Τζάκομο Λεοπάρντι – Εγκώμιο των πουλιών
«Ο ΑΜΕΛΙΟΣ, μοναχικός φιλόσοφος, κάποιο ανοιξιάτικο πρωινό και ενώ καθόταν στη σκιά με τα βιβλία του και διάβαζε στο εξοχικό του σπίτι, συνεπαρμένος από το κελάηδημα των πουλιών στην ύπαιθρο, άρχισε σταδιακά να αφουγκράζεται και να στοχάζεται ώσπου στο τέλος παράτησε την ανάγνωση, πήρε στο χέρι τη γραφίδα κι επί τόπου έγραψε τα ακόλουθα.
Τα πουλιά είναι από τη φύση τους τα ευτυχέστερα πλάσματα του κόσμου. Και δεν αναφέρομαι στο γεγονός πως κάθε φορά που τα βλέπεις και τα γρικάς σε ευφραίνουν, αλλά στην ίδια την ιδιοσυστασία τους: αισθάνονται χαρά και ευθυμία περισσότερο από κάθε άλλο πλάσμα. Τα υπόλοιπα ζώα συνήθως έχουν όψη βαριά και σοβαρή• πολλά από αυτά μάλιστα μοιάζουν και μελαγχολικά: σπανίως δείχνουν σημάδια χαράς και όταν αυτό συμβεί είναι μικρά και σύντομα• στις απολαύσεις και στις ηδονές συνήθως δεν γιορτάζουν, μήτε δείχνουν σημάδια ευθυμίας• ακόμη και όταν απολαμβάνουν τις πράσινες πεδιάδες, τα απέραντα τοπία, τους λαμπερούς ήλιους, τον καθαρό και γλυκό αέρα, δεν συνηθίζουν να το εξωτερικεύουν. Οι λαγοί αποτελούν εξαίρεση, καθώς λένε πως τις νύχτες με φεγγάρι, και δη με πανσέληνο, ξεπηδούν και αρχίζουν μεταξύ τους τα παιχνίδια, απολαμβάνοντας το σεληνόφως, σύμφωνα με τα όσα ο Ξενοφώντας γράφει. Τα πουλιά ως επί το πλείστον παρουσιάζονται στις κινήσεις και στην όψη τους πανευτυχή• και η αρετή που διαθέτουν να μας χαροποιούν ενώ τα βλέπουμε δεν προέρχεται από κάτι άλλο, παρά από το γεγονός πως τα σχήματα και οι κινήσεις τους, εν γένει, υποδηλώνουν από τη φύση τους ικανότητα και ροπή ιδιαίτερη προς την απόλαυση και τη χαρά. Και δεν πρέπει να θεωρείται μάταιο ή απατηλό το φαινόμενο αυτό. Για κάθε τέρψη και ευχαρίστηση που δοκιμάζουν κελαηδούν• και όσο μεγαλύτερες είναι η τέρψη και η ευχαρίστηση τόσο περισσότερη ανάσα ξοδεύουν, τόσο μεγαλύτερη επιμέλεια δείχνουν για το κελάηδημά τους. Καθώς λοιπόν συνήθως κελαηδούν, συνάγεται πως κατά κανόνα βρίσκονται σε καλή διάθεση και χαίρονται. Και μολονότι είναι πασίγνωστο ότι σαν ερωτευτούν κελαηδούν καλύτερα, και πιο συχνά, και περισσότερο παρά ποτέ, ωστόσο δεν πρέπει να θεωρείται πως το κελάηδημά τους πηγάζει αποκλειστικά και μόνο από την απόλαυση και τη χαρά που φέρνει ο έρωτας.». Σελ. 21-23
Ο ποιητής Λεοπάρντι στο βιβλίο «Εγκώμιο των πουλιών», στην εικόνα -Alter ego- του φιλοσόφου Αμέλιου της Τοσκάνης, ο οποίος διαβάζει στη σκιά των ανοιξιάτικων δέντρων αλλά γοητευμένος από τις μελωδίες των πουλιών κλείνει το βιβλίο του, αφήνεται στον ρεμβασμό και στοχάζεται τη φύση τους, τη συμπεριφορά, το κελάηδημα και το πέταγμά τους. Με μια ρομαντική αίσθηση και με απλές και σαφείς εικόνες, ο ποιητής Λεοπάρντι, δείχνει συνεπαρμένος από το πέταγμα και το κελάηδημα των πουλιών. Κελάηδημα που μοιάζει με γέλιο ευχαρίστησης, μια ιδιότητα συγγενική προς την ανθρώπινη φύση η οποία, στην τραγικότητά της, έχει το προνόμιο και το χάρισμα του λυτρωτικού γέλιου. Κοινωνιολογικές παρατηρήσεις, κοινωνικοί παράμετροι, μια διάθεση ιστορικότητας, πολιτισμικές αναφορές, διαφαίνονται πίσω από τις σκέψεις, τις απόψεις και τα συμπεράσματα που γεννά η εικόνα των πουλιών, το ελεύθερο πέταγμα καθώς και το τραγούδι τους. Οι λεπτές παρατηρήσεις του, περιγραφικές, συγκριτικές και αναφορικές, αγκαλιάζουν, στην εικόνα των πουλιών, την κοινωνία των ανθρώπων και άλλων ζώων. Η φύση των πουλιών, οι συνθήκες ζωής τους στο φυσικό τοπίο και τις καιρικές συνθήκες, η ελαφρότητα και η χάρη τους, η ικανότητα να πετούν, συγκρίνονται με τις συνθήκες ζωής και τα χαρακτηριστικά άλλων ζώων και αντιπαρατίθενται υπαινικτικά με ιδιότητες των ανθρώπων όπως αυτές του παιδιού ή πνευμάτων όπως φιλόσοφοι, στοχαστές και ποιητές (Δάντης, Βιργίλιος, Τάσσο).
