Χρυσή λειψανοθήκη με σμάλτο. Παράσταση Άγιος Γεώργιος Από τη Θεσσαλονίκη, 12 ος – 13 ος αι. Βρετανικό Μουσείο
Ο Άγιος Γεώργιος, αποκαλούμενος «Μεγαλομάρτυς και Τροπαιοφόρος», θεωρείται ένας από τους δημοφιλέστερους αγίους ολόκληρου του χριστιανικού κόσμου. Αναγνωρίζεται από την Ορθόδοξη, την Καθολική, την Αγγλικανική, την Λουθηρανική και την Αρμενική Εκκλησία.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διαθέτουμε, ο Άγιος Γεώργιος γεννήθηκε στην Καππαδοκία μεταξύ των ετών 275-285. Πατέρας του ο Έλληνας Συγκλητικός Γερόντιος, στρατηλάτη στο αξίωμα κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Πέθανε στην Νικομήδεια της Βιθυνίας στις 23 Απριλίου του 303.
Κατά την αγιογραφία ο πατέρας του, καταγόταν από πλούσια και επίσημη γενιά της
Καππαδοκίας. Εκεί, κατά μία εξιστόρηση, σε ένα μοναστήρι της περιοχής, ο Γεώργιος δέχθηκε το Μυστήριο του Βαπτίσματος και έγινε μέλος της Εκκλησίας. Σε παλαιό χειρόγραφο αναφέρεται ότι γεννήθηκε στη Σεβαστούπολη της Μικρής Αρμενίας, αρχικά ήταν ειδωλολάτρης και αργότερα έγινε Χριστιανός. Η μητέρα του ονομαζόταν Πολυχρονία, ήταν χριστιανή και καταγόταν από το γνωστό Λύδδα (Διάσπολη) της Παλαιστίνης. Όπως
αναφέρουν οι χριστιανικές πηγές, η οικογένεια του Αγίου, όταν εκείνος ήταν σε μικρή ηλικία, μετοίκησε στη Λύδδα, λόγω του θανάτου του πατέρα του.
Σε νεαρή ηλικία ο Γεώργιος κατατάχθηκε στο ρωμαϊκό στρατό. Διακρίθηκε για την τόλμη και τον ηρωισμό του και έλαβε το αξίωμα του Τριβούνου. Λίγο αργότερα ο αυτοκράτορας
Διοκλητιανός τον έκανε Δούκα (διοικητή) με τον τίτλο του Κόμητος (συνταγματάρχη) στο
τάγμα τον Ανικιώρων της αυτοκρατορικής φρουράς.
Ομολογώντας τη χριστιανική πίστη – βασανιστήρια – αποκεφαλισμός
Το 303 μ.Χ. όταν άρχισαν οι διωγμοί του Διοκλητιανού, ο Γεώργιος δε δίστασε να ομολογήσει τη χριστιανική του πίστη προκαλώντας το μένος του Διοκλητιανού γιατί κατείχε μεγάλο αξίωμα και ήταν ένας από τους πιο έμπιστους του. Αρχικά του έταξε πλούτη, γη και δούλους για να αλλαξοπιστήσει, αλλά όταν ο Γεώργιος αρνήθηκε, τον υπέβαλε σε μια σειρά φρικτών βασανιστηρίων. Στην αρχή αφού τον λόγχισαν, του ξέσκισαν τις σάρκες με ειδικό τροχό από μαχαίρια και έπειτα, τον έριξαν σε λάκκο με βραστό ασβέστη. Κατόπιν τον ανάγκασαν να βαδίσει με πυρωμένα μεταλλικά παπούτσια και στο τέλος θανατώθηκε με αποκεφαλισμό, την Παρασκευή 23 Απριλίου του έτους 303 μ.Χ. Κατά τον υπολογισμό του χριστιανού ιστορικού και απολογητή Αγίου Ευσεβίου, η ημέρα αυτή αντιστοιχούσε στην Παρασκευή της Διακαινησίμου του Πάσχα. Οι χριστιανοί πήραν το λείψανό του και το έθαψαν μαζί με αυτό της μητέρας του, η οποία μαρτύρησε την ίδια ή την επόμενη ημέρα.
Τοιχογραφία με παράσταση του μαρτυρίου και του αποκεφαλισμού του αγίου, 14 ος αι.
Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, ο πιστός υπηρέτης του Γεωργίου, Πασικράτης,
εκτελώντας την επιθυμία του, παρέλαβε το λείψανο του Γεωργίου, μαζί με αυτό της μητέρας
του και τα μετέφερε στη Λύδδα της Παλαιστίνης.
