Θερβάντες, ο εμπνευστής του πιο διάσημου ιδεαλιστή ιππότη.
Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα ( 1547-1616), ίσως ο σημαντικότερος μυθιστορηματογράφος της Ισπανίας και σίγουρα από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, στέφθηκε με στεφάνι ελιάς και κατάκτησε το κλέος του, με το αριστουργηματικό του μυθιστόρημα Δον Κιχώτης ή πιο ολοκληρωμένα Ο μεγαλοφάνταστος ιδαλγός Δον Κιχώτης ντε λα Μάντσα (El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha).
Οι περιπέτειες που είχε ο Δον Κιχώτης μέσα από τις δύο «εκστρατείες» του αλλά και εντός των συνόρων του χωριού του, παρέα με την τρέλα του ή κατ’άλλους με τον ιδεαλισμό του συνεχίζουν να συγκινούν χιλιάδες αναγνώστες ακόμα και σήμερα. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αν το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι μία κωμωδία ή τραγωδία με κοινωνικές-προσωπικές-ψυχολογικές προεκτάσεις ή μία καλοστημένη παρωδία των ιπποτικών μυθιστορημάτων. Ίσως και να είναι άδικο να κατηγοριοποιηθεί, αυτό ειδικά το έργο του Θερβάντες, μέσα στα στενά όρια ενός λογοτεχνικού/ακαδημαϊκού προσδιορισμού. Ο ιππότης Δον Κιχώτης δεν αναγνωρίζει και δεν αποδέχεται τα τετριμμένα.
Η ζωή του Θερβάντες δεν υστερεί σε περιπέτειες από την ζωή του Δον Κιχώτη. Για πολλά χρόνια ακολούθησε στρατιωτική καριέρα, έμεινε πέντε χρόνια αιχμάλωτος στην Αλγερία όταν Κουρσάροι κατέλαβαν το πλοίο Sol καθώς αυτό ταξίδευε από την Ιταλία με προορισμό την Ισπανία, προσπάθησε κάποιες φορές ανεπιτυχώς να αποδράσει μέχρι που η οικογένειά του και κάποιοι φίλοι έμποροι κατάφεραν να συγκεντρώσουν το ποσό των λύτρων, εργάστηκε ως φοροεισπράκτορας και ως υπεύθυνος εφοδιασμού της ισπανικής Αρμάδας, καταλήγοντας και τις δύο φορές στη φυλακή με την κατηγορία της κατάχρησης και με τρεις αφορισμούς από την καθολική εκκλησία της Σεβίλλης.
Μέσα σε όλη αυτή την προσωπική του Οδύσσεια και με τα οικονομικά του να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο, ο Θερβάντες στρέφεται στην λογοτεχνική δημιουργία. Γράφει θεατρικά έργα (El cerco de Numancia – Η πολιορκία της Νουμαντίας,1582), ποιμενικά μυθιστορήματα ( La Galatea – Γαλάτεια 1585), διηγήματα (Novelas exemplares- Υποδειγματικές Νουβέλες,1613), ποιήματα (Viage del Parnaso – Ταξίδι στον Παρνασσό, 1615) κτλ.
Ο Δον Κιχώτης, ολοκληρώθηκε σε δύο μέρη. Η έκδοση του πρώτου μέρους έγινε το 1605 και δέκα χρόνια αργότερα, το 1615, ακολούθησε η δεύτερη συνέχεια του μυθιστορήματος, σημειώνοντας και τις δύο φορές πολύ μεγάλη επιτυχία σε Ισπανία και Ευρώπη. Δυστυχώς, η παραχώρηση των δικαιωμάτων του Δον Κιχώτη στον εκδότη του Θερβάντες για κάποιο άγνωστο ποσό- ως συνήθως μικρό- δεν επέφερε κέρδη στον δημιουργό του, παρά την επιτυχία και τις επανεκδόσεις του.
Ο Δον Κιχώτης στην Ναύπακτο.
Ο Θερβάντες, ως στρατιωτικός συμμετείχε στην ιστορική ναυμαχία της Ναυπάκτου (Lepanto) το 1571, όπου όπως μας εξιστορεί ο ίδιος, για πρώτη φορά η Ευρώπη κατάφερε να νικήσει και να ανακόψει τις οθωμανικές δυνάμεις. Στη συγκεκριμένη ναυμαχία ο Θερβάντες τραυματίστηκε σοβαρά από πυρά, με αποτέλεσμα να «αχρηστευθεί» το αριστερό του χέρι.
