Ναπολέων Λαπαθιώτης – Γνωρίζοντας τον ποιητή
Ναπολέων Λαπαθιώτης! Πόσοι είναι αυτοί που γνωρίζουν αυτόν τον μεγάλο ποιητή ; Αλήθεια ποιος από μας δεν έχει τραγουδήσει, αναστενάζοντας, τους μελοποιημένους στίχους του Ερωτικού από τον συνθέτη Νίκου Ξυδάκη που ερμήνευσε με την γλυκιά φωνή της η Ελευθερία Αρβανιτάκη; Ειλικρινά όμως πόσοι από εμάς αναγνωρίζουν ότι μέσα από τους στίχους αυτούς κρύβεται ο αισθησιασμός του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη;
Καημός αλήθεια να περνώ, του έρωτα πάλι το στενό
Ωσπου να πέσει η σκοτεινιά μια μέρα του θανάτου.
Στενό βαθύ και θλιβερό που θα θυμάμαι για καιρό
Τι μου στοιχίζει στην καρδιά το ξαναπέρασμα του.
Ας είν’ ωστόσο, τι ωφελεί γυρεύω πάντα το φιλί
Στερνό φιλί, πρώτο φιλί και με λαχτάρα πόση.
……………………………………………………………………….
( Τα αρχικά γράμματα και των υπόλοιπων στίχων δημιουργούν μία ακροστιχίδα με το όνομα Κώστας Γκίκας, αγαπημένου προσώπου του Λαπαθιώτη)
Το μοναχοπαίδι του στρατηγού Λ. Λαπαθιώτη
Γεννημένος στις 31 Οκτωβρίου του 1888 εν Αθήναι, το μοναχοπαίδι του στρατηγού Λ. Λαπαθιώτη ( μετέπειτα Υπουργού των Στρατιωτικών ως το 1910) και της Β. Παπαδοπούλου (ανιψιά του Χαρίλαου Τρικούπη), αναθρεμμένο με γαλλικά, αγγλικά και πιάνο έζησε και γνώρισε από κοντά όλο τον κοσμικό κόσμο της τότε εποχής. Πολιτικούς, πρέσβεις, διπλωματικούς ακολούθους, ζωγράφους, σοπράνο, λογοτέχνες κα. Ίσως και για αυτό το λόγο αργότερα – υπέρ κορεσμένος από όλα αυτά- να προτίμησε τις κοσμικές συναναστροφές με τους ρεμπέτες και τους τεκέδες.
Σπούδασε Νομική στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών αλλά δεν εξάσκησε ποτέ το επάγγελμα ή κάποιο άλλο επάγγελμα καθώς ο ίδιος ήταν από νεαρή ηλικία ολοκληρωτικά ταγμένος στην λογοτεχνική γραφή. Άλλωστε η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του, του επέτρεπε αυτή την πολυτέλεια. Παρά τη θέση του πατέρα του, ο Λαπαθιώτης δε γλύτωσε «από το κάτεργο», όπως το χαρακτήριζε, της στρατιωτικής θητείας. Εκτέλεσε το χρέος του προς την πατρίδα με μία θητεία λίγων εβδομάδων και κατά τη διάρκεια του Βαλκανικού Πολέμου, υπηρέτησε αποσπασμένος σε γραφείο. Η δυσφορία του για το στρατό βρίσκεται διάχυτη στους Παιάνες:
…Η νύχτα ξημέρωμα δεν έχει και δεν λαλάν οι πετεινοί…και τ’αλέτρι βαρυγκομάει απ΄του καημού του μακρινού του χωρισμού…
Ο Λαπαθιώτης σαν ιδιοσυγκρασία δεν ήταν απλά αντισυμβατικός. Ακούσια ή εκούσια ήθελε να προκαλεί τους πάντες και τα πάντα. Δεν έκρυψε την ομοφυλοφιλία του, το ενδυματολογικό του στυλ παρέπεμπε στην εκκεντρικότητα του Oscar Wilde από τον οποίο ήταν γενικότερα επηρεασμένος, η ασυνέπειά του στα ραντεβού του ιδιαίτερα με άλλους λογοτέχνες υπήρξε παρομοιώδης, έπαιρνε μέρος σε κουμουνιστικές πορείες, σύχναζε κάθε βράδυ στους τεκέδες, έκανε χρήση ναρκωτικών κτλ. Ένα κακομαθημένο πλουσιόπαιδο ή ένας άνθρωπος που δεν ανεχόταν οποιοδήποτε περιοριστικό όριο στη ζωή του?
Ποίηση και άλλα
Μουσικές συνθέσεις, ρεμπέτικα τραγούδια, διηγήματα, κριτικές, δοκίμια, πεζογραφήματα, σκίτσα, γελοιογραφίες συγκαταλέγονται στο συνολικό έργο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Κατά τη διάρκεια της ζωής του δημοσιεύει τμήματα της δουλειά του κυρίως σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής όπως Η Νέα Εστία, το Μπουκέτο, ο Ριζοσπάστης, Νέα Γράμματα, Διάπλασις των παίδων, Νουμάς, Δάφνη κτλ. Σε αντίθεση με τους λοιπούς «καταραμένους» ποιητές που έχουμε γνωρίσει ως τώρα, ο Λαπαθιώτης δεν εκδίδει κάποια συλλογή από τα έργα του – πλην του έμμετρου δράματος Νέρων ο Τύραννος το 1901 (δώρο του πατέρα του για τα γενέθλιά του) & μία συλλογή από 50 ποιήματα με τον τίτλο Ναπολέων Λαπαθιώτης, Τα ποιήματα (1939)- από προσωπική επιλογή.
Το σκάνδαλο της Ανεμώνης
Λίγο μετά την παραίτηση του πατέρα του από την υπουργική θέση το 1910, ξεσπά το σκάνδαλο της Ανεμώνης, ενός φιλολογικού περιοδικού, το οποίο εξέδωσε μόλις 5 τεύχη πριν κλείσει υπό την πίεση των περιστάσεων. Εκεί ο Λαπαθιώτης θα δημοσιεύσει το ερωτικό ποίημα Κι έπινα μέσ’από τα χείλη σου, προκαλώντας σωρεία αντιδράσεων :
…………………………………
και τα χέρια σου πλεκόντουσαν
στο κορμί μου γύρω-γύρω
κι έπινα μέσ’ από τα χείλια σου,
γλυκιάν άχνα σαν το μύρο,
…………………………
Έτσι, αγάπη μου, σε χόρτασα
κι έτσι, τη γλυκάδα σου ήπια
μέσα στ’ άνομα αγκαλιάσματα
στ’ άνομα τα καρδιοχτύπια
………………………………..
Ο Δημητρακόπουλος, ο Τσοκόπουλος αλλά κυρίως ο Σπύρος Μελάς αρθρογραφούσαν υπερασπιζόμενοι την τέχνη και το πνεύμα από « τας ορέξεις διεστραμμένων φύσεων», ζητώντας ταυτόχρονα την παρέμβαση του εισαγγελέα. Μάλιστα η έριδα του Λαπαθιώτη με τον Μελά θα κρατήσει αρκετά χρόνια μετά το συγκεκριμένο γεγονός, με ανταλλαγές «φιλοφρονήσεων» μέσω άρθρων και προσωπικών σημειωμάτων τα οποία έστελνε ο Λαπαθιώτης στον Μελά αποκαλώντας τον «κατεργαράκο»! .
Το 1938 ακόμα ένα ποίημα του θα προκαλέσει την λογοκρισία , λόγω του περιεχόμενού του. Το επεισόδιο χαρακτηρίστηκε σκανδαλώδης άσεμνο μετά τη δημοσίευσή του στο περιοδικό Νέα Γράμματα, το οποίο συνόδευσε η συνέντευξή του στο περιοδικό.
Μάτι δειλό, που σε κοιτάζει
βαθιά, βουβά και σκοτεινά,
κι έτσι πιστά, σα να σου τάζει :
Θα σ’ αγαπώ παντοτινά
Ψηλό, λιγνό, τρελό για χάδι,
δουλεύει σ’ ένα μαγαζί.
