Μια από τις πιο εμβληματικές φιγούρες των εορταστικών εκδηλώσεων, αποτελεί αδιαμφισβήτητα ο ξυλοπόδαρος. Σε όλο τον κόσμο, η ψιλόλιγνη μορφή του δίνει χαρά σε μικρούς και μεγάλους, εντυπωσιάζοντας τους με τις ισορροπητικές του ικανότητες.
Ανατρέχοντας στο πλούσιο ελληνικό παρελθόν, σε αρχαιολογικά κατάλοιπα και κείμενα, θα διαπιστώσουμε πως η χρήση των ξύλινων ποδιών ξεκινά στην Ελλάδα τον 6ο π.Χ. αι., με ψυχαγωγικό αλλά και πρακτικό χαρακτήρα.
Αττικός μελαμβαφής αμφορέας, 6ος π.Χ. αι.
Συλλογή James Logie, Πανεπιστήμιο του Canterbury
Σε έναν μελαμβαφή αμφορέα, ο οποίος αποδίδεται στον Έλληνα ζωγράφο «της Αιώρας», 550-525 π.Χ., απεικονίζεται σειρά ηθοποιών, οι οποίοι περπατούν ισορροπώντας πάνω σε ξυλοπόδαρα.
Το αγγείο παρουσιάζει μια μοναδική σκηνή από μια χορωδία, από την πρώιμη μορφή της ελληνικής θεατρικής παράστασης, όπου εικονίζονται πέντε άνδρες σε ξυλοπόδαρα, που φορούν μακριούς, μυτερούς σκούφους, προσωπεία με γενειάδες και κορσέδες από ζωικό δέρμα και φανέλες με φτερά. Τα μυώδη πόδια τους ισορροπούν επισφαλώς στα μικρά σκαλιά των ξυλοπόδαρων, που υποδεικνύονται στην ζωγραφική απόδοση με απλές κινήσεις της χρωστικής ουσίας.
Το βοηθητικό αυτό ξύλινο πόδι, στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν «κωλόβαθρον» (= κῶλον + βάθρο).
Τα ξυλοπόδαρα αποτελούνταν από πασσάλους, δοκούς ή τεχνητές προσθήκες, που προσαρμόζονταν στα πόδια των ανθρώπων και τους επέτρεπαν να βαδίζουν πιο ψηλά από το έδαφος.
Το 1411, η χρήση τους άρχισε να διαδίδεται σε όλη την Ευρώπη. Στην αρχή χρησιμοποιήθηκαν για καθαρά ψυχαγωγικούς σκοπούς. Στην πόλη Ναμούρ του Βελγίου, διοργανώνονταν «μάχες επί ξυλοπόδαρων», ένα έθιμο το οποίο διατηρείται έως τις ημέρες μας.
Το πρακτικό μέρος των ξυλοπόδαρων περιελάμβανε
την διέλευση των βαλτωδών εκτάσεων.
Οι βοσκοί της περιοχής Landes της νότιας Γαλλίας τα χρησιμοποιούσαν για να
παρακολουθούν τα κοπάδια τους επεκτείνοντας το οπτικό τους πεδίο.
Τα ξυλοπόδαρα ήταν περίπου 1,5 μ. ψηλά και είχαν μια βάση με ιμάντα, πάνω στην οποία στηρίζονταν τα πέλματα των ποδιών. Το κάτω μέρος που στηρίζεται στη γη ήταν συνήθως πιο πλατύ για διευκόλυνση στο περπάτημα. Ένα ξύλινο ραβδί τους βοηθούσε στην ισορροπία. Τα ξυλοπόδαρα αύξαναν το βήμα τους επιτρέποντάς τους να καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις σε λιγότερο χρόνο. Το πιο σημαντικό, όμως, ήταν πως έτσι μπορούσαν να διασχίσουν ευκολότερα το βρεγμένο και λασπωμένο έδαφος μετά από βροχές. Πολλοί βοσκοί, μάλιστα, με το πέρασμα του χρόνου ανέπτυξαν εξαιρετικές δεξιότητες κάνοντας ελιγμούς και ακροβατικά.
Η χρήση τους στην περιοχή της κεντρικής Ευρώπης σταδιακά μειώθηκε εξαιτίας της αύξησης της βλάστησης, ενώ τα πεύκα που αντικατέστησαν τα άλλα δέντρα, μεταμόρφωσαν το τοπίο και την τοπική οικονομία, περιορίζοντας κατά πολύ την εκτροφή των προβάτων. Μαζί με όλα αυτά εξαφανίστηκε και η εικόνα των βοσκών πάνω στα ξυλοπόδαρα.
Γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης, Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης