Η «καθημερινή» τέχνη του Πητ Μοντριάν (Piet Mondrian, 1872-1944)
«Όλη η ζωγραφική – η ζωγραφική του παρελθόντος καθώς και η ζωγραφική του παρόντος – μας δείχνει ότι τα ουσιαστικά πλαστικά μέσα της
είναι μόνον γραμμή και χρώμα», Μοντριάν
Ο Πητ Μοντριάν (Piet Mondrian, 1872-1944) ήταν Ολλανδός ζωγράφος, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας τέχνης και συνιδρυτής του κινήματος του Νεοπλαστικισμού (de Stijl [σε ελληνική απόδοση Το Στυλ, δηλ. το ύφος]) μαζί με τον Theo van Doesburg (Ολλανδός αρχιτέκτονας, ζωγράφος και συγγραφέας, 1883-1931). Θεωρείται από τους πλέον επιδραστικούς ζωγράφους του 20ου αι.
Το 1912 ο Μοντριάν επισκέπτεται το Παρίσι όπου εστιάζει στον κυβισμό. Είναι η περίοδος κατά την οποία υπογράφει ως “Mondrian” αντί του πραγματικού του ονόματος “Mondriaan”. Η παραμονή του για περίπου δύο χρόνια στο Παρίσι σημαδεύεται από την επαφή του με το έργο του Ζώρζ Μπράκ, του Πικάσο αλλά και του Σεζάν και η σημαντική επίδραση που ασκούν οι συγκεκριμένοι ζωγράφοι στο προσωπικό του έργο. Τα έργα του σταδιακά αποκτούν πιο έντονα γεωμετρικά χαρακτηριστικά ενώ τείνουν να γίνουν περισσότερο αφηρημένα, χρησιμοποιώντας στοιχεία του κυβισμού, χωρίς όμως να τον υιοθετεί πλήρως.
Σε αντίθεση με τους κυβιστές, ο Μοντριάν αναζητούσε τον συγκερασμό της ζωγραφικής με τους πνευματικούς και φιλοσοφικούς του στοχασμούς, με αποτέλεσμα να έρθει τελικά σε οριστική ρήξη με την εικονική ζωγραφική των ρεαλιστικών αναπαραστάσεων. Η επιστροφή του στην Ολλανδία συνοδεύεται με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και για τον λόγο αυτό παραμένει αναγκαστικά στην Ολλανδία μέχρι τη λήξη του. Στο διάστημα αυτό συνδέεται με τους Bart van der Leck και Theo van Doesburg. Με τον τελευταίο θα δημιουργήσουν και την περιοδική έκδοση De Stijl, στην οποία δημοσιεύουν θεωρητικές απόψεις που θα αποτελέσουν και την βάση για το κίνημα του Νεοπλαστικισμού (ή κίνημα De Stijl). Ο ίδιος ο Μοντριάν, την περίοδο 1917-18, δημοσιεύει την θεωρητική μελέτη The New Plastic in Painting, όπου καταγράφει συστηματικά το νέο ύφος που εκπροσωπεί.
Ο Μοντριάν επιστρέφει στο Παρίσι το 1919 όπου και παραμένει μέχρι το 1938 καλλιεργώντας ένα προσωπικό και αναγνωρίσιμο καλλιτεχνικό ύφος. Οι πίνακες του αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται από το γενικότερο ύφος που έχει ο Νεοπλαστικισμός και αποτελούν αφηρημένες γεωμετρικές συνθέσεις, όπου κυριαρχούν λεπτές, μαύρες, οριζόντιες ή κάθετες γραμμές σχηματίζοντας ένα είδος πλέγματος που διακόπτεται από την παρουσία έγχρωμων γεωμετρικών όγκων, συνήθως παραλληλόγραμμες ή τετραγωνικές επιφάνειες. Ένα σημαντικό στοιχείο της ιδιαίτερης τεχνοτροπίας του Μοντριάν είναι ο μινιμαλισμός και η απλοϊκότητα των νέων συνθέσεων.
Το Σεπτέμβριο του 1938, ωθούμενος από την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού εγκαταλείπει το Παρίσι για το Λονδίνο ενώ δύο χρόνια αργότερα εγκαταλείπει οριστικά την Ευρώπη για την Αμερική και ειδικότερα την πόλη της Νέας Υόρκης, όπου θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του. Το ύφος της ζωγραφικής του δεν αλλοιώνεται αισθητά κατά την παραμονή του στην Αμερική αλλά δημιουργεί μερικά από τα περισσότερο γνωστά έργα του. Ο πίνακας του Broadway Boogie-Woogie, αυτής της περιόδου, θεωρείται σήμερα ως ένας από τους πλέον επιδραστικούς πίνακες της αφηρημένης τέχνης.
Broadway Boogie-Woogie (1942-43)
Αποφασισμένη να τιμήσει την επέτειο ενός αιώνα από τις απαρχές του κινήματος του Νεοπλαστικισμού, που επινοήθηκε το 1917 με πρωτεργάτη τον Μοντριάν, η Δημαρχία της Χάγης δημιούργησε το μεγαλύτερο “έργο ζωγραφικής” του ρηξικέλευθου αυτού καλλιτέχνη, μετατρέποντας την πρόσοψη του Δημαρχείου, έργου του αρχιτέκτονα Richard Meier, και των καλλιτεχνών Madje Vollaers και Pascal Zwart του στούντιο VZ, έναν ζωντανό πίνακα.
Tο Δημαρχείο της Χάγης
Αν και το κίνημα του Νεοπλαστικισμού θεωρείται πως έπαψε να υφίσταται περίπου το 1931, παρ’ όλα αυτά η περίοδος De Stijl, εξακολουθεί να συμμετέχει καθοριστικά στον σημερινό, μοντέρνο κόσμο μας.
Οι προκλητικές γραμμές και τα βασικά χρώματα, κίτρινο – κόκκινο – μπλε – λευκό – μαύρο, των έργων του Μοντριάν, που συχνά θεωρήθηκαν παράξενα και σοκαριστικά, σήμερα έχουν υιοθετηθεί ποικιλομόρφως και εφαρμόζονται σε διάφορα καθημερινά αντικείμενα, είδη ρουχισμού, έπιπλα, αυτοκίνητα, πλοία, κ.λ.π.
Η μαζική κουλτούρα είναι ο ικανότερος μεταφραστής της υψηλής τέχνης στο κοινό, που χωρίς την βοήθειά της, ίσως δεν θα είχε έρθει σ’ επαφή με το έργο σημαντικών ζωγράφων. Ιδιαίτερα η μόδα υπήρξε διαχρονικά μια κεραία σύνδεσης του μαζικού με την ευγενέστερη μορφή τέχνης. Δεν είναι απόπειρα ανάστασης κάτι στάσιμου. Η μόδα είναι ο καταλύτης της επικοινωνίας, που κοινοποιεί το σπάνιο στους πολλούς.
πηγή cityculture.gr /Η «καθημερινή» τέχνη του Πητ Μοντριάν (Piet Mondrian, 1872-1944)/ Παναγιώτης Καμπάνης*
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης