“….μόνο να έλθω εκεί, να ορμήσω στο σπίτι σου, να χυθώ στο λαιμό σου, και χωρίς λέξη, να πνίξω την αναπνοή σου, φιλώντας σε στο στόμα, ώσπου να κλείσεις τα μάτια σου και να πέσει το κεφάλι σου στον ώμο μου, χλωμό και αποκαμωμένο, μισοπεθαμένο από συγκίνηση και πόνο και χαρά που σκοτώνει. Το ξέρω πως είμαι τρελή μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει».
Τον θυελλώδη, μα ανεκπλήρωτο έρωτα του Ίωνα Δραγούμη και της Πηνελόπης Δέλτα φέρνει στη σκηνή ο Κώστας Γάκης, σε μια θεατρική διασκευή του βραβευμένου με τρία βραβεία κοινού βιβλίου του Στέφανου Δάνδολου «Ιστορία χωρίς όνομα».
Ιστορία έρωτα κι αποτυχίας ή «σύντομης συνάντησης», όπως είπε με την κινηματογραφική του γλώσσα ο Ντέιβιντ Λιν την ίδια χρονική περίοδο, σ’ ένα κομψοτέχνημα όψης, σπαταλημένων ελπίδων και κατάμαυρου ρέκβιεμ.
«Παράξενη θεότητα, σαν τις νύχτες σκοτεινή, με άρωμα από καπνό Aβάνας και μόσχο, έργο ενός Όμπι Φάουστ της σαβάνας, σαγηνεύτρα κι εβένινη θυγατέρα των μαύρων μεσονυχτίων, προτιμότερο από σπάνια κρασιά κι από όπιο του στόματός σου το ελιξίριο, όπου καμαρωτός στέκει ο έρως». Θα μπορούσε να ήταν ένα σπαρακτικό κομμάτι από το ημερολόγιο της Δέλτα προς τον Δραγούμη. Το έγραψε ο Μπωντλαίρ, αντ’ αυτής, επειδή ένας ποιητής έχει τις λέξεις να μας πει τι σημαίνει ερωτικό πάθος, χωρίς να προσπαθήσει να το εξηγήσει. Είναι χημεία, ψυχολογία ή το προσωπικό εγκεφαλικό «δώρο» του καθενός; Πιθανώς, και τα τρία!
Ιούνιος του 1908. Η Πηνελόπη Δέλτα βρίσκεται σ’ ένα σανατόριο στα περίχωρα της Βιέννης. Είναι μια γυναίκα με κηλιδωμένη ζωή. Σ’ αυτό το άσυλο των ταλαιπωρημένων ψυχών την έστειλαν για να ξεχάσει τον Ίωνα Δραγούμη, τον γοητευτικό διπλωμάτη που αγάπησε παράφορα, τον άνθρωπο που έγινε η αιτία να κλυδωνιστεί ο γάμος της. Όμως, η επίσκεψή του εκεί τα αλλάζει όλα. Με φόντο τις καταπράσινες ερημιές και τα μεσαιωνικά πλακόστρωτα της κεντρικής Ευρώπης θα παλέψει για τη λύτρωση της καρδιάς της, ζώντας μαζί του τέσσερις μέρες που θα τη σημαδέψουν για πάντα.
Τριάντα τρία χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 1941, οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Αθήνα. Η Πηνελόπη Δέλτα, καθηλωμένη στο σαλόνι του σπιτιού της, επιχειρεί τον τελευταίο απολογισμό της ζωής της, έχοντας πάρει μια μοιραία απόφαση. Να ανταμώσει στον ουρανό τον άντρα που στερήθηκε κάποτε. Στις αρχές αυτού του χρόνου, ο Δραγούμης, αν και νεκρός, «μπήκε» ξανά στη ζωή της. Ο αδελφός του, Φίλιππος, παρέδωσε στη Δέλτα τα προσωπικά του ημερολόγια και αρχεία κι εκείνη, αφού ξόδεψε αμέτρητες ώρες μελετώντας τα, πρόσθεσε άλλες χίλιες σελίδες στο έργο του αγαπημένου της.
Όλα αυτά, το σαράκι του έρωτα, ο αγώνας ανάμεσα στην τρέλα και τη λογική, οι αμφιβολίες, ο πόλεμος μεταξύ των θέλω και των πρέπει, θα σμίξουν αρμονικά με τις πιο δραματικές σελίδες της ελληνικής Ιστορίας. Η είσοδος των χιτλερικών στρατευμάτων στην χώρα μας. Η πολυκύμαντη και αμφιλεγόμενη πορεία ενός ευπατρίδη διπλωμάτη που δολοφονήθηκε βάναυσα. Η απελπισία της ψυχής που οδήγησε ένα φωτεινό πνεύμα στην αυτοκτονία. Και επίσης, μια νοερή ζωή επιθυμίας, ονείρων, υψηλών ιδανικών, υψηλών δεσμεύσεων και υψηλών οραμάτων.
Η Πηνελόπη Δέλτα γνώρισε τον Ίωνα το 1905 σε μια δεξίωση στην Αλεξάνδρεια. Εκείνη 31 ετών παντρεμένη και μητέρα τριών παιδιών. Εκείνος 26 ετών υποπρόξενος στην Αλεξάνδρεια και γόης της αθηναϊκής υψηλής κοινωνίας.
«…και τότε ήλθε ο κυκλώνας, που σάρωσε τα πάντα… και με ανέβασε σε άλλους κόσμους υπερκόσμιους», αποτυπώνει η ίδια την πρώτη τους επαφή στα προσωπικά της ημερολόγια.
Βασισμένος σ’ αυτά, ο Στέφανος Δάνδολος αποτίνει φόρο τιμής στον τσακισμένο ψυχισμό της σημαντικής συγγραφέως, γνωστής, κυρίως, από τα βιβλία της: «Για την Πατρίδα»,«Τα μυστικά του βάλτου», «Τρελαντώνης», «Μάγκας», «Παραμύθι χωρίς όνομα».
Τις απλάνιστες σελίδες του έργου του Δάνδολου μεταφέρει στο σανίδι ο Κώστας Γάκης, σκηνοθέτης με εξαιρετικά δείγματα δουλειάς του στο ελληνικό θέατρο. Σε δηλώσεις του στον τύπο αναφέρει μεταξύ άλλων: «Δύο ψυχές φλέγονται σε μια εποχή που καίγεται από αδιάκοπα πολεμικά πυρά . Η Πηνελόπη Δέλτα και ο Ίων Δραγούμης «ζωντανεύουν» στη σκηνή για να αφηγηθούν τον ανεκπλήρωτο, ατελή έρωτά τους. Έναν έρωτα που, μετά από μεγάλες μάχες, παραδόθηκε στον χρόνο και σε τέτοιες συνθήκες, σα να επρόκειτο για χώρα που παραδίνεται στον κατακτητή της ».
Η παράσταση
Ευρηματική και εικαστικά αναντιλέκτως ευφάνταστη η έναρξη. Ένας ολάνθιστος λειμώνας από ρόδα στο παλκοσένικο με υπερμεγέθεις αντανακλάσεις σε κάδρα τοίχου. Μια εικαστική εγκατάσταση, σημείο σύγκλισης γεγονότων και συνιστώσα δρώσα στο παρόν, συμπληρωματικά μεν, καίρια δε στην εξιστόρηση του μύθου. Που δεν είναι μύθος. Είναι αληθινή ιστορία ανεκπλήρωτου έρωτα , στεφανωμένη από ιστορικές αλήθειες.
Με της Βιζύης τον «τρελό» στα χείλη, ο θίασος ανοίγει αυλαία. Στίχοι γραμμένοι απ’ τον ιδιαίτερο Βυζηινό στο φρενοκομείο, σε φρέσκια μελωδία τη συνοδεία πιάνου. Ένα έξοχο εύρημα του ιδιοφυούς Κώστα Γάκη :
«…Και από τότε, που θρηνώ
το ξανθό και γαλανό
και ουράνιο φως μου,
μετεβλήθη εντός μου
και ο ρυθμός του κόσμου…»
Σκηνή κινηματογραφική, όμως μεταφυσικό θαύμα. Ζωντανεύουν, αίφνης, τα κάδρα και ρέουν στη σκηνή οι σιλουέτες, οι φωνές, οι ήχοι βημάτων, η ζωντανή μουσική, οι ζωντανοί άνθρωποι. Όλα αυτά μαζί, η ιστορία. Ζωντανή.
Η Βιέννη του 1908 και η Αθήνα του 1941 έρχονται, φεύγουν και επιστρέφουν. Στο ενδιάμεσο, η Μικρασιατική Καταστροφή, το Μακεδονικό ζήτημα, η μπότα των Ναζί στην Ακρόπολη. Στη σκηνή ένας ανεκπλήρωτος έρωτας και μια τραγωδία. Η σκιά της Μαρίκας Κοτοπούλη απούσα ηθελημένα, στο μαύρο και το άσπρο οι ήρωες και μια χορογραφία. Του έρωτα και του θανάτου. Όλος ο θίασος με τον φακό ως εργαλείο μνήμης στα χέρια, στο πρόσωπο, στην οθόνη και ως ευφάνταστη ιδέα εξιστόρησης σημαντικών στιγμών, θαρρείς, μέσα από θέατρο σκιών.
Στην παράσταση, ο καινοτόμος, ευρηματικός Κώστας Γάκης δραματοποιεί μια σπονδή στην ερωτική φαντασίωση, αλλά και μια συγκλονιστική αφιέρωση στη γυναικεία διαίσθηση, την αφετηρία ενός αισθήματος που το λένε κεραυνοβόλο έρωτα, ενώ εμείς το στιγματίζουμε ως πραγματική, ισόβια αγάπη.
Στον πολιτικό καμβά, όπου ο Στέφανος Δάνδολος κέντησε την κρυφή ερωτική ιστορία των ηρώων του, ο σκηνοθέτης – διασκευαστής απέφυγε ή κατέγραψε συνοπτικά το ότι ο Δραγούμης δεν ήταν ούτε τυπικά συντηρητικός ούτε προοδευτικός. Η στάση του εναντίων όλων ( φιλελεύθερων, μαρξιστών, συντηρητικών ιερέων), αποτέλεσε λόγο για να αμφισβητηθεί η συνοχή της πολιτικής του σκέψης. Ωστόσο, το πολιτικό πλαίσιο δεν περιθωριοποιείται από τους συντελεστές και μένει στο προσκήνιο μαζί με τη σχέση, δηλαδή τον ανεκπλήρωτο έρωτα.
Πρόκειται για μια απίστευτη ροή του ιστορικού ενεστώτα, ένας καταιγιστικός κινηματογραφικός ρυθμός από το τώρα στο τότε και ξανά στο σήμερα και πάλι πίσω. Ένας πρωταθλητής δρομέας όλη η σύλληψη, που δρασκελίζει δεκαετίες κι εποχές, δίχως να χαθεί ο ειρμός, η λογική συνέπεια. ΄Όλα, μια συνθήκη που κρατά δέσμιο τον θεατή στη σκηνή, έως το μοιραίο ζοφερό τέλος των ηρώων. Αναρίθμητα ευρήματα, έξοχες ιδέες. Από την έμμεση αναφορά στα «Μυστικά του Βάλτου», την άμεση στον «Τρελαντώνη», έως την συνεχή παρουσία του θιάσου στη σκηνή, άλλοτε ως Χορός σύγχρονης τραγωδίας, άλλοτε ως χαρακτήρες κι άλλοτε ως σύμβολα.
