«Είμαστε πολύ συγκινημένοι που ο Ζορμπάς επέστρεψε και χόρεψε στην πατρίδα του»…. με αυτά τα λόγια ο Γρηγόρης Βαλτινός διέκοψε τα έντονα χειροκροτήματα, τα οποία συνεχίστηκαν για ώρα στο αρχαίο θέατρο του Δίου….
Το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» είναι εμπνευσμένο από την προσωπική φιλία του συγγραφέα με τον Γεώργιο Ζορμπά. Γεννημένος το 1865 στον Κολινδρό Πιερίας, γνώρισε τον Καζαντζάκη το 1915, στο Άγιο Όρος. Κατηφορίζοντας οι δυό τους προς την Πελοπόννησο, εκμεταλλεύονται από κοινού τα ορυχεία της Πράστοβας, κοντά στην Στούπα, παραθαλάσσιο χωριό της Μεσσηνιακής Μάνης. Η μποέμικη ζωή του Ζορμπά περιγράφεται γλαφυρά στο βιβλίο. Η φιλοσοφία του για την ζωή εμποτίζει και αλλάζει τον τρόπο σκέψης του συνοδοιπόρου του και πλέον καρδιακού του φίλου-συγγραφέα.
Η ιστορία του βιβλίου διαδραματίζεται σε ένα κρητικό χωριό. Εκεί, ο Ζορμπάς πείθει ένα εύπορο κρητικό, που επιστρέφει στην γη του πατέρα του με σκοπό να πουλήσει ένα από χρόνια εγκαταλειμμένο ορυχείο, να το κρατήσει και να το εκμεταλλευτούν. Παράλληλα με τις μπαγαποντιές του Ζορμπά, που σιγά-σιγά κατασπαταλά τα χρήματα του νεαρού, παρακολουθούμε και τον τρόπο ζωής στο μικρό κρητικό χωριό του μεσοπολέμου. Η αυστηρή μικρή κοινωνία αρνείται κάθε διαφορετικότητα και την καταπνίγει. Ο έφηβος Παυλής που θέλει να σπουδάσει καταπιέζεται να γίνει «άντρας», «παλικάρι» και να παρατήσει το όνειρο για πανεπιστήμιο. Αυτοκτονεί για τον ανανταπόδοτο έρωτά του για την Αννιώ. Η νεαρή χήρα Αννιώ στα μάτια των συγχωριανών δεν είναι τίποτα άλλο από μία πόρνη, ένα μίασμα που πρέπει να εξαφανισθεί από το χωριό. Δολοφονείται από τον πατέρα του Παυλή ως εκδίκηση για τον θάνατο του παιδιού. Ο τραγικός θάνατος των δυο τους, κάνει ακόμα πιο ζοφερή την ατμόσφαιρα. Η μόνη διέξοδος για τον Ζορμπά και το νεαρό αφεντικό του, η φιλοσοφία, το γέλιο, η αισιοδοξία, ο χορός…. η ζωή…
Η παράσταση «Ζορμπάς» σε σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή και διασκευή των Παπαθανασίου-Ρέππα μεταφέρει πιστά την ατμόσφαιρα του βιβλίου. Εξαιρετικοί, ο Γρηγόρης Βαλτινός στο ρόλο του Ζορμπά και ο Μέμος Μπεγνής στο ρόλο του νεαρού αφεντικού. Η Ταμίλα Κουλίεβα, ως μαντάμ Ορτάνς, και η Ναταλία Δραγούμη, στο ρόλο της νεαρής χήρας, εκπληκτικές. Ξεχωρίζει ο Τάκης Παπαματθαίου στο ρόλο του «τρελού» του χωριού. Επιβλητικός ο Νίκος Βερλέκης στο ρόλο του άρχοντα του χωριού και πατέρα του νεαρού Παυλή. Τα υπόλοιπα μέλη του θιάσου εναλλάσσουν τους ρόλους, από τους άντρες του χωριού, σε καλόγερους στο μοναστήρι και εργάτες του ορυχείου. Γίνονται χορευτές, τραγουδιστές – με εξαιρετικές φωνές-, σκιαγραφώντας έντονα την κρητική ζωή.
Η παράσταση ανεβαίνει τιμώντας τα 60 χρόνια από τον θάνατο του συγγραφέα, ενώ το 2017 έχει ανακηρυχτεί Έτος Καζαντζάκη. Το βιβλίο «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» είναι από τα γνωστότερα σε όλο τον κόσμο αλλά και μία ιδιότυπη αυτοβιογραφία καθώς στο πρόσωπο του νεαρού αφέντη αναγνωρίζουμε τον συγγραφέα όπως είναι, ενώ στο πρόσωπο του Ζορμπά όπως θα ήθελε να είναι. Όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Καζαντζάκης το βιβλίο αποτυπώνει τον «μοναδικό διάλογο ενός καλαμαρά και ενός μεγάλου ανθρώπου του λαού, διάλογο μεταξύ του δικηγόρου Νου και της μεγάλης ψυχής του λαού».
Γιώργος Ζορμπάς (1865-1941)
Η ζωή του πραγματικού Ζορμπά ήταν μοναδική. Παντρεμένος δύο φορές, με πολλά παιδιά, έφυγε από την ζωή το 1941 στα Σκόπια, σε ηλικία 76 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στο νεκροταφείο Μπούτελ. Δισέγγονός του ο Παύλος Σιδηρόπουλος, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ροκ μουσικής στην Ελλάδα.
ο τάφος του Ζορμπά στα Σκόπια