Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Αυλίδι από το ΚΘΒΕ – κριτική παράστασης

Written by

Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Αυλίδι από το ΚΘΒΕ σκηνοθεσία Γιάννη  Καλαβριανού – κριτική παράστασης Παύλος Λεμοντζής

Στεναχωρήθηκα πολύ που αυτή η πρεμιέρα δε στεφανώθηκε από την αίγλη του αρχαίου θέατρου των  Φιλίππων, όπως έκανε παλιότερα το ΚΘΒΕ  κι έτσι έχασε τη μυσταγωγία, την καθήλωση  που θα της έδινε άλλη διάσταση. Τα απομεινάρια του αρχαίου χώρου, ως φυσικό ντεκόρ, εμπνέουν  σεβασμό και προσήλωση στο έργο και στην παράσταση. Τουλάχιστον. Ας είναι. Εγώ ταξίδεψα  ως το «Θέατρο Δάσους» για να τη δω.  Βασανιστικά ζεστή η βραδιά της Τετάρτης 3 Ιουλίου. Πυρακτωμένο το τσιμέντο στο κοίλο κι η ατμόσφαιρα αντίστοιχη του  Πειραιώτικου «Δελφιναρίου». Πατατάκια, γαριδάκια, σάντουιτς, καφέδες, μπίρες, τσιγάρα, νερά. Γέμισε ο τόπος με  ό,τι τράβηξε η ψυχή τού καθενός θεατή. Ώσπου, επιτέλους, χαμήλωσαν τα φώτα κι ησύχασε ο κόσμος.

Η έναρξη

Ο κερασφόρος αγγελιαφόρος εμφανίζεται στην ορχήστρα κι η κορυφαία του χορού  κάνει κύκλο άδουσα, ίσως για να προϊδεάσει κοινό κι αναλυτές, ότι  ο κύκλος είναι ένα σύμβολο  πνεύματος κινούμενος μέσα στην ενότητά του. Προκαλεί αίσθημα συνεχούς ροής. Η μορφή  ελαφιού που σκεπάζει έως τους ώμους τον ηθοποιό – ιδέα  είναι μπλε. Σηματοδοτεί τη διαυγή σκέψη και την καθαρότητα της ψυχής. Κατά κάποιον τρόπο καθησυχάζει κι  είναι  χρώμα του διαλογισμού και της περισυλλογής. Θεωρείται «ψυχρό», αλλά  είναι το χρώμα του ουρανού και του ωκεανού, της σοφίας και της εσωτερικής αρμονίας. Θεωρώ ότι αυτή είναι η  σκηνοθετική άποψη που ανάγει το αρχέτυπο στη σύγχρονη  επιστημονική θεωρία. Ο σκηνοθέτης Γιάννης Καλαβριανός (καλλιτέχνης κι επιστήμων – ιατρός)  δίνει εύρημα διαφορετικότητας με τον πρόλογο στην έναρξη της τραγωδίας, την οποία  βλέπουμε συχνά  πυκνά   ν αναβιώνει  σε καλοκαιρινούς υπαίθριους, επιβλητικούς  χώρους  είτε περιβάλλονται από έναν «μύθο» είτε όχι. 
 Ένας  σπουδαίος ηθοποιός του ΚΘΒΕ , ο Χρίστος Στυλιανού, επωμίζεται την εισαγωγική λειτουργία εξιδανικεύοντας τον ενεστώτα χρόνο και γίνεται ο άμεσος αποδέκτης των εντυπώσεων. Μια μορφή ελαφοανθρώπινη, ως  εικαστική σκηνοθετική  επινόηση, ένας ευαγγελιστής της σκηνής, ένας καθοδηγητής της συγκίνησης και, ασφαλώς, κομιστής  ενός  σαφούς  υπαινιγμού, ώστε  να περάσει εξαρχής η καταδεκτικότητα της Θεάς Άρτεμης  να σπλαχνιστεί το αθώο κορίτσι.  Θύμα μεν, εκούσιο , δε. Την Ιφιγένεια.


Η πρόθεση του Ευριπίδη

Η εθελοθυσία αποκτά νόημα όταν προσφέρεται όχι για την εξυπηρέτηση ευτελών σκοπών αλλά για μία υψηλή ιδέα, έτσι που ο θυσιαζόμενος από θύμα να αναδεικνύεται σε μάρτυρα και από παράπλευρη απώλεια σε σύμβολο.Ο Ευριπίδης στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» αναφέρεται στο πολυσύνθετο της ανθρώπινης φύσης παραθέτοντας δύο αχώριστες όσο και αλληλοσυγκρουόμενες πτυχές της, των ενστίκτων και της διανοητικότητας. Επιφυλάσσει εξαιρετικής πυκνότητας σχόλια πάνω στη διαχρονική μάστιγα του κενού εξουσίας, στην πολιτική αθλιότητα και στη στρέβλωση της έννοιας της θυσίας. 