Ο τάφος του Αγίου Γεωργίου στη Λύδδα της Παλαιστίνης
Ο Άγιος Γεώργιος προστάτης άγιος στην Ευρώπη
Από την Λύδδα οι Σταυροφόροι τα μετέφεραν στη Δύση. Λόγω της ιπποτικής του
συμπεριφοράς, ο άγιος Γεώργιος έγινε δημοφιλής στην Ευρώπη κατά το 10 ο αιώνα, με
αποτέλεσμα κατά το 15 ο αιώνα η γιορτή του να είναι ίση σε σημασία και δημοφιλία με αυτή
των Χριστουγέννων. Στο Συμβούλιο της Οξφόρδης το 1222, η ημέρα του αγίου Γεωργίου
κηρύχθηκε επίσημη αργία και το 14 ο αιώνα έγινε ο προστάτης Άγιος της χώρας. Είναι επίσης ο προστάτης Άγιος της Μόσχας, της Αραγονίας, της Γεωργίας και της Καταλονίας, ενώ μέχρι το 18 ο αιώνα ήταν και της Πορτογαλίας. Ο άγιος Γεώργιος, όντας προστάτης Άγιος της Αγγλίας και έφιππος, θεωρείτο από το σχετικό θρύλο και ως προστάτης Άγιος των ιπποτών της Στρογγυλής Τράπεζας.
Πολυτελής λειψανοθήκη του αγίου Γεωργίου, Munich Residenz Μουσείο, 1586-9
Ο Άγιος Γεώργιος στις παραδόσεις ως στρατιωτικός και ελευθερωτής
Ο Γεώργιος ως στρατιωτικός άγιος και ελευθερωτής συγκεντρώνει πολλές θαυμάσιες
διηγήσεις και παραδόσεις, από τις οποίες η σπουδαιότερη είναι αυτή που μιλάει για το φόνο
του δράκοντα και τη σωτηρία της βασιλοπούλας. Το θηρίο αυτό φυλούσε το νερό μιας πηγής
κοντά στη Σιλήνα στη Λιβύη και το άφηνε να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Οι κάτοικοι της περιοχής όριζαν με κλήρο το θύμα του δράκοντα. Ολόκληροι στρατοί είχαν αντιταχθεί με αυτό το τέρας, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο κλήρος έφερε και τη σειρά της βασιλοπούλας, την οποία έσωσε ο Άγιος Γεώργιος φονεύοντας το δράκο.
Η εορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) θεωρείται ως αρχή μίας περιόδου για διάφορες
γεωργικές εργασίες. Σημαντικό έθιμο που σχετίζεται με την εορτή είναι το Κουρμπάνι, δηλαδή η τελετουργική σφαγή ζώων και διανομή του κρέατος σε κοινή εστίαση.
Σημαντικά είναι και τα έθιμα της Θράκης, όπου την παραμονή της εορτής μαζεύουν
τσουκνίδες και τις βάζουν στην πόρτα του σπιτιού, γιατί «τη νύχτα λένε πως βγαίνει το
"τζάντι" (= δαιμόνιο) και παίρνει το "ούρι" (= ευτυχία του σπιτιού)», καθώς και της Σύμης, όπου ομοίως την παραμονή ανάβουν φωτιές και πηδούν τραγουδώντας τον ακόλουθο στίχο:.
«έξω ψύλλοι και κοριοί και μεγάλοι ποντικοί», που είχε να κάνει με την καθαριότητα και το
ασβέστωμα του σπιτιού που γίνεται την παραμονή.
Χαρακτηριστική, επίσης, είναι η σύγχρονη εκδοχή της γνωστής αρχαίας παροιμίας , στην
οποία ο Άγιος αντικατέστησε την Αθηνά: «Άγιε μου Γιώργη βόηθα με, κούνα και συ το χέρι
σου».
Ο άγιος Γεώργιος εορτάζεται και από πολλούς μουσουλμάνους, ειδικά της περιοχής των
Βαλκανίων και της Τουρκίας ή της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατ αυτούς ο άγιος Γεώργιος συσχετίζεται ή συγχέεται με μουσουλμάνο άγιο, που οι Τούρκοι «Χιδίρ Ελέζ», προφήτης σύγχρονος του Μωυσή, που άλλοτε εμφανίζεται μόνος και άλλοτε με τον Ηλία- Ελιάς ή Ελέζ.
Σταυροί και λειψανοθήκες του Αγίου Γεωργίου
Τμήμα από την κάρα του αγίου Γεωργίου – Ιερά Καλύβη Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος στη Νέα Σκήτη Αγίου Όρους
Οι σταυροί-λειψανοθήκες θεωρούνται τα σπουδαιότερα φυλαχτά των Βυζαντινών, τα οποία
φορούσαν ως εγκόλπια, κρεμαστά στο στήθος. Στο εσωτερικό τους φυλάσσονταν τμήματα του Τιμίου Ξύλου ή άλλα λείψανα, όπως ξύλο, ύφασμα ή στάχτη, που είχαν καθαγιαστεί από την επαφή τους με άλλα ιερά λείψανα. Παράγονταν σε μεγάλες ποσότητες τον 10-12ο αιώνα, σε εργαστήρια που ήταν διάσπαρτα σε όλη την αυτοκρατορία.
Οι σταυροί – λειψανοθήκες που χρησιμοποιούσαν οι στρατιώτες του Βυζαντίου, αλλά και αργότερα οι αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, έφεραν παραστάσεις στρατιωτικών αγίων και ιδιαίτερα του αγίου Γεωργίου.
cityculture.gr / γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης*
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Κιβωτιόσχημη ασημένια λειψανοθήκη του αγίου Γεωργίου,από την περίοδο της επανάστασης του 1821