Το πήρα ένα Σάββατο βράδι
και κοιμηθήκαμε μαζί.
Τα παρατσούκλια της εποχής που απέκτησε ο Λαπαθιώτης
«Νυχτερίδα, υιός της νύχτας, νυχτόβιος» ήταν μερικά από τα παρατσούκλια που είχε αποκτήσει ο Λαπαθιώτης, λόγω της μυστήριας δεύτερης φάσης της ζωής του . Οι κοσμικότητες και οι συναναστροφές με λόγιους αντικαθιστώνται από ολονύχτιους περιπάτους στην Αθήνα και στον Πειραιά, από ρεμπέτες και ανθρώπους του μεροκάματου και από φιλοσοφικές αναζητήσεις μέσα από τα νέφη του χασίς. Το τάμα της Ανθούλας, μία νουβέλα δημοσιευμένη σε συνέχειες στο περιοδικό Μπουκέτο (1932) αποτυπώνει εκ των έσω μία άλλη παραγκωνισμένη κοινωνία που ζει υπόγεια μέσα στα καλντερίμια και στους τεκέδες. Αυτή την κοινωνία ο Λαπαθιώτης την μελετάει σαν άλλος κοινωνιολόγος και λαογράφος, δίνοντας π.χ. πραγματικές περιγραφές για τις τελετουργικές συνήθειες των χασικλήδων ή αναλύοντας την αργκό γλώσσα των τεκέδων, απολαμβάνοντας παράλληλα τον εθισμό του στο χασίς.
( Από χειρόγραφες σημειώσεις του Λαπαθιώτη: τσίκα= μία ρουφηξιά χασίς, ντερβίσης= χασικλής, μπάτσος= χωροφύλακας)
Καβάφης – Κομμουνισμός
Το 1916 βρίσκεται στρατευμένος στην Αλεξάνδρεια ως διερμηνέας, ακολουθώντας τον πατέρα του στην αποστολή που του έχει ανατεθεί από τον Ε.Βενιζέλο. Εκεί θα γνωρίσει τον Κ. Καβάφη με τον οποίο θα διατηρήσει επικοινωνία μέσω αλληλογραφίας. Ο Λαπαθιώτης θα καταγράψει τις εντυπώσεις του από αυτή την συνάντηση, μιλώντας για την ένθερμη υποδοχή του Καβάφη στο ανατολίτικο γραφείο του .
Το 1932 ο Λαπαθιώτης θα ξανασυναντηθεί με τον Καβάφη στην Αθήνα, κατά την επίσκεψη του δεύτερου λόγω θεμάτων υγείας. Ο Καβάφης θαύμαζε- κατά ομολογία του ίδιου ζήλευε- την ελευθερία στη ζωή του Λαπαθιώτη. « Κι γω είμαι ελεύθερος…» θα του πει ο Καβάφης « αλλά στην Αλεξάνδρεια δε μπορώ να κάνω την ζωή που κάνεις εσύ».
Η απάντηση του Λαπαθιώτη θα αφοπλίσει τον αλεξανδρινό ποιητή « Ζω όπως θέλω, κάμνω όπως μου αρέσει… βρήκα πως ο κομμουνισμός το προσφέρει, όσοι τον ακολουθούν είναι ελεύθεροι άνθρωποι και δεν έχουν σκλαβιά..». Η σχέση του Λαπαθιώτη με τον κομμουνισμό ήταν ταυτόχρονα στενή αλλά και από απόσταση. Υπήρξαν συνεργασίες με τον Κορδάτο, το περιοδικό Νέοι Πρωτοπόροι , ενέργειες για κρατούμενους κομμουνιστές κα αλλά το επίπεδο αυτής της σχέσης δεν χαρακτηρίζεται από κάποια σκληροπυρηνική διάθεση.
Υπερρεαλιστικό ΒΑΟ!
