«Δεν πρέπει να τα βάζεις με τον καθρέφτη, φταίει η φάτσα σου». Τη ρώσικη αυτή παροιμία, ο Γκόγκολ, έβαλε ως προμετωπίδα, όταν τύπωνε τον Επιθεωρητή.
Tα κλασικά έργα είναι πάντα επίκαιρα. Και ο Επιθεωρητής είναι ένα έργο κλασικό και γι’ αυτό επίκαιρο, δυστυχώς, έως πολύ επίκαιρο.
Γραμμένο το 1835 είναι ένα έργο που στηλιτεύει τη δημόσια διοίκηση στη Ρωσία. Από πολλούς θεωρείται το καλύτερο ρωσικό θεατρικό έργο. Πιστεύεται ότι προτάθηκε στον Γκόγκολ από τον Πούσκιν, στον οποίο είχε συμβεί ένα παρόμοιο περιστατικό. Το έργο όμως πήρε άσχημες κριτικές στην αρχή, γεγονός που έκανε τον Γκόγκολ να φύγει από τη Ρωσία απογοητευμένος και μετά από περιπλανήσεις να εγκατασταθεί στη Ρώμη όπου άρχισε και τη συγγραφή του έργου του Νεκρές Ψυχές.
Το έργο διαδραματίζεται σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Ρωσίας. Εκεί, ω τι σύμπτωση, υψηλόβαθμοι κρατικοδίαιτοι υπάλληλοι εξουσιάζουν, αρπάζουν, κλέβουν, διαφθείρουν τον απλό κοσμάκη ζώντας οι ίδιοι μια ζωή ξιπασμένης ευημερίας και εφήμερης ευδαιμονίας. Την ηρεμία τους ταράζει η είδηση ότι φθάνει ένας Επιθεωρητής για να ελέγξει τα τεκταινόμενα και το πού πήγαν τα λεφτά που χρόνια μάζευαν τάχα μου για κοινωνικές πολιτικές. Από λάθος πιστεύουν ότι ο κομψευόμενος νέος, που διαμένει στο πανδοχείο, είναι ο Επιθεωρητής που αναμένουν και αρχίζει έτσι μια σειρά από παρεξηγήσεις και ενέργειες που στόχο έχουν τη δωροδοκία του υψηλόβαθμου στελέχους ώστε να καλυφθούν οι απάτες και οι λαμογιές τους.
Ο Χλεστακώφ, ο από παρεξήγηση Επιθεωρητής, κατώτερος δημόσιος υπάλληλος στην πραγματικότητα, αποτελεί το τυπικό δείγμα του μικρομεσαίου μεν, μεγαλομανούς δε ατόμου που σπαταλώντας τα πενιχρά εισοδήματα, τα δικά του και του πατέρα του, προσπαθεί να επιβιώσει με μικροαπατεωνιές και γενικά πουλώντας μούρη παντού.
«Το πιο τολμηρό και πρωτότυπο είναι πως όλοι αυτοί οι απατεωνίσκοι και σατραπίσκοι δεν παρουσιάζονται σαν εγκληματικές εξαιρέσεις, αλλά σαν τυπικά δείγματα μιας γενικής κατάστασης. Ο πανούργος κι αδίστακτος Έπαρχος καθησυχάζει την (αμφίβολη) συνείδησή του για τις ατασθαλίες του, με τη σκέψη πως «δεν είναι ούτε ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος», πως «όλοι τα ίδια κάνουνε». Και τούτο είναι το οδυνηρό στη σάτιρα του Γκόγκολ: ξεσκεπάζει τη βαθύτερη σήψη όχι μερικών ατόμων, αλλά ολόκληρης της κρατικής μηχανής, μιας ολόκληρης κοινωνίας, όπου η αυθαιρεσία, η συναλλαγή, η απληστία, ο δεσποτισμός, καταλύουν κάθε νόμο και κάθε ηθική», γράφει ο Μάριος Πλωρίτης για τον Επιθεωρητή.
Το θεατρικό αυτό έργο έχει παρουσιαστεί αρκετές φορές στην ελληνική σκηνή. Τελευταίο ανέβασμα που είδαμε ήταν από το Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδας με τον Κώστα Σαντά να ερμηνεύει απολαυστικά τον Έπαρχο.