Ο μύθος

Η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» είναι η τελευταία σωζόμενη τραγωδία του Ευριπίδη. Θεωρείται πως γράφτηκε μεταξύ των ετών 408 και 406 π.Χ, έτος του θανάτου του σημαντικού τραγωδού. Στο έργο, η Ιφιγένεια μεταβαίνει στην Αυλίδα, όπου και το στρατόπεδο των Αχαιών, λίγο πριν την αναχώρησή τους για την Τροία. Της έχει λεχθεί πως θα νυμφευθεί τον Αχιλλέα, βασιλιά των Μυρμιδόνων. Ωστόσο, ο πατέρας της Αγαμέμνων  έχει αποφασίσει την ανθρωποθυσία της υπέρ της πατρίδας. Θυσία στη θεά Αρτέμιδα, προκειμένου ευνοϊκοί άνεμοι να βοηθήσουν στον απόπλου των ελληνικών πλοίων. Φτάνοντας στο στρατόπεδο με τη μητέρα της, η κόρη αντιλαμβάνεται τον αληθινό σκοπό της εκεί παρουσίας της. Η μητέρα της, Κλυταιμήστρα, ικετεύει τον Αχιλλέα να σώσει την Ιφιγένεια. Καθώς τα πράγματα περιπλέκονται, η Ιφιγένεια αποφασίζει να δεχτεί την ετυμηγορία .

Το περιεχόμενο

Όμως, η μελλοθάνατη Ιφιγένεια θα ικετεύσει για τη ζωή της  τον πατέρα της  και,  μετά από μια σειρά ατράνταχτων επιχειρημάτων, θ αντιληφθεί ότι δεν περιμένει σωτηρία από κανέναν. Προδομένη και ανυπεράσπιστη, αδύναμη και αηδιασμένη απέναντι στη βία του στρατεύματος, αποφασίζει μ? έναν λόγο ειρωνικό που φτάνει στα όρια του σαρκασμού, να θυσιαστεί οικειοθελώς. Η θυσία της δεν είναι εθελοθυσία, επομένως δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι η Ιφιγένεια του Ευριπίδη είναι πατριωτικό έργο. Ο συγγραφέας , σ? όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, ευτελίζει την εκστρατεία στην Τροία και τους στρατηγούς της:  Αγαμέμνονα , Μενέλαο, Αχιλλέα, Οδυσσέα, τους οποίους στιγματίζει ως αδίστακτα όντα, στυγνούς οπορτουνιστές, δίνοντας δίκιο στην άποψη του Θουκυδίδη για την εκστρατεία: «μια λαφυραγωγία, μια διαρπαγή». Ο ποιητής, λοιπόν, βύθισε τις κεραίες του μέσα στη δαιμονισμένη από ορμές εποχής του. Η  δημοκρατία της Αθήνας είχε γεννήσει δύο έντονες ροπές, σαν ψυχικά τέρατα. Το ένα το μόρφωνε η συνισταμένη ενός ιμπεριαλισμού, που οι δομές του είχαν απομακρυνθεί από τις αρχές του Περικλή. Το άλλο ήταν η κοινωνική μάστιγα της εκλύσεως των ηθών με κεφάλι την αδικία. Γνωρίζουμε ότι  το συγκεκριμένο δράμα το άρχισε ο Ευριπίδης και το προχώρησε στην Αθήνα, κάτω από την επίδραση ενός ακροατηρίου που δεν ήθελε πλέον γνήσια, δυνατή τραγωδία κι ύστερα πηγαίνοντας στη Μακεδονία παράτησε αυτό το χαριτωμένο αλλά κουρασμένο  έργο ημιτελές , για να το ολοκληρώσει ο Ευριπίδης ο νεότερος 

