Το 1917 ο Marcel Duchamp (1887-1968), συμμετείχε σε μία έκθεση ανεξάρτητων καλλιτεχνών στη Νέα Υόρκη, που οργανώθηκε σύμφωνα με το μοντέλο του Salon des Intependants του Παρισιού. Κάθε καλλιτέχνης με τη συνδρομή των 6 δολαρίων μπορούσε να εκθέσει ως και δύο έργα. Ο Duchamp λοιπόν συμμετείχε στην έκθεση αυτή με την πασίγνωστη Κρήνη (Fountain), υπογράφοντας σ’ αυτό με το ψευδώνυμο R. Mutt. Ο Duchamp αγόρασε ένα κοινό ουρητήριο, το τοποθέτησε με την επίπεδη επιφάνεια πάνω σε μια βάση και αφού το υπέγραψε το παρουσίασε ως αισθητικό αντικείμενο.
Είναι ένα readymade, η αποπλαισίωσή του όμως από το “φυσικό” του χώρο, και η τοποθέτησή του ως ενυπόγραφου “δημιουργήματος” σε εκθεσιακό χώρο, αλλάζουν τον τρόπο θέασής του, από το κοινό. Τώρα μπορεί, να ειδωθεί ως αισθητικό αντικείμενο “το αν ο κύριος Mutt έφτιαξε το ουρητήριο με τα ίδια του τα χέρια ή όχι δεν έχει σημασία. Το διάλεξε. Πήρε ένα συνηθισμένο κομμάτι της ζωής, το τοποθέτησε έτσι ώστε η χρηστική του σημασία, να εξαφανίζεται κάτω από ένα νέο τίτλο και διαφορετική οπτική γωνία – δημιουργώντας έτσι μια νέα (σημασία) γι’ αυτό το αντικείμενο” . Ο Duchamp επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη σκέψη και όχι στη δημιουργία, το αντικείμενο χάνει το φετιχιστικό και συλλεκτικό χαρακτήρα του, είναι αντικείμενο της πραγματικότητας, που μπορεί όμως να παρουσιαστεί ως τέχνη. Βέβαια όχι μόνο παρουσιάστηκε αλλά κρίθηκε και αντιμετωπίστηκε ως τέχνη, ως αισθητικό αντικείμενο που τηρεί ίσως κάποιες αναλογίες, παρουσιάζει αρμονία στη σχεδίαση κ.α. Ο ίδιος ο Duchamp θα πει 45 χρόνια αργότερα: “Όταν ανακάλυψα τα readymades σκέφτηκα να αποθαρρύνω την αισθητική…Τους πέταξα στα μούτρα τη μπουκαλοθήκη και τον ουρητήρα και τώρα τα θαυμάζουν για την αισθητική ομορφιά τους” .
Το 2004 το Fountain ψηφίστηκε ως το πιο επιδραστικό έργο του 20ου αιώνα.
Τα readymades του Duchamp και η αντι-τέχνη των Ντανταϊστών λίγο αργότερα, ήταν αναμφίβολα τα πρώτα δείγματα εννοιολογικής τέχνης (Conceptual Art), τόσο γιατί χρησιμοποιούν αντικείμενα της πραγματικότητας, όσο και γιατί το έργο τους είναι μια έρευνα πάνω στην αναπαράσταση και στο τρόπο που «γνωρίζουμε» τη πραγματικότητα, φτάνοντας στην ανατροπή της σχέση ανάμεσα στη τέχνη και το θεατή. Η εννοιολογική τέχνη τη δεκαετία του 60’, έρχεται, να επανεξετάσει το ρόλο του καλλιτέχνη και τα μέσα που αυτός χρησιμοποιεί, για να δημιουργήσει τελικά έργα, μη συμβατικά, που επιβάλλουν μια νέα σχέση με τον θεατή. Ο θεατής δραστηριοποιείται, γίνεται μέρος του έργου, είναι αυτός που θα το ενεργοποιήσει.
Info:
Marcel Duchamp
Η Κρήνη (Fountain), 1917
Readymade (αναπαραγωγές τους συναντώνται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο)
cityculture.gr/ γράφει η Γιώτα Χρήστου