«…ορθώς και δικαίως η φύση προέβλεψε το τραγούδι των πουλιών, που συνιστά απόδειξη ευθυμίας και είδος γέλιου, να είναι δημόσιο• ενώ το τραγούδι και το γέλιο των ανθρώπων, από σεβασμό για τον υπόλοιπο κόσμο, να είναι ιδιωτικά». Σελ. 31
«…όπως το πουλί μοιάζει ξεκάθαρα ως προς τη ζωηράδα και την εξωτερική ευκινησία με το παιδί, έτσι είναι λογικό κανείς να θεωρεί πως του μοιάζει και ως προς τον εσωτερικό του κόσμο». Σελ. 36
Ο έρωτας, η απόλαυση, οι επιθυμίες, η ευτυχία, η φύση, η ρευστότητα, η ομορφιά, το ταξίδι, ο πολιτισμός και η πρωτόγονη φύση, η φαντασία, θίγονται στις εικόνες ζωής πουλιών, ζώων και ανθρώπων με μια διάθεση στοχαστική. Η επιθυμία της ελαφρότητας, της μεταμόρφωσης και της ελευθερίας, όπως αποτυπώνεται ως ευχή, στην έλξη του πετάγματος, της δύναμης και της ελευθερίας των πουλιών, γοητεύει και τροφοδοτεί την ποιητική φαντασία. Στον κύκλο βιβλίων, στοχασμών, ονειροπόλησης, ωδών του Ανακρέοντα, ολοκληρώνεται το εγκώμιο των πουλιών του Λεοπάρντι.
-Το έργο αυτό αποτελεί οργανικό μέρος του πεζού τα Μικρά ηθικά. Εντάχθηκε στον κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων του 1850.(Εισαγωγή)
«Αλλάζουν κάθε τόσο τόπο, περνούν από τη μια χώρα στην άλλη όσο και αν είναι μακρινή, από τα κατώτατα στρώματα του αέρα πετούν στα υψηλότερα, σε μικρό χρονικό διάστημα και με ευκολία αξιοσημείωτη• βλέπουν και δοκιμάζουν ατέλειωτα και απείρως διαφορετικά πράγματα στη ζωή τους• ασκούν συνεχώς το σώμα τους• είναι γεμάτα με ζωή εξωτερική. Όλα τα υπόλοιπα ζώα, μόλις μεριμνήσουν για τις ανάγκες τους, προτιμούν την ησυχία και την αδράνεια• με εξαίρεση ίσως τα ψάρια, καθώς και κάποια από τα φτερωτά έντομα, κανένα άλλο δεν διανύει μεγάλες αποστάσεις από ευχαρίστηση και μόνο». Σελ. 32-33
«…αναμφίβολα στάθηκε αξιοσημείωτη πρόνοια της φύσης το να προικίσει και με το τραγούδι και με το πέταγμα το ίδιο είδος ζώου. Έτσι ώστε όσα προορίζονταν με τη φωνή τους να ψυχαγωγούν τα υπόλοιπα, να βρίσκονται συνήθως στα ψηλά, από όπου το κελάηδημα μπορεί να διαδοθεί τριγύρω περισσότερο και να φθάσει σε μεγαλύτερο αριθμό ακροατών. Ούτως ώστε ο αιθέρας, στοιχείο προορισμένο για τον ήχο, να κατοικείται από πλάσματα προικισμένα με χάρες φωνητικές και μουσικές». Σελ. 26
«Όπως ο Ανακρέοντας, τέλος, επιθυμούσε να μεταμορφωθεί σε καθρέφτη,… έτσι και εγώ, για λίγο, θα ήθελα να μεταμορφωθώ σε πουλί για να απολαύσω εκείνη την απόλαυση και τη χαρά της ζωής τους». Σελ. 38-39
GIACOMO LEOPARDI
(Elogio degli uccelli, 1824)
ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΙΝΤΟΥΔΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ NOVELLA BELLUCCI
ΆΓΡΑ
cityculture.gr/ γράφει η Άγγελα Μάντζιου