Την παρουσία του Θερβάντες στην ναυμαχία της Ναυπάκτου μας υπενθυμίζει το άγαλμα του συγγραφέα πάνω στον έναν από τους δύο πύργους στην είσοδο του λιμανιού της πόλης.
Από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Μαδρίτης, Η ναυμαχία της Ναυπάκτου.
Η τελευταία επιστολή του Θερβάντες
Αν και υπάρχουν αμφιβολίες γνησιότητας,ο Θερβάντες βρισκόμενος στα τελευταία του γράφει μία επιστολή στον άσπονδο εχθρό και ανταγωνιστή του Lope de Vega, o οποίος μεσουρανούσε στους λογοτεχνικούς κύκλους της Ισπανίας. Η επιστολή αυτή βρέθηκε στο Αρχείο του Vega, η οποία μάλλον αποτελεί γνήσιο αντίγραφο της αρχικής επιστολής που έστειλε ο Θερβάντες στον Βέγκα.
Θα ήταν περιττό να την προλογίσω ή να την σχολιάσω. Ο Δον Κιχώτης των γραμμάτων και των μαχών τα περιγράφει όλα απλά και ξεκάθαρα.
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα της επιστολής. ( )
«Με το πόδι στον αναβολέα σου γράφω αυτό το γράμμα. Το τελευταίο μου γράμμα. Οι μέρες μου είναι μετρημένες και είμαι έτοιμος να καβαλικέψω το άλογό μου γι’ αυτό το χωρίς επιστροφή ταξίδι. Με το ένα πόδι στον αναβολέα βαλμένο, λοιπόν, κάνω και τον λογαριασμό της ζωής που έζησα. Με την ειλικρίνεια του ανθρώπου που βλέπει πια τον θάνατό του. Με το θάρρος που δίνει στον στρατιώτη η βεβαιότητα του τέλους. Με το ένα πόδι στον αναβολέα βαλμένο. Με την προσμονή του θανάτου σου γράφω.
………………………………………………………………………..
Σε σένα μιλώ Λόπε ντε Βέγκα, Φοίνικα της ευφυίας, Τέρας της φύσεως. Σε σένα χαϊδεμένο παιδί των ισπανικών γραμμάτων. Σε σένα, που τα είχες όλα σ’ αυτή τη ζωή. 4 περιβόητες ερωμένες, 2 συζύγους, 15 παιδιά αναγνωρισμένα εντός και εκτός γάμων, φήμη, και την αγάπη του λαού που λάτρεψε τις κωμωδίες σου, ενώ αγνόησε τις δικές μου. Εδώ, βέβαια, έβαλαν το χέρι τους οι ακαδημαϊκοί φίλοι σου, για να με παραμερίσουν από τα θέατρα της Μαδρίτης. Ήξερες καλά, βλέπεις, την τέχνη να πολεμάς τους άξιους και να κολακεύεις τα γούστα του λαού.
Όλα τα είχες εσύ, ο ευνοούμενος της τύχης. Κι εγώ δεν είχα τίποτε. Και είχα να ζήσω και πέντε γυναίκες, την κόρη, τη γυναίκα, την ανιψιά και δυο αδερφές στο τέλος της ζωής μου. Έζησα και πεθαίνω μέσα στη φτώχεια, το ξέρεις, κι αυτό με θλίβει περισσότερο. Χρήματα δεν απόχτησα, παρά τις προσπάθειές μου. Και στα άρματα και στα γράμματα και στην οικονομική διαχείριση ξεχώρισα για την ανδρεία, την αξία και τη εντιμότητά μου, αλλά δεν πλούτισα. Θέλημα της τύχης ήταν. Τίποτε σ’ αυτόν τον κόσμο δεν μου χαρίστηκε. Αλλά ο κόσμος δεν είναι μόνον αυτός που ζούμε τώρα, και το ξέρεις πολύ καλά αυτό.
……………………………………………………………………………………………………
Ο κουλός της Ναυπάκτου!», θυμάσαι, Λόπε; Αυτό το παρατσούκλι μου δώσατε, για να ευτελίσετε τον ηρωισμό μου σε εκείνη τη ναυμαχία που επρόκειτο να κρίνει το μέλλον της Ευρώπης, εκείνον τον Οκτώβρη του 1571 στα ελληνικά νερά της Ναυπάκτου. Η πρώτη νίκη της ενωμένης χριστιανικής Ευρώπης κατά των Οθωμανών Τούρκων που προέλαυναν ανίκητοι, ενώ η Ευρώπη τυφλή και ανήμπορη, είχε γυρίσει την πλάτη στους Χριστιανούς της Ανατολής, απασχολημένη καθώς ήταν με τις μηχανορραφίες και τα συμφέροντα των βασιλέων και των αρχόντων της. Στα ελληνικά νερά της Ναυπάκτου σταματήσαμε τους Τούρκους για πρώτη φορά, όταν εσείς οι λόγιοι και οι ποιητές γράφατε ποιήματα και ποιμενικά δράματα για να ψυχαγωγήσετε τους καλλιεργημένους αριστοκράτες και τις κυρίες τους, αλλά και κωμωδίες για να διασκεδάσετε τα πλήθη της πρωτεύουσας. Εκεί στην Ναύπακτο, στην τρομερή σύγκρουση του ενωμένου χριστιανικού στόλου με τις τούρκικες γαλέρες, γεννήθηκε ο Δον Κιχότης μου. Εκεί έχασα το αριστερό μου χέρι, αχρηστεύτηκε από το βόλι, αλλά το δεξί μου χέρι, που ήξερε να κρατά το σπαθί, ήξερε να κρατά και την πένα. Και να πολεμά το ίδιο καλά μ΄ αυτή. Ο Δον Κιχότης μου ήταν η δική μου Ναύπακτος, Λόπε. Η δική μου νίκη. Η νίκη της λογοτεχνίας και του ανθρωπισμού κατά της βαρβαρότητας και της απαιδευσίας.
……………………………………………………………………………………………………
Εγώ, ο κουλός της Ναυπάκτου (el manco del Lepanto) έζησα εκεί αυτό που ξεπερνά τη φαντασία σας και τα έργα της πένας σας. Σ’ αυτή τη μάχη, άρρωστος από ελονοσία και με πυρετό, δεν έμεινα στο στρώμα, αλλά ανέβηκα στο κατάστρωμα της γαλέρας μας και πολέμησα. Δύο βόλια στο στήθος και ένα στο χέρι κόντεψαν να μου πάρουν τη ζωή, αλλά το θέλημα του Θεού ήταν άλλο. Βαριά τραυματισμένος έχασα τις αισθήσεις μου. Τρία μερόνυχτα μόνο ανάσαινα και όλοι με είχαν ξεγράψει. Αυτά τα τρία μερόνυχτα, μεταξύ ζωής και θανάτου, ένας ζωντανός – νεκρός, είδα ολοζώντανο τον Δον Κιχότη μου. Όλες τις εικόνες του βιβλίου μου τις είδα τότε βυθισμένος σε ένα βαθύ σαν τον θάνατο όνειρο. Μόλις άνοιξα τα μάτια μου αυτές οι εικόνες με ακολουθούσαν παντού και ανάβλυζαν σε ανύποπτες στιγμές όταν ήμουν μόνος, μακριά από τον θόρυβο των πολλών. Και είχα πολλές τέτοιες ευκαιρίες, Λόπε, όπως ξέρεις. 5 χρόνια αιχμάλωτος στα κάτεργα των πειρατών στο Αλγέρι και κάποιους μήνες φυλακισμένος στη Σεβίλλη και αλλού. Και πολλές ώρες μοναξιάς. Και ξέρεις εσύ από τη μοναξιά του συγγραφέα.
Εκεί λοιπόν, άσπονδε φίλε μου Λόπε, στα ελληνικά νερά της Ναυπάκτου, στη μεγαλύτερη ναυμαχία της εποχής μας, εκεί όπου για πρώτη φορά σταματήσαμε τους Τούρκους στη Μεσόγειο, εκεί γεννήθηκε ο Δον Κιχότης μου. Ανάβλυσε από τις πληγές μου, από το όνειρό μου, που ήταν και το όνειρο της χριστιανικής Ευρώπης, της ελευθερίας και του ανθρωπισμού.
……………………………………………………………………………………………………
cityculture.gr / Οι περιπέτειες που είχε ο Δον Κιχώτης στην Ελλάδα / γράφει η Αριστέα Αθ. Βραζιώτη
ΥΓ ( ολόκληρη την επιστολή μπορείτε να την διαβάσετε στην ιστοσελίδα του κ. Δημήτρη Βλάχου, https://www.dimitrisvlachos.gr).