Παναγία Αχειροποίητος – Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Αχειροποιήτου ή Αχειροποίητος κτίστηκε περί τα τέλη του 5ου αι και αποτελεί τον πιο καλοδιατηρημένο ναό της παλαιοχριστιανικής περιόδου της Θεσσαλονίκης αλλά και της Ανατολής. Ο ναός ήταν αφιερωμένος στην λατρεία της Παναγίας, ωστόσο μαρτυρείται συλλειτουργία κατά τον εορτασμό του Αγίου Δημητρίου όπου η πομπή λιτανείας από τον ναό του Αγίου Δημητρίου κατέληγε στην Αχειροποίητο. Παράλληλα υπήρχε συλλατρεία και κάθε Παρασκευή.
Το προσωνύμιο «Αχειροποίητος» οφείλεται σε εικόνα της Παναγίας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση δε φιλοτεχνήθηκε από ανθρώπινο χέρι και μάλιστα επισημαίνεται για πρώτη φορά σε αυτοκρατορικό χρυσόβουλο έγγραφο του 14ου αιώνα.
Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, το 1430, ο ναός είναι το πρώτο χριστιανικό κτίσμα που μετατρέπεται σε τζαμί, υπό τις οδηγίες του σουλτάνου Μουράτ Β και μετονομάζεται σε Εσκί Τζουμά Τζαμί. Εντός του ναού, υπάρχει ακόμα και σήμερα πάνω σε κίονα η εγχάρακτη φράση για την κατάκτηση του σουλτάνου. Θα παραμείνει τζαμί ως την απελευθέρωση της πόλης το 1912 ενώ η επαναλειτουργία του μνημείου ως χριστιανικός ναός θα ξεκινήσει τον Απρίλιο του 1929.
Η μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917 δεν προκάλεσε ζημιές στο κτίσμα ενώ κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου θα στεγάσει πρόσφυγες στο εσωτερικό της.
Αχειροποίητος – αρχιτεκτονική και γλυπτός διάκοσμος
Αρχιτεκτονικά το μνημείο φέρει τον τύπο τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα που καταλήγει ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα ενώ στο δυτικό της μέρος υπάρχει νάρθηκας και διασωθέντα ίχνη από εξωτερικό νάρθηκα. Τα τρία κλίτη του ναού χωρίζονται μεταξύ τους από σειρά κιονοστοιχίων. Γενικότερα, οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις και αναστηλώσεις που υπέστη ο ναός κατά τη διάρκεια των αιώνων είναι πολλές και οφείλονται σε ιστορικούς και πρακτικούς λόγους.
Το κεντρικό κλίτος του ναού περιστοιχίζεται από δύο σειρές των δώδεκα κιόνων. Τα κιονόκρανα που στολίζουν τους κίονες είναι κατασκευασμένα από προκονήσσιο μάρμαρο και φέρουν διάκοσμο φύλλων πριονωτής άκανθας. Τα κιονόκρανα προέρχονται από εργαστήριο της Κωνσταντινούπολης της εποχής, το οποίο κατασκεύαζε γλυπτούς διάκοσμους για μνημεία. Στα τόξα των κιονοστοιχιών, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει ψηφιδωτά με απεικονίσεις ζώων ή φυτών συμβολικού χαρακτήρα της χριστιανικής πίστης, όπως περιστέρια, ιχθείς, φτερά παγωνιού, φυλλώδη στέφανα, κρίνους, ρόδακες κτλ. Πέρα από τα ψηφιδωτά στα τόξα των κιονοστοιχιών, εντός του ναού υπάρχουν ψηφιδωτά στο υπερώο καθώς και γραπτός διάκοσμος, εγχάρακτα γράμματα, τοιχογραφίες όπως και ένα προσχέδιο τοιχογραφίας στο δυτικό τοίχο του βόρειου κλίτους.
Αχειροποίητος – Ρωμαϊκά κατάλοιπα
Πριν την ανέγερση της Αχειροποιήτου, στην παρούσα θέση υπήρχε ρωμαϊκό οικοδόμημα όπως μαρτυρούν οι αρχαιολογικές ανασκαφές κάτω από το δάπεδο του βόρειου κλίτους του ναού, όπου υπάρχουν κατάλοιπα από τουλάχιστον τρεις οικοδομικές φάσεις του εν λόγω ρωμαϊκού κτίσματος. Πρόκειται για ψηφιδωτά δάπεδα με γεωμετρικό διάκοσμο. Οι πρώτες εκτιμήσεις ήθελαν το κτίσμα αυτό να ανήκει σε λατρευτικό ναό αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο ή σε ιδιωτική κατοικία ή σε ρωμαϊκά λουτρά.
cityportal.gr/ Παναγία Αχειροποίητος / Αριστέα Αθ. Βραζιώτη
με πληροφορίες από
Κωνσταντίνος Θ.Ράπτης, Βυζαντινή Αρχαιολογία,
arxaiologia.gr
greekorthodoxreligioustourism.blogspot.com
gr.euronews.com