Το υπερσουρεαλιστικό σονέτο του Λαπαθιώτη με τίτλο ΒΑΟ,ΓΑΟ,ΔΑΟ αποτελεί μία άμεση σατιρική άποψη/κριτική του ποιητή για τους υπερρεαλιστές της εποχής του. Το αποστέλλει μαζί με μία επιστολή στον φίλο του Πέτρο Χάρη, στην οποία γράφει μεταξύ των άλλων:
Πώς σου φαίνεται; Ασφαλώς αντάξιό μου! Από τώρα βλέπω τον εαυτό μου Πρωτοπόρο κι’ Αρχηγό Σχολής! Εκτός αν, ήδη, εν αγνοία μου, το σύστημα, που νομίζω πως εγκαινιάζω σήμερα, έχει διατυπωθεί από κανέναν άλλον – οπότε δε μου μένει παρά να παραιτηθώ κάθε σχετικής φιλοδοξίας…
Με τους φιλικούς χαιρετισμούς μου
Ναπολέων Λαπαθιώτης
ΥΓ. Επειδή όσα γράφω παραπάνω, μπορεί να συκοφαντηθούν ότι αποτελούν μια τερατώδη ειρωνεία από μέρους μου, σπεύδω να δηλώσω πως δεν είναι!…
Ο ίδιος
2ο ΥΓ. Αλλά κι’ αν είναι, – μια φορά το σύνθημα δε δίνεται;
Πάλι ο ίδιος
Σκίτσο του Λαπαθιώτη
ΒΑΟ, ΓΑΟ, ΔΑΟ
Ζινώντας αποβίδονο σαβίνι
κι απονιβώντας ερομιδαλιό,
κουμάνισα το βίρο τού λαβίνι
με σάβαλο γιδένι τού θαλιό.
……………………….
Σούβεροδα στ’ αλίκοπα σουνέκια·
μεσ’ στ’ άλινα που δεν εσιβονεί
βαρίλωσα σ’ ακίμορα κουνέκια.
………………………
Το τέλος
Χωρίς κάποια συνοδευτική επιστολή, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης θα δώσει τέλος στη ζωή του με ένα περίστροφο στραμμένο στην καρδιά του στις 7/1/1944. Ίσως οι αντοχές του στην ανέχεια στην οποία είχε υποπέσει που τον ανάγκαζαν να ξεπουλά τα αμέτρητα βιβλία του, άλλες φορές ηθελημένα και άλλες άθελά του ( τον κλέβανε) , ίσως οι εξαρτήσεις του, ίσως η τελευταία του προσπάθεια να προκαλέσει για ακόμα μία φορά, ίσως η Κατοχή, ίσως ο χαρακτήρας, ίσως…ίσως…ίσως.
Σύμφωνα με την προσωπική του επιθυμία έμεινε 3 μέρες άταφος και τα έξοδα της κηδείας του πληρώθηκαν μετά από έρανο κυρίως μεταξύ φίλων. Ο Καραγάτσης, ο Ουράνης, ο Μυριβήλης ήταν ανάμεσα στα πρόσωπα που έδωσαν τον οβολό τους για να ταφεί. Περίπου 4.835.000 πληθωριστικά εκατομμύρια δραχμές μαζεύτηκαν, όπως αναφέρει το περιοδικό Νέα Εστία στο τεύχος Ιανουαρίου του 1944, εκ των οποίων ένα μέρος μοιράστηκε στα άπορα μέλη δύο λογοτεχνικών συλλόγων.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος Καταραμένοι Ποιητές θα ήθελα να κλείσω αυτή τη μικρή περιήγηση στη ζωή του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη με τους πιο τρυφερούς στίχους που έχω διαβάσει ως τώρα, μελοποιημένους και ερμηνευμένους από τον τραγουδιστή Ορφέα Περίδη.
Όλο βιολέτες στόλισα
ένα μικρό πανέρι
και το ́δωσα σ ́ένα μικρό
πουλάκι να στο φέρει.
Μα το πουλάκι το ́ριξε
στης θάλασσας τα βάθη.
Χάθηκαν οι βιολέτες μου
και το πανέρι εχάθη.
cityculture.gr/ γράφει η Αριστέα Αθ.Βραζιώτη
Όσκαρ Γουαιλντ
Ναπολέων Λαπαθιώτης
Διαβάστε καταραμένοι ποιητές, γαλλιστί Les poetes maudits, ένα αφιέρωμα για τους καταραμένους ποιητές