Με αφορμή την γιορτή της Πρωτοχρονιάς, στο μυαλό μου ήρθε η Πρωτοχρονιά του Θωμά ενός χαρακτήρα που σμιλεύτηκε στη ταινία ο Δράκος από τους αείμνηστους Ιάκωβο Καμπανέλλη και Νίκο Κούνδουρο. Τον Φεβρουάριο θα κλείσει ένας χρόνος από την απώλεια του σκηνοθέτη Νίκου Κούνδουρου, ο οποίος με τις ταινίες του και ιδιαίτερα με τον Δράκο πρόσθεσε τον δικό του θησαυρό στο μαντείο της ελληνικής πολιτισμικής κληρονομιάς.
Ο Δράκος, πρεμιέρα και …παταγώδη αποτυχία
Σε μία συνέντευξη του στον Λάκη Παπαστάθη και στην εκπομπή «Παρασκήνιο», ο Κούνδουρος θα πει, μεταξύ των άλλων, για τον Δράκο: “ Ήταν η τέλεια καταστροφή…έζησε 48 ώρες (στις κινηματογραφικές αίθουσες)…πλήρωνα επί μία δεκαετία για την ταινία ( κυριολεκτικά λόγω συμβολαίου που είχε υπογράψει ο Κούνδουρος και της εισπρακτικής αποτυχίας της ταινίας)”. Η τότε τύχη της ταινίας έμελλε να ακολουθήσει την τύχη του πρωταγωνιστή της, του Θωμά, δηλαδή να βιώσει το όνειρο και την ευτυχία μονάχα για λίγες ώρες. Η ταινία θα κάνει πρεμιέρα στις 3 Μαρτίου του 1956, με τους μεγαλύτερους κινηματογράφους της Αθήνας όπως το Ρεξ, το Αττικόν κα να αρνούνται την προβολή της. Εισπρακτικά πατώνει, οι θεατές εξοργίζονται και οι κριτικοί την θάβουνε, ζητώντας μάλιστα την παρέμβαση εισαγγελέως. Μιλάμε για την ίδια ταινία, η οποία δεκαετίες αργότερα θα συμπεριληφθεί σε μία λίστα με τις 100 καλύτερες ταινίες απαρχής του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Κι όμως ο Κούνδουρος αγάπησε τις πρωτοχρονιάτικες περιπέτειες του Θωμά – κι ας χαρακτήριζε την ταινία «καταστροφή» ή « αποτυχία»- ίσως κατά προσωπική εκτίμηση περισσότερο και από τα άλλα « παιδιά» του. Αυτό μαρτυρούσαν σε μένα τα σχόλιά του και η στοργικότητα των ματιών του, καθώς ξαναέβλεπε τον Δράκο στην μικρή οθόνη της τηλεόρασης του. Άλλωστε η ταινία δε θα μπορούσε να τον πληγώσει, μονάχα η εποχή της.
Η πρωτοχρονιά του Θωμά
Με νωπές τις μνήμες από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, τις νέες πολιτικές συνθήκες, την λογοκρισία του τύπου, τον έλεγχο των φρονημάτων σε συνδυασμό με την φτώχεια, την ανέχεια, την εσωτερική και την εξωτερική μετανάστευση που φωτογραφίζουν την ελληνική κοινωνία της δεκαετίας του 50 – που μοιάζει ανατριχιαστικά σε πολλά σημεία με την εικόνα της σημερινής κοινωνίας- ένας καταπιεσμένος μικροαστός, φτωχός υπάλληλος τραπέζης ο Θωμάς ζει αδιαμαρτύρητα την πεζή καθημερινότητα του, παρέα με την υπαρξιακή μοναξιά του. “ Αντίο ωραίο παλτουδάκι”, του τραγουδούν ειρωνικά οι συνάδελφοί του την παραμονή της πρωτοχρονιάς, καθώς τα απλήρωτα νοίκια της κάμαρας του Θωμά προέχουν της ανάγκης του για ένα νέο πανωφόρι. Αλλά και οι ευχές που δίνει ο Θωμάς στον σπιτονοικοκύρη του για το νέο έτος πέφτουν στο κενό, καθώς η συμπεριφορά του τελευταίου απομακρύνεται κατά πολύ από το κλίμα αγάπης που καλλιεργούν οι εορτές “ Ενοικιοστάσιο και πράσινα άλογα. Μωρέ θα τον πετάξω έξω και δε θα ξέρει από πού του ήρθε”. Με τον Ντίνο Ηλιόπουλο να ενσαρκώνει έναν καφκικό Θωμά, τον οποίο μία διαβολική σύμπτωση – μοιάζει απίστευτα με έναν εγκληματία με το παρατσούκλι ο Δράκος- θα τον οδηγήσει από τα υπόγεια της τραπέζης στα υπόγεια καταγώγια του Πειραιά, ο Κούνδουρος δε θα επικεντρωθεί στα βιοποριστικά προβλήματα ενός ανθρώπου που τον στέλνουν κατά τύχη ή κατ’ανάγκη στον υπόκοσμο, όπως συνηθιζόταν στις «εμπορικές» ταινίες της εποχής.
Το ψυχογράφημα του Έλληνα
Ο ηττοπαθής Θωμάς μαζί με την παρέα του Μωρού, της Κάρμεν και της συμμορίας του Χοντρού συνθέτουν το ψυχογράφημα του Έλληνα σε μία κοινωνία που αδυνατεί ή δεν μπορεί ή δεν θέλει να αντικρύσει την πραγματικότητα αλλά προετοιμάζεται να εορτάσει το νέο έτος. Παράλληλα σκιαγραφούν και το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής που επιβιώνει μέσα στην εκούσια ή ακούσια δυστυχία της και ανοίγει διάπλατα την αγκαλιά της στην αγάπη, την φιλία κα, “ Με συγχωρείτε πάρα πολύ δεν ήθελα να σας βαρέσω” λέει ο Θωμάς στον Χοντρό μετά το μικρό επεισόδιο που είχαν μεταξύ τους με την αλλαγή του έτους και ο Χοντρός πιάνοντάς του τα χέρια σα φίλος από τα παλιά αποκρίνεται “ Έλα κάτω, χρόνια πολλά, καλώς ήρθες στο μαγαζί και ευτυχισμένος ο καινούργιος χρόνος” .
Από κωμωδία, ο Δράκος κατέληξε να κινείται στα πλαίσια της αρχαίας τραγωδίας
“ Ξεκινήσαμε να γράφουμε μία κωμωδία για να διασκεδάσει ο κόσμος” θα πει ο Κούνδουρος για τον Δράκο, στην πορεία όμως η κωμωδία αυτή κατέληξε να να κινείται στα πλαίσια της αρχαίας τραγωδίας. Όχι ότι λείπουν ευτράπελα που αποδίδουν μία κωμικότητα π.χ. η χορική σύλληψη ενός μικροκακοποιού από δύο άντρες της ασφάλειας ή το κατά λάθος άγγιγμα του στήθους μιας κυρίας από τον Θωμά, στην προσπάθειά του να σηκωθεί όρθιος. Ωστόσο αυτά τα κωμικά στοιχεία εκπέμπουν το δράμα των αρχαίων τραγωδιών. Η μοίρα ενός ανθρώπου που μυθοποιείται ξαφνικά από την θεά Τύχη για να απομυθοποιηθεί την πρώτη κιόλας μέρα του νέου έτους, δείχνει και την νοοτροπία ενός λαού που αναζητά τόσο έναν αρχηγό όσο και έναν αποδιοπομπαίο τράγο ώστε να μεταφέρει τις δικές του ευθύνες για την πολιτική και κοινωνική αποσταθεροποίηση. Ταυτόχρονα φανερώνει και την αδυναμία της κοινωνίας να διακρίνει το σωστό από το λάθος, αναζητώντας σωτήρες σε επικίνδυνες προσωπικότητες ( ο πραγματικός Δράκος από τη μία ενεργεί ως Ρομπέν των Δασών αλλά από την άλλη φαίνεται να είναι διαπλεκόμενος με πολιτικές διασυνδέσεις).
Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, ο Δράκος δεν έχει ως κεντρικό θέμα το πώς περνάει την πρωτοχρονιά του ένα ταλαίπωρο ανθρωπάκι. Είναι μία ταινία που βρίθει από κοινωνική και πολιτική κριτική, από αντιπολεμικά και ιδεολογικά μηνύματα αλλά και από αντιθέσεις οι οποίες υπογραμμίζουν ακόμα πιο έντονα όλα αυτά που θέλει να περάσει στους τελικούς αποδέκτες της. Ο φιλήσυχος Θωμάς που γίνεται για λίγο ο Δράκος, το ελληνικό δημοτικό τραγούδι «Κάτω στο γυαλό» που παίζεται σε ρυθμούς αμερικάνικου boogie, ο Χοντρός που θέλει να βοηθήσει τον αιμόφυρτο Θωμά, ακόμα και το χρονικό κάδρο της πρωτοχρονιάς όπου συναντώνται δύο αντιθετικοί πολιτισμοί λειτουργούν ως πομποί μηνυμάτων προς μία ταλαιπωρημένη κοινωνία, η οποία δε στέκεται γερά στα πόδια της. Μπορεί άλλωστε και αυτός να ήταν ένας λόγος που ο κόσμος τότε απέρριψε κατηγορηματικά την ταινία του Κούνδουρου. Χρειάζονται γερές δόσεις αυτογνωσίας και θάρρους για να παραδεχθείς τα κακώς κείμενα του εαυτού σου και του περιβάλλοντός στο οποίο ζεις και αναπνέεις.
Χαιρετάμε το 2017 και τον Νίκο Κούνδουρο
Το 2017 ετοιμάστηκε πλέον για να επιβιβαστεί στο λεωφορείο της αιωνιότητας, παίρνοντας μαζί του όλες τις καλές και κακές στιγμές που φύτρωσαν στα πόδια του, μέσα σε 365 ημέρες. Η απώλεια του Νίκου Κούνδουρου ήταν μία από τις κακές στιγμές του συγκεκριμένου έτους. Καθώς θα τραγουδάμε, λοιπόν, το « πάει ο παλιός ο χρόνος» ή κάποιο λαϊκό άσμα μέσα σε ένα ομιχλώδες τοπίο, ας θυμηθούμε τις πρωτοχρονιάτικές ευχές του Θωμά για ένα καινούργιο και πραγματικά ευτυχισμένο έτος.
Καλή χρονιά, χαρούμενη χρυσή Πρωτοχρονιά σε όλους.
cityculture.gr/ γράφει η Αριστέα Αθ. Βραζιώτη