Η σκηνοθετική πρόταση

Ο  Γιάννης Καλαβριανός σκηνοθετεί  ήρεμα την πρώτη του τραγωδία, δηλώνει δε,  χωρίς φόβο και πάθος  στις συνεντεύξεις του, ότι όλοι οι συντελεστές αφηγούνται και τονίζει : «οι μύθοι γεννήθηκαν για να υμνήσουν, να διδάξουν, να προειδοποιήσουν, να ενώσουν κοινότητες και να συσφίξουν δεσμούς. Κάθε απόπειρα ανασύστασης και αφήγησής τους  αποτελεί ερμηνεία και εξαρτάται τόσο από τον αφηγητή, όσο και από τον ακροατή. Εμείς δεν είμαστε εδώ για να εκπληρώσουμε προσδοκίες. Εκτιμώ ιδιαίτερα τον Παντελή Μπουκάλα (μεταφραστής, κειμενογράφος, ποιητής, διηγηματογράφος, δοκιμιογράφος και αρθρογράφος). Ήξερα πως η γραφή του θα ήταν έτσι  όπως ήθελα να ειπωθεί η ιστορία. Χωρίς ανατροπές. Με κείμενο στρωτό. Ένα κείμενο ανοιχτό στις ερμηνείες. Δεν είναι εποχή για ήρωες. Ίσως μόνο για διαχείριση των αναγκών μας. Είναι απλή η όψη σκηνικών και κειμένου για να γίνει πλούσιο στη φαντασία. Μουσική, σκηνικά, χορός, πρωταγωνιστές, όλα είναι αφήγηση. Τα συμπεράσματα ας είναι των θεατών».  Στην πρεμιέρα της παράστασης στο θέατρο Δάσους, οι θεατές κατέκλυσαν το κοίλο από νωρίς. Πρόκληση και πρόσκληση από το ΚΘΒΕ  Η « Ιφιγένεια εν Αυλίδι» φιλοξενήθηκε αρκετές φορές στ? αρχαία θέατρα κι έχουμε δει από διαφορετικές υπογραφές την εξιστόρηση αυτής της «θυσίας» στο τελευταίο από τα σωζόμενα έργα του Ευριπίδη, αλλά  κάθε φορά προκαλεί συγκίνηση, οίκτο, θαυμασμό, εγείρει δε πολλά ερωτηματικά σχετικά με την ίδια την αξία της ζωής, του θανάτου, την απρόθυμη ή συναινετική προσφορά του «εαυτού», προς χάρη ενός ιδανικού.  ΄Αλλωστε , η θυσία της Ιφιγένειας απηχεί μια σκοτεινή και μακραίωνη παράδοση του αρχαίου ελληνικού κόσμου αλλά και της ανθρωπότητας με την τέλεση των ανθρωποθυσιών, πριν αυτές αντικατασταθούν από τις επίσης θρησκευτικές τελετουργικές και ιεροπρακτικές ζωοθυσίες, που έχουν επιβιώσει και τελούνται μέχρι τις μέρες μας.Στην καινούργια πρόταση του πολυσχιδούς Γιάννη Καλαβριανού  είναι εμφανής ο προσανατολισμός του στην πολιτική φύση της τραγωδίας μέσα από τις αντιφάσεις και τις επιλογές των ηρώων.

Η αμφισβήτηση των θεσμών και των θείων, η προδοσία, η θυσία  είναι στοιχεία που ενεργοποίησαν τη σκηνοθετική προσέγγιση. Ταυτόχρονα, διακρίναμε με σαφήνεια την ψυχική πάλη, τις ψυχικές μεταστροφές των ηρώων, την πρόθεση του ποιητή ν΄ απεικονίσει την παλινδρόμηση της βούλησης ενός προσώπου.  

Η παράσταση

Λιτή, ανεπιτήδευτη. Τη σκηνική φτώχεια εξουδετερώνει ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας που φτάνει ευεργετικά στ? αυτιά μας. Εξαιρετική η μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα. Λέξη τη λέξη κοινωνεί ο θεατής το κείμενο  κι αγαλλιάζει. Συγκινείται και συμπάσχει. Οι αντιδράσεις του κοινού επευφημούν το έργο του. Η εξαίσια μουσική του Θοδωρή Οικονόμου συνοδεύει στίχους, στιγματίζει καίρια συμπεριφορές, ξεχωρίζει σκηνικές ιδιαίτερες δράσεις. 


 Το μαύρο  ρούχο  σε όλους είναι η επιλογή του σκηνοθέτη.  Χρώμα  συχνά εκφοβιστικό, απρόσιτο, μα και επιβλητικό. Αποπνέει δύναμη και εξουσία, αλλά σηματοδοτεί και το πένθος . Νεαρές καλλίφωνες κοπέλες  απαρτίζουν τον χορό των γυναικών της Χαλκίδας που ήρθαν στην Αυλίδα για τον γάμο της Ιφιγένειας. Τα χορικά ευφρόσυνα. Η αρμονία στην κίνηση και στα φωνητικά, κυρίαρχο στοιχείο τους.