Δεν νομίζω ότι είναι τυχαία βέβαια η επιλογή του έργου από τον Θεατρικό Οργανισμό του «Ακροπόλ», ο οποίος συνεργάστηκε μάλιστα για πρώτη φορά με τον Σπύρο Ευαγγελάτο, που υπογράφει σκηνοθετικά το έργο. Γενικά οι συντελεστές όλοι συνεισφέρουν στο να δημιουργηθεί μια αξιοπρεπέστατη παραγωγή που σπάνια έχουμε την ευκαιρία να δούμε. Ο Μετζικώφ υπογράφει τα κοστούμια (με κορυφαίο το αστραφτερό λευκό κοστούμι του Μαρκουλάκη), ο Πάτσας τα λειτουργικά σκηνικά (πολύ ωραίο το εύρημα με τις πόρτες να ανοιγοκλείνουν), ο Αναστασόπουλος τη μουσική.
Αλλά πρωταγωνιστής αναμφισβήτητα είναι ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Σε αυτόν σχεδόν εξολοκλήρου στηρίζεται η παράσταση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι πολύ καλοί όλοι οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες. Ο ρόλος όμως του Χλεστακώφ είναι αβανταδόρικος και ο Μαρκουλάκης τον υποστηρίζει άψογα. Πλάθει τον ρόλο του αριβίστα, μεγαλομανούς, καυχησιάρη, κενού επιδειξία, με ζωντάνια και πειστικότητα. Η φωνή του, οι μορφασμοί του, οι κινήσεις του υποστηρίζουν απόλυτα τον χαρακτήρα και προκαλούν αβίαστα το γέλιο. Η σκηνή της έξαρσης της μεγαλομανίας τους είναι από τις πιο απολαυστικές του έργου όπου τον συνεπαίρνει τόσο πολύ ο οίστρος που χάνει τον μπούσουλα πλέον.
Για τον Αρμένη, τι μπορούμε να πούμε, απολαυστικός, χωρίς περιττές υπερβολές. Ο Μιχάλης Μητρούσης, στέρεος πάντα, υποδύεται απολαυστικά τον πονηρό υπηρέτη του Χλεστακώφ. Πολύ ενδιαφέρουσες οι ερμηνείες στους δύο γυναικείους ρόλους. Στον ρόλο της μητέρας η Αριέττα Μουτούση ενώ τον ρόλο της κόρης ερμηνεύει η Δανάη Σκιάδη. Μάλιστα οι δύο χαρακτήρες σκιαγραφούνται από τον Γκόγκολ με εξαιρετική διείσδυση αναδεικνύοντας τις ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ μητέρας και κόρης, εξίσου κακομαθημένων και των δύο.
Οι ερμηνείες όλες κινούνται σε πολύ υψηλό επίπεδο και η παράσταση είναι γρήγορη, έξυπνη, καυστική, επίκαιρη και απολαυστική. Ο ρυθμός δεν μειώνεται καθόλου και σε κρατά αβίαστα.
Είναι ένα έργο που θα το δείτε ευχάριστα αλλά όσο προχωράνε και εναλλάσσονται οι σκηνές και αρχίσετε να νιώθετε ότι κάτι σας θυμίζουν όλα αυτά (συχνά μας ήρθαν παραλληλισμοί με ονόματα και συμβάντα του πολύ πρόσφατου παρελθόντος) τελικά μάλλον θα μείνετε με το χαμόγελο να αιωρείται παγωμένο στα χείλη σας.
Να μην ξεχάσω να αναφέρω και το πρόγραμμα της παράστασης. Είναι ολόκληρο βιβλίο, περιέχει όλο το έργο (διασκευή Ευαγγελάτου) και την επιμέλειά του υπογράφει ο Παναγιώτης Μιχαλόπουλος. Παρόμοια προγράμματα μόνο σε Κρατικά Θέατρα έχουμε δει. Τα αξίζει τα 10 ευρώ του συμβάλλοντας και αυτό στη δημιουργία της αίσθησης μιας πολύ προσεγμένης και ποιοτικής παραγωγής!
Διαβάστε μια ακόμη κριτική για τον Επιθεωρητή εδώ