Ο “πιο ρεαλιστής” μεταξύ των εμπρεσιονιστών και ο πιο “ασυμβίβαστος” με το κίνημα, ήταν ο Edgar Degas (1834-1917). Δεξιοτέχνης του σχεδίου, δεν αγαπούσε τη τοπιογραφία ή τη ζωγραφική στο ύπαιθρο, όπως υπόλοιποι Εμπρεσιονιστές, ενώ επέλεγε να δουλεύει στο εργαστήριό του. Εκείνο το χαρακτηριστικό της φωτογραφίας, που γοήτευσε το Degas, ήταν η έκδηλη τάση της προς τη μη στημένη πραγματικότητα, χάρη στην οποία υπογραμμίζεται ο παράγοντας του τυχαίου . Στο έργο του Μια άμαξα στις ιπποδρομίες (εικ.1), μεταφέρει το τυχαίο, στοιχείο αντικειμενικότητας για τη φωτογραφία, στη ζωγραφική και εισάγει μια νέα νατουραλιστική οπτική. Η τομή της εικόνας από το Degas, χρησιμοποιείται αισθητικά, όχι ρεαλιστικά και διακηρύττει το μοντερνισμό. Το όριο του πλαισίου είναι προσωρινό, αφήνει το θεατή να συμπληρώσει την εικόνα της άμαξας, στα αριστερά, και των αλόγων, στα δεξιά. Εφιστά τη προσοχή στη τυχαία φύση της πραγματικότητας, με το κοντινό πλάνο και την αλληλοεπικάλυψη των αντικειμένων .
Η σύγκριση με μία φωτογραφία της εποχής, μάλιστα με ανάλογο θέμα, δεν αφήνει αμφιβολίες στον θεατή για την ουσιαστικά πρωτοποριακή προσέγγιση της φωτογραφίας από τον καλλιτέχνης. Ο Degas ήταν αυτός που αξιοποίησε το μέσο και τα νεωτεριστικά στοιχεία που εισήγαγε για πρώτη φορά, πριν ακόμη και από τους ίδιους τους φωτογράφους. Ενώ ο φωτογράφος έχει στα χέρια του ένα τόσο εύχρηστο και ταχύτατο μέσο αποτύπωσης της πραγματικότητας, που του δίνει την ευκαιρία να απαθανατίσει κάθε όψη μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, διστάζει να πρωτοτυπήσει. Διστάζει να μας δώσει ένα μέρος, ένα κομμάτι της πραγματικότητας αυτής, εκείνο που αυτός επιλέγει να μας παρουσιάσει. Αντίθετα ο Degas, επιλέγει, εστιάζει, έρχεται σε ρήξη με την «ορθή» σύνθεση, με τον κανόνα που επιβάλει την ανθρώπινη μορφή ως κυρίαρχη και επίκεντρο τόσο του θέματος όσο και της σύνθεσης ή του κάδρου.
Τα χαρακτηριστικά αυτά γίνονται περισσότερο εμφανή σ’ ένα μεταγενέστερο έργο, με τίτλο Ο υποκόμης Λεπίκ και οι θυγατέρες του (εικ.2). Αυτή τη φορά ο Degas “ακρωτηριάζει” τολμηρά, τις ίδιες, τις ανθρώπινες μορφές. Ο ζωγράφος είναι ένας flaneur, η ματιά του οποίου, συνέλαβε στιγμιαία και τυχαία αυτή τη σκηνή στη Πλατεία Ομονοίας του Παρισιού.
Η φωτογραφική ματιά του Degas, επιβεβαιώνεται και στους Μουσικούς της ορχήστρας (εικ. 3). Σαν τηλεφακός, εστιάζει το βλέμμα του στις ανδρικές μορφές του πρώτου πλάνου και τις αποδίδει με επιμέλεια στη λεπτομέρεια, για να μας οδηγήσει ψηλά στο χώρο της σκηνής και στην υπόκλιση της μπαλαρίνας. Ίσως επηρεάστηκε, όσον αφορά τη διάταξη της σύνθεσής του και από τη λιθογραφία του Daumier (εικ. 4). Η κοινωνική σάτιρα, βρήκε στο έργο του Honore Daumier (1808-1879), τον πιο εύστοχο εκφραστή της. Χωρίς συναισθηματισμούς και αναστολές, ο Daumier απεικονίζει την κοινωνική ζωή και σατιρίζει τα ήθη της, τις περισσότερες φορές με πολιτικές προεκτάσεις.
cityculture.gr/ γράφει η Γιώτα Χρήστου
Διαβάστε ακόμα:
1. ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ: Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΡΟΜΑΝΤΙΚΩΝ