Οι ερμηνείες συζητήθηκαν  κατά την έξοδο ποικιλότροπα. Ο Αγαμέμνων του Γιώργου Γλάστρα έπασχε από έλλειψη στιβαρότητας και, όντως, ήταν ένας κούφιος, αχαμνός αρχηγός στόλου, ένας βασιλιάς χωρίς μεγαλείο και μόνο σε κάποιες στιγμές φανέρωσε μια γήινη καθαρότητα συναισθημάτων. Θ? αναφέρω την πετυχημένη σκηνή όπου ξαπλωμένοι στο έδαφος πατέρας και κόρη χαριεντίζονται, εκείνη με ύφος ανέμελου παιδιού κι εκείνος με ανοικτά τα χέρια, παραδομένος στην απόγνωση για το επερχόμενο κακό. 
Οι πρωτόβγαλτοι στο αρχαίο δράμα Θανάσης Ραφτόπουλος,  ως Αχιλλέας και Ανθή Ευστρατιάδου,  ως Ιφιγένεια,  βραβευμένοι ηθοποιοί και οι δυο, υπερασπίστηκαν με πάθος τους ρόλους τους και κατάφεραν να κερδίσουν το κοινό. Αδυναμίες  στην ελεγχόμενη παραφορά τους  ναι, αλλά και ωραία σκηνική παρουσία και τόλμη και εμφανές  ταλέντο. Ο Μενέλαος του Νικόλα  Μαραγκόπουλου δυναμικός και στο ύψος των απαιτήσεων του κειμένου. Ο Χρίστος Στυλιανού, δοκιμασμένος στην τραγωδία,  διαθέτει μια πλήρη σκευή  αισθηματικών συγκινήσεων και  λαμπρή επιφάνεια λογισμού, ώστε να πλάσει έναν εξαιρετικό αγγελιαφόρο, αρχικά έμπλεο χαράς  για τις καλές του πληροφορίες και μετέπειτα με εύτονη  φόρτιση ανάλογη της σημασίας των λόγων του.  Ο Γιώργος Καύκας, ως Πρεσβύτης, μέσα στο πνεύμα του ρόλου. Μια κάποια δυστοκία στην πρώτη του εμφάνιση, πιθανώς να οφείλεται στην ιδιομορφία της εκφοράς του λόγου του. 


Θα μείνω στην Κλυταιμήστρα της Μαρία Τσιμά.  Η σπουδαία ηθοποιός, αν και αδικημένη από το άχαρο ρούχο της, ερμήνευσε έξοχα  την ΄Άνασσα, την  προσηλωμένη στις παραδόσεις, την  ορθολογίστρια, την  εξανισταμένη και ψυχικά σπαρασσόμενη γυναίκα. Ενσάρκωσε μια  μητέρα γήινη και ανεπιτήδευτη μέσα στην τραγικότητά της, αφήνοντάς μας  την αίσθηση ότι θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε μάνα που έρχεται αντιμέτωπη με την τραγική της μοίρα και όχι μόνο η Βασίλισσα των Μυκηνών. Υποδύθηκε μια αρχιτεκτονημένη  σε μέτρο και ύφος Κλυταιμήστρα. Είναι ένας σημαντικός λόγος να δειτε την παράσταση.Το κοινό χειροκρότησε τους συντελεστές στην υπόκλιση και  οπωσδήποτε, θα την ξαναδώ στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων. 

Συντελεστές

Μετάφραση: Παντελής Μπουκάλας
Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός
Σκηνικά-Κοστούμια: Αλεξάνδρα Μπουσουλέγκα, Ράνια Υφαντίδου
Mουσική σύνθεση-Μουσική διδασκαλία-Ηχητικός σχεδιασμός: Θοδωρής Οικονόμου
Kίνηση: Δημήτρης Σωτηρίου
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
A Βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξία Μπεζίκη
Β Βοηθός σκηνοθέτη: Xάρης Πεχλιβανίδης
Βοηθοί σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Ελίνα Ευταξία, Isabela Tudorache
Φωτογράφιση παράστασης: Τάσος Θώμογλου
Οργάνωση παραγωγής: Marleen Verschuuren, Μαρία Λαζαρίδου 
*Βοηθός σκηνογράφου (στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης): Σοφία Τσιριγώτη
Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Γιώργος Γλάστρας (Αγαμέμνων), Ανθή Ευστρατιάδου (Ιφιγένεια),  Γιώργος Καύκας (Πρεσβύτης), Νικόλας Μαραγκόπουλος (Μενέλαος), Θανάσης Ραφτόπουλος (Αχιλλέας), Χρίστος Στυλιανού (Αγγελιοφόρος), Μαρία Τσιμά (Κλυταιμήστρα). 
Χορός: Μομώ Βλάχου, Στελλίνα Βογιατζή, Δέσποινα Γιαννοπούλου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Δανάη Επιθυμιάδη, Αίγλη Κατσίκη, Λήδα  Κουτσοδασκάλου, Μαρία Κωνσταντά, Αλεξία Μπεζίκη, Ζωή Μυλωνά, Μαριάνθη Παντελοπούλου, Κατερίνα Παπαδάκη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου 
Μουσικός επί σκηνής: Δημήτρης Χουντής

πηγη cityportal.gr/ Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Αυλίδι από το ΚΘΒΕ σκηνοθεσία Γιάννη  Καλαβριανού – κριτική παράστασης Παύλος Λεμοντζής