Oι ερμηνείες των ηθοποιών επάνω στη σκηνοθετική γραμμή και μέσα στο πνεύμα του κειμένου, μέσα στην ατμόσφαιρα των εποχών. Ο σπουδαίος Τάσος Νούσιας ερμηνεύει απολαυστικά τον σύνθετο ρόλο του Ίωνα Δραγούμη. Η αίσθηση επιβολής, η ψυχολογικά και σωματικά κυματοειδής ψυχοσύνθεση, το στιβαρό αρσενικό που αντιπροσωπεύει ο χαρακτήρας του Δραγούμη, έχει τους έντονους συναισθηματικούς ελιγμούς που απαιτούνται. Ακόμη και στο αφηγηματικό του κομμάτι, δεν απεκδύεται τον ρόλο του Δραγούμη. Άξιος θαυμασμού και επαίνων.
Η Μπέτυ Λιβανού, ως ώριμη μαυροφορεμένη Πηνελόπη Δέλτα, παριστάνει την ποιητική ύπαρξη και τη ρομαντική ψυχή με την ευαίσθητη κράση. Παράγει μια διεστραμμένη γοητεία αυτή η ερμηνεία, έστω κι αν αποστερεί από τον ρόλο τη μυθική αινιγματικότητα και τον υπόγειο λυρισμό του, γειώνοντάς τον σε ένα εξωμυθικό, ρεαλιστικό – ψυχολογικό – κοινωνικό πλαίσιο. Οι ρόλοι, βέβαια, δεν υπάρχουν απλώς για να ενσαρκώνονται, αλλά για να σημασιοδοτούνται από την ατομικότητα, την ιδιαιτερότητα και τη σωματικότητα του εκάστοτε ερμηνευτή.
Η νεαρή Μαρία Παπαφωτίου, εξαιρετική . Ενσαρκώνει τη συγγραφέα στην πρώτη περίοδο της ιστορίας. Ευαίσθητη, δροσερή, εύθραυστη, αλλά και κλονισμένη και τραγική. Δεν υπολείπεται στο ελάχιστο των έμπειρων συναδέλφων της. Κρατάει σθεναρά τον σπαρακτικό εσωτερικό της κόσμο στην επιφάνεια. Σταθερές αξίες ο Στάθης Μαντζώρος ως Στέφανος Δέλτας και ο Αργύρης Γκαγκάνης ως γιατρός Φρίντμαν, αλλά και ο Στέλιος Γιαννακός με την Ανθή Φουντά , ταιριαστοί στους χαρακτήρες τους. Όλοι τους, εξόχως αποτελεσματικοί.
Τα μινιμαλιστικά και άκρως λειτουργικά σκηνικά του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, απλώνονται σ’ όλες τις διαστάσεις της σκηνής , οριζοντίως και καθέτως. Τα κοστούμια στο πνεύμα της εποχής. Στο λευκό η Πηνελόπη Δέλτα της πρώτης περιόδου, στο μαύρο του πένθους η ίδια, στη δεύτερη περίοδο της ιστορίας.
Αυτή η «Ιστορία χωρίς όνομα» , μια ιστορία «σιωπής» αλλά λαλίστατη, έχει πολλή δουλειά, έχει μεγαλείο, έχει σημαντικές υπογραφές. Δείτε την.
Συντελεστές:
Συγγραφέας του έργου «Ιστορία χωρίς Όνομα»: Στέφανος Δάνδολος
Θεατρική Διασκευή: Ανθή Φουντά – Κώστας Γάκης
Σκηνοθεσία: Κώστας Γάκης
Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Ηair and makeup artist: Άννα Μαρία Προκοπίδου
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα – Φαίη Κοσμίδου
Φωτογράφιση: Σταύρος Χαμπάκης
PromoVideo: Γιώργος Γεωργόπουλος
Παίζουν:
Ίωνας Δραγούμης: Τάσος Νούσιας
Πηνελόπη Δέλτα: Μπέτυ Λιβανού
Νεαρή Πηνελόπη Δέλτα: Μαρία Παπαφωτίου
Στέφανος Δέλτα: Στάθης Μαντζώρος
Γιατρός Φρίντμαν: Αργύρης Γκαγκάνης
Γραμματέας Γιατρού: Στέλιος Γιαννακός
Μαριάνθη: Ανθή Φουντά
Διεύθυνση Παραγωγής: Κατερίνα Διακουμοπούλου
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Performing arts & entertainment