιοι ήδη λάμπουν στα μάτια των μανάδων τους, Αν είναι έτσι, ο άντρας μου θα έπρεπε να ΄χει δει στα μάτια μου το γιο που μου έδωσε, Μπορεί να μη σε κοιτάζει την ώρα που τον κοιτάζεις κι εσύ, Κι εσύ ποιος είσαι που δεν χρειάζεται να το ακούσεις από το στόμα μου, Είμαι ένας άγγελος, αλλά μην το πεις σε κανέναν». Σελ.27
« Τι είναι αυτό μέσα μας που ονειρεύεται όταν ονειρευόμαστε;» Σελ. 17
«…Έκανε νόημα στους στρατιώτες να πάρουν από κει τον κατάδικο κι έστειλε να του φέρουν νερό για να πλύνει τα χέρια του, όπως ήταν το έθιμο μετά από κάθε δίκη. Πήραν τον Ιησού από εκεί και τον οδήγησαν σ’ ένα λόφο που ονομαζόταν Γολγοθάς,…». Σελ. 396
Ζωηρή –τριτοπρόσωπη- αφήγηση συνεχόμενης ροής, σε ένα κείμενο χωρίς παραγράφους. Διάλογοι και περιγραφές με ρεαλιστική οπτική, έκδηλο -δηκτικό και σαρκαστικό- χιούμορ, λαϊκότητα και σκωπτικότητα, αναδύονται στην εξέλιξη της εξιστόρησης. Yπαινιγμοί, παροιμίες, ρήσεις και αποφθέγματα, προφητείες, μπλέκονται στην ιστορία και αποκαλύπτουν, από την πλευρά του συγγραφέα, την δύναμη ενός ανήσυχου, κριτικού πνεύματος. Πίσω από τις μεγάλες φράσεις του κειμένου, κρύβονται βαθειές σκέψεις με μια φιλοσοφική διάσταση και μια πολυθεματική οπτική. Παράλληλα διαφαίνεται μια λεπτότητα η οποία καλύπτει αυτήν την ευρύτατη θεματολογία του βιβλίου. Οι περιγραφές γενικές και λεπτομερείς σε σημεία, κερδίζουν την προσοχή του αναγνώστη, ο οποίος αντιλαμβάνεται το κύρος και την δεινότητα ενός ικανού αφηγητή, εξασκημένου στην κριτική παρατήρηση της ανθρώπινης ζωής. Ευρυμάθεια, κατανόηση και συμπόνοια της ανθρώπινης φύσης και της μοίρας του αδύναμου και ταυτόχρονα αποκαλυπτική εμβάθυνση σε συμπεριφορές που εξυπηρετούν το ατομικό συμμφέρον και καλλιεργούν την αμάθεια και τον σκοταδισμό, αποσκοπώντας στη διατήρηση των κεκτημένων για τους ισχυρούς, διακρίνονται κάτω από την ιστορία της γέννησης και του θανάτου του υιού του θεού, του Ιησού από την Ναζαρέτ. Η ιστορία εκτυλίσσεται ως ένα παραμύθι, αφήγηση με αναμεμειγμένα λογικά και εξωλογικά στοιχεία σε αναλογικές υποδείξεις και στο ρυθμό μιας υπερβατικής προφητείας.
« Αν ο νόμος δεν πρόσταζε τις γυναίκες να σωπάσουν για πάντα, ίσως αυτές που επινόησαν εκείνο το πρώτο αμάρτημα από το οποίο γεννηθήκαμε όλοι θα ήξεραν να μας πουν αυτό που απομένει να μάθουμε, Ποιο, Ποια θεϊκά και ποια δαιμονικά μέρη τις απαρτίζουν, τι είδους ανθρωπιά κουβαλούν μέσα τους, Δεν σε καταλαβαίνω, νόμιζα ότι μιλούσες για το γιο μου, Δεν μιλούσα για το γιο σου, μιλούσα για τις γυναίκες και για το πώς μας φτιάχνουν τα όντα που είμαστε, και αν είναι από δικό τους θέλημα και το ξέρουν ότι ο καθένας μας είναι και λίγο και πολύ, και καλοσύνη και κακία, ειρήνη και πόλεμος, εξέγερση και μειλιχιότητα». Σελ.54-55
«Εννοείται βέβαια ότι η λέξη που ορίζει με ακρίβεια αυτό το κουβάρι λέγεται τύψη, αλλά η εμπειρία και η πρακτική της επικοινωνίας, διαμέσου των αιώνων, έρχεται να μας αποδείξει ότι η παράφραση αυτή είναι μόνο ψευδαίσθηση, είναι, αν δεν κάνουμε λάθος, μια αναπηρία της γλώσσας, δεν είναι που θέλεις να πεις αγάπη και δεν σου φτάνει η γλώσσα, είναι που έχεις γλώσσα και δεν σου φτάνει η αγάπη». Σελ.109
«…τις λέξεις που προφέρονται από καρδιάς δεν υπάρχει γλώσσα να τις αρθρώσει, τις συγκρατεί ένας κόμπος στον λαιμό και μόνο στα μάτια διαβάζονται». Σελ.293
«Θυμήσου ότι ο χρόνος είμαι εγώ, και επομένως για μένα ό,τι πρόκειται να συμβεί έχει ήδη συμβεί, όλα όσα έχουν συμβεί συμβαίνουν κάθε μέρα,…». Σελ.345-346
«Το όνειρο είναι η σκέψη που δεν σκέφτηκα όταν έπρεπε και τώρα την έχω μαζί μου κάθε νύχτα, δεν μπορώ να την ξεχάσω, Τι είναι αυτό που έπρεπε να είχες σκεφτεί, Ούτε εσύ μπορείς να μου κάνεις όλες τις ερωτήσεις, ούτε εγώ μπορώ να σου δώσω όλες τις απαντήσεις». Σελ. 125
«Πίσω από το χρόνο έρχεται χρόνος,…».Σελ. 211
«…αυτά είναι πράγματα της γης, που στη γη θα μείνουν, κι από αυτά φτιάχνεται η μοναδική δυνατή ιστορία». Σελ.15
ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ
ΤΟ ΚΑΤΑ ΙΗΣΟΥΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟN
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΘΗΝΑ ΨΥΛΛΙΑ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
cityculture.gr / γράφει η Άγγελα